Е. S. C ə f ə r o V f I z I k a
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2. Cisim şaquli istiqamətdə yuxarı atılmışdır. Ağırlıq qüvvəsinin təsiri altında baş verən bu hərəkət «
- Şəkil 85. 3. Cisim başlanğıc sürəti üfüqlə müəyyən bucaq əmələ gətirmək şərti ilə atılmışdır.
- Şəkil 86.
70 yerdəyişmə üçün isə və ya ( olduqda) kimi ifadələr alarıq. Bu hərəkətdə zaman daxil olmayan yerdəyişmə düsturu isə kimi olacaqdır. Cismin sərbəst düşməsi zamanı isə ( ) olar. Buradan isə alınar. Cismin sərbəst düşməsi zamanı hərəkətə sərf olunan zamanı sürət düsturundan kimi, yerdəyişmə düsturundan isə kimi tapmaq olar. 2. Cisim şaquli istiqamətdə yuxarı atılmışdır. Ağırlıq qüvvəsinin təsiri altında baş verən bu hərəkət «- » təcilli, yəni bərabəryavaşıyan hərəkət olduğundan bu hərəkətdə sürət , yerdəyişmə isə düsturları ilə müəyyən ediləcəkdir. Aydındır ki, bu hərəkətdə ola bilməz, lakin cismin maksimal qalxma hündürlüyündə son sürət sıfır olduğundan ( ) zaman daxil olmayan yerdəyişmə düsturundan maksimal qalxma hündürlüyü üçün şəklində, sürət düsturundan isə maksimal hündürlüyə qalxma müddəti üçün şəklində ifadələr almış olarıq. Şaquli istiqamətdə yuxarı atılmış cisim maksimal hündürlüyə çatdıqdan sonra geriyə – Yerə tərəf hərəkət etdiyindən bu hərəkətdə ümumi uçuş müddəti olar (cismə yalnız ağırlıq qüvvəsi təsir edən halda yuxarıya qalxma müddəti aşağı enmə müddətinə bərabər olur). Yuxarıya doğru hərəkət yavaşıyan hərəkət olduğundan bu hərəkətdə atılma anında cismin sürəti (başlanğıc sürəti) və kinetik enerjisi maksimal, potensial enerjisi isə atılma anında ( olduğundan) minimal (sıfır) olur. 71 Maksimal qalxma hündürlüyündə isə, əksinə, potensial maksimum, kinetik isə sıfır olur (son sürət sıfır olduğu üçün). Ona görə də tam enerji bir halda kinetik enerjinin maksimumuna, digər halda isə potensial enerjinin maksimumuna bərabər olur (şəkil 85): , , , , Şəkil 85. 3. Cisim başlanğıc sürəti üfüqlə müəyyən bucaq əmələ gətirmək şərti ilə atılmışdır. Ağırlıq qüvvəsinin təsiri altında baş verən bu hərəkət nisbətən mürəkkəb hərəkətdir. Belə ki, bu zaman cisim eyni zamanda iki hərəkətdə – həm X , həm də Y oxları boyunca hərəkətdə iştirak edir (şəkil 86). Y X Şəkil 86. 72 Əvvəlcə oxlar üzrə hərəkətlərin xarakterini müəyyənləşdirək. Bunun üçün başlanğıc sürətinin hər iki ox üzrə proyeksiyasını tapaq. Şəkildən göründüyü kimi, , -dır. Buradan , alınar ( - sürətin şaquli, isə sürətin üfüqi toplananıdır). Ağırlıq qüvvəsi X oxu üzrə hərəkətə perpendikulyar olduğundan bu ox üzrə iş görmür (A=0) . İşin sıfır olmasından kinetik enerjinin dəyişməsinin sıfır olması ( ) və ya olması, buradan isə olması alınır. Deməli, kinetik enerji haqqında teoremə əsasən bu hərəkətdə X oxu boyunca cismin sürəti dəyişmir, yəni cisim X oxu boyunca bərabərsürətli hərəkət edir ( ). Başqa sözlə desək, X oxu boyunca yerdəyişməyə perpendikulyar olan ağırlıq qüvvəsi cismin hərəkət sürətinin ədədi qiymətini dəyişdirə bilmir. Bu halda ağırlıq qüvvəsi cismin hərəkət sürətinin istiqamətini dəyişdirərək, onu parabola əyrisi üzrə hərəkət etməyə məcbur edir. Ağırlıq qüvvəsi Y oxu boyunca maksimal qalxma hündürlüyünə qədər hərəkətin əksinə yönəldiyindən bu ox üzrə gördüyü iş mənfi olur. Bu halda olmalıdır. Buradan isə və ya alınır. Maksimal qalxma hündürlüyündən sonrakı hərəkət isə bərabəryeyinləşən olur (ağırlıq qüvvəsi ilə yerdəyişmə üst-üstə düşdüyündən). Dediklərimizdən aydın olur ki, əgər cismin X oxu boyunca hərəkəti bərabərsürətlidirsə, Y oxu boyunca hərəkəti maksimal qalxma hündürlüyünə qədər bərabəryavaşıyan, maksimal qalxma hündürlüyündən sonra isə bərabəryeyinləşəndir. Bu hərəkət - uçuş məsafəsi, – uçuş müddəti və – maksimal qalxma hündürlüyü kimi parametrlərlə xarakterizə olunur (şəkil 87). X oxu boyunca cisim sürəti ilə hərəkət etdiyindən və bu ox boyunca hərəkət bərabərsürətli olduğundan uçuş məsafəsi üçün və ya (1) alarıq. Y oxu boyunca cisim sürəti ilə hərəkət etdiyindən və bu hərəkətin maksimal qalxma hündürlüyünə qədər bərabəryavaşıyan olduğunu nəzərə alsaq, Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|