Е. S. C ə f ə r o V f I z I k a
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şəkil 83. 69 Reaktiv hərəkət
- AĞIRLIQ QÜVVƏSİNİN TƏSİRİ ALTINDA HƏRƏKƏT.
68 Deməli, aldığımız ifadəyə görə qapalı sistem təşkil edən cisimlərin istənilən qarşılıqlı təsiri zamanı onların impulslarının həndəsi cəmi sabit qalır (impulsun saxlanması qanunu). Elastiki və qeyri elastiki toqquşma. Cisimlərin elastiki toqquşması zamanı onların deformasiyası tam bərpa olunur və mexaniki enerji itkisi olmur. Ona görə də belə toqquşma zamanı həm tam mexaniki enerjinin, həm də impulsun saxlanması qanunu ödənilir. Qeyri – elastiki toqquşma zamanı isə cisimlərin deformasiyası bərpa olunmur və onlar toqquşmadan sonra birləşərək bir cisim kimi hərəkət edirlər. Bu zaman toqquşan cisimlərin kinetik enerjilərinin bir hissəsi onların daxili enerjisinə çevrildiyindən sistemin tam mexaniki enerjisi saxlanılmır, lakin bu halda da impulsun saxlanması qanunu ödənilir. Ona görə də toqquşmanın bu növü yalnız impulsun saxlanması qanunundan istifadə edilməklə öyrənilir. Fərz edək ki, kütlələri və , başlanğıc sürətləri isə, uyğun olaraq, və olan iki cisim qarşı - qarşıya hərəkət edir. Toqquşma qeyri - elastiki olduğundan toqquşmadan sonra cisimlər birləşərək eyni sürətlə ( ) bir cisim kimi ( ) hərəkət edəcəklər (şəkil 82). Bu zaman İmpulsun saxlanması qanununa görə X ( ) olar. Vektorların seçilmiş X oxu üzrə Şəkil 82. proyeksiyalarını tapsaq, - alınar. Buradan isə toqquşmadan sonrakı sürət üçün = alınar. Toqquşmaya qədər eyni istiqamətdə hərəkət edən cisimlərin qeyri - elastiki toqquşması üçün də eyni qayda ilə toqquşmadan sonrakı sürət üçün ( ) = ifadəsini almış olarıq (şəkil 83). Şəkil 83. 69 Reaktiv hərəkət . İmpulsun saxlanma qanunundan alınır ki, əgər sükunətdə olan cismin bir hissəsi ondan qopub ayrılırsa, geridə qalan hissəsi əks istiqamətdə hərəkətə başlamalıdır. Bu hərəkət geriyətəpmə və ya reaktiv hərəkət adlanır. Reaktiv mərmilərin, reaktiv təyyarələrin, kosmik gəmilərin hərəkəti reaktiv hərəkətə misaldır. AĞIRLIQ QÜVVƏSİNİN TƏSİRİ ALTINDA HƏRƏKƏT. Ağırlıq qüvvəsinin təsiri altında dörd hərəkət növü mümkündür. Bu hərəkətlərlə ayrı-ayrılıqda tanış olmamışdan əvvəl yalnız ağırlıq qüvvəsinin təsiri altında baş verən hərəkətlərin xüsusiyyətləri ilə tanış olaq. Məlum olduğu kimi, havada hərəkət edən cismə ağırlıq qüvvəsi ilə yanaşı, həm havanın müqavimət qüvvəsi, həm də Arximed qüvvəsi təsir edir. Havada yerləşmiş və ya havada hərəkət edən cismə təsir edən Arximed qüvvəsi çox kiçik olduğu üçün əksər hallarda bu qüvvə nəzərə alınmır (şəkil 84). Havada hərəkət edən axıcı formada (damcı formasında) olan bərk cisim üçün isə Havanın müqavimət qüvvəsi də çox kiçik olduğundan, onu da nəzərə almamaq Şəkil 84. mümkündür. Ona görə də axıcı formada olan bərk cismin havada hərəkətini havasız mühitdə hərəkət kimi, yəni yalnız ağırlıq qüvvəsinin təsiri altında hərəkət kimi qəbul etmək olar. 1. Cisim şaquli istiqamətdə aşağı hərəkət edir (sərbəst düşür). Yuxarıda deyilənləri nəzərə alsaq, bu hərəkəti ağırlıq qüvvəsinin təsiri altında « » təcili ilə aşağıya doğru bərabəryeyinləşən hərəkət kimi qəbul etmək olar. Onda bu hərəkətə aid olan düsturları çıxarmaq üçün bərabəryeyinləşən hərəkətin düsturlarında « » -nı « » ilə, « » -i isə « » ilə əvəz etmək lazımdır. Bu halda sürət üçün və ya ( olduqda), Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|