Е. S. C ə f ə r o V f I z I k a
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şəkil 73.
- (1 Coul), SQS - də işin vahidi - dir.
- [ A ] = 1Vt san
59 halda mexaniki iş və ya sadəcə olaraq iş görülür deyilir. Belə çıxır ki, cismə tətbiq olunmuş qüvvənin təsiri ilə cisim yerini dəyişmirsə və ya cisim heç bir qüvvənin təsiri olmadan yerini dəyişirsə (bu düzxətli bərabərsürətli hərəkət halında mümkündür), belə hallarda iş görülmür. Başqa sözlə desək, işin görülməsi üçün həm qüvvə, həm də yerdəyişmə olmalıdır. Aydındır ki, bu halda görülən iş həm qüvvədən, həm də yerdəyişmədən asılı olmalıdır. İş həmçinin qüvvə ilə yerdəyişmə arasındakı bucağın qiymətindən də asılı olur (şəkil 70): 1. olduqda), 2. olduqda), 3. ( olduqda). Şəkil 70. Burada - qüvvə ilə yerdəyişmə arasındakı bucaqdır. Dediklərimizi ümumiləşdirərək iş üçün şəklində ifadə almış olarıq . Müxtəlif hallara baxaq: Fərz edək ki, cisim ona tətbiq olunmuş qüvvə istiqamətində yerini dəyişir (yəni qüvvə ilə yerdəyişmə üst - üstə düşür). Bu halda olduğu üçün olur (qüvvənin işi müsbət olur) (şəkil 71). Şəkil 71. Fərz edək ki, qüvvə yerdəyişməyə perpendikulyardır ( ) (şəkil 72). Bu halda olduğu üçün olur. Deməli, yerdəyişməyə perpendikulyar qüvvə iş görmür. Fərz edək ki, qüvvə yerdəyişmənin əksinə yönəlib ( ) (şəkil 73). Bu halda Şəkil 72 olduğu üçün olur. Deməli, yerdəyişmənin əksinə yönəlmiş qüvvənin işi mənfidir. Şəkil 73. 60 İşin vahidləri: İşin vahidi işin düsturunda qüvvə vahidini yerdəyişmə vahidinə vurmaqla tapılır (törəmə vahiddir): . BS – də işin vahidi (1 Coul), SQS - də işin vahidi - dir. İşin BS və SQS vahidləri arasında əlaqə tapaq: və ya olar. Ağırlıq qüvvəsinin işi sərbəst düşən cisim üçün ( ) müsbət, şaquli istiqamətdə yuxarı atılmış cisim üçün ( ) mənfi, üfüqi istiqamətdə hərəkət edən cisim üçün ( ) isə sıfırdır. Sürtünmə qüvvəsi hərəkətin əksinə yönəldiyindən onun işi həmişə mənfidir. Bu qüvvənin işi müsbət və ya sıfır ola bilməz. GÜC. Müxtəlif işlər bir-birindən işin görülmə yeyinliyinə görə fərqlənir. Məsələn, eyni işi bir adam digərinə nisbətən gec, maşın adama nisbətən tez və s. görə bilir. Güc dedikdə işin görülmə yeyinliyini xarakterizə edən parametr başa düşülür. Güc düsturu ilə tapılır, yəni gücü tapmaq üçün işi işin görülmə müddətinə bölmək lazımdır. Deməli, güc – vahid zamanda görülən işə bərabər olan fiziki kəmiyyətdir ( olduqda, olur). Gücün vahidləri: Gücün vahidləri gücün düsturundan tapılır (törəmə vahiddir). Gücün vahidini tapmaq üçün işin vahidini zaman vahidinə bölmək lazımdır: . BS - də gücün vahidini -dır. ifadəsində yazsaq, onda alarıq. Əgər cismə tətbiq olunmuş qüvvənin təsiri ilə cisim düzxətli bərabərsürətli hərəkət edirsə, olar. Onda güc üçün həm də ifadəsini alarıq . Əgər bu ifadəni hansısa mühərrikə tətbiq etmiş olsaq, onda - 61 mühərrikin gücü, –mühərrikin dartı qüvvəsi, - isə mühərrikin təkərə verdiyi sürət olar. Sonuncu ifadədən alınır. Deməli, olduqda, , olduqda isə olur. Gücün düsturundan alınır ki, buradan da BS - də iş üçün [A] = 1Vt san kimi digər bir vahid alınır. Deməli, 1C həm də 1Vt san -yə bərabərdir: 1C = 1Vt san. İŞ VƏ CİSMİN HƏRƏKƏT SÜRƏTİNİN DƏYİŞMƏSİ ARASINDA ƏLAQƏ. Məlum olduğu kimi, xüsusi halda , yəni olduqda, iş kimi hesablanır. Bu ifadədə və olduğunu nəzərə alsaq, onda iş üçün alarıq. Göründüyü kimi, iş hansısa fiziki kəmiyyətin dəyişməsinə bərabər olur. Bildiyimiz kimi, iş enerjirinin hesabına görülür və iş görülərkən enerji sərf olunur (enerji dəyişir). Deməli, bu dəyişən kəmiyyət enerji olmalıdır. Həmin kəmiyyət kinetik enerji adlanır və ilə işarə olunur. Onda = şərtini nəzərə alsaq, iş üçün alarıq. Belə çıxır ki, iş - kinetik enerjinin dəyişməsinə bərabər olur (kinetik enerji haqqında teorem). Kinetik enerji ilə impuls arasında əlaqə tapaq. Məlum olduğu kimi, cismin kütləsinin sürətinə hasili ( ) cismin impulsu adlanır. Bu halda kinetik enerji üçün həm də və ya ifadələrini alarıq. Kinetik enerjinin sonuncui ifadələrindən aydın olur ki, o, cismin kütləsindən xətti ( olduqda), sürətindən və impulsundan isə kvadratik ( olduqda) asılıdır. Müxtəlif hallara baxaq: Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|