Ebedi yol islam kohne indd

570

Əbədi Yol Xəritəsi İSLAM

N

t

İP

Ə

KYOLU N

ƏŞ

R

İYY

AT

I

im kanı verilir və o da istər qazanaraq, istəsə  də müsəlmanlar dan 

al dığı yardımlar ilə razılaşdığı məbləği ödəyib hürriyyətinə qovu şar. 

Al lah-Təala belə buyurur:

“...Kölələrinizdən mükatəbə etmək  (əvvəlcədən bağlanılmış 

ya zılı müqaviləyə  əsasən müəyyən məbləğ pul qazanıb ağasına 

ver mək  şərtilə köləlikdən azad olmaq) istəyənlərlə - əgər on lar-

da bir xeyir (müqavilədəki şərtlərin yerinə yetirilməsi üçün qüd rət) 

görürsünüzsə - mükatəbə edin. Onlara Allahın sizə verdi yi mal-

dan verin. (Zəkatdan onlara o qədər verin ki, özlərini satın alıb azad 

edə bilsinlər)..” 

(ən-Nur, 33)

Belə ki, Əbul-Müəmmilin mükatəbə (razılaşma) məbləği, Həz-

rət Peyğəmbərin tələbi ilə,  əshabın yardımları ilə ödənmiş  Bəri rə-

nin hər il bir uqiyyə (40 dirhəm) olmaqla, cəmi doqquz uqiyyə qı zıl 

məbləğindəki mükatəbə miqdarı Hz. Aişə tərəfindən ödən miş, Cü-

vey riyyə binti Harisin mükatəbə məbləğini də Rəsulullah (s.ə.s) özü 

ver mişdir.

695

Salman Farisi həzrətləri də müqaviləsini Həzrət Peyğəmbərin 

tə lə bi əsasında bağlamışdır. Mükatəbə (razılıq) miqdarı üç yüz xur-

ma fi danının əkilməsi ilə qırx uqiyyə qızılı olan Salman, müsəl man-

la rın yardımı ilə və Rəsuli-Əkrəmin nəzarəti altında fidanları ək miş, 

Pey ğəmbərimiz zəkat gəlirlərindən ona verdiyi qızıl ilə borcu nu ödə-

yə rək hürriyyətinə qovuşmuşdur.

696

İslam, hür kişidən uşaq dünyaya gətirən bir cariyənin və uşağı-

nın hür olması prinsipini gətirmişdir.

697

 Bütün bunlar o dövrün ic t i  mai 

və siyasi şərtləri nəzərə alındıqda çox mühüm bir inkişafdır.

Kölə azad etmək üzərində bu qədər təkidlə durulması və ona 

bö yük mükafatlar verilməsi, insan övlaının Allah nəzdində nə qə dər 

695 

Buxari, Mükateb, 3, 4; Müslim, Itk, 6; Əbu Davud, Itak, 2.

696 

Əhməd, V, 443, 444; Eyni, Umdə, XIII, 116.

697 

Nikah əqdi, ikisi də hür olan bir kişi ilə bir qadının qarşılıqlı olaraq bağladığı, 

ailə qurmaq və cinsi baxımdan bir birindən faydalanma məsələsi haqqında bir 

mü qavilədən ibarəttir. Cariyəyə sahib olmağı təmin edən əqd və təsərrüf də 

(sa tın alma, miras, qənimət və ya bağışlama yolu ilə əldə etmə...) bir hüqu qi 

əmə liyyətdır və bu hüquqi əməliyyat, sahibi ilə cariyə arasında ər-arvad ki mi 

ya şama haqqını da verir və nikah əqdindən daha qüvvətli və əhatəli ola raq 

onun yerinə də keçir. Buna istinadən “Cariyələr ilə nikahsiz cinsi münasibət də 

olu nardı” kimi yersiz sözlər söyləməkdən və ya cahillikdən qaynaq lanır. (http://

www.hayrettlnkaraman.net/yazi/hayat2/0269.htm)

---

571

N

o

İP

Ə

KYOLU N

ƏŞ

R

İYY

AT

I

qiy mətli olduğunu və Allaha bəndə olaraq yaradılan insanın bən də-

yə qulluqdan qurtulmasının əhəmiyyətini göstərir.

İslam Mövcud Kölələrə Yaxşı Davranmağı Əmr Edir

İslam köləliyin yolunu bağlamış, keçmişdən bəri kölə olanla rı 

qur tarmaq üçün böyük səylər göstərmiş, bütün bunlara baxma ya-

raq, kölə olaraq qalan insanların isə hallarını islah etmişdir.

İslam köləyə pis davranılmasını, ağır işlərdə  işlədilməsini və 

çox yorulmasını qəti şəkildə qadağan etmişdir. Öldürülənlərin qi sas 

yolu ilə haqlarının alınmasını, subay olanların evləndirilməsi ni əmr 

etmişdir.

698

 Köləni sahibi üçün bir istifadə ünsürü olmaq dan çı xar-

mış, kölə sahibinə daima:

“Yediyindən yedir, içdiyindən içir, geyindiyindən geyindir, oruc lu 

ikən çox iş  və yük yükləmə, onun ehtiyaclarını ödə!”  şəklin də  təl-

qin lər etmişdir. İslam kölələr üçün elə haqlar gətirmişdir ki, bunla ra 

ria yət etdikdə, kölə sahibi olmaq sanki kölə olmaq ilə eyni məna ya 

gəl mişdir.

Allah-Təala:

“...Elinizin altında olana (sahib olduğunuz qul və  kənizlərə) 

yax şılıq edin!” 

(ən-Nisa, 36)

Rəsulullah (s.ə.s) belə buyurmuşdur:

“Onlar sizin qardaşlarınızdır, yediyinizdən yedirin, içdiyiniz dən 

içi  rin!”

 (Müslim, Eyman, 36-38)

“Sizdən birinizə xidmətçisi yeməyinizi gətirdikdə, onu özünüz ilə 

bir likdə yemək üçün süfrənizdə oturtmayacaqsıznızsa, heç olma sa 

bir-iki loxma və ya yeməyə bir şey verin. Çünki, yeməyin əziyyətini o 

çək mişdir”. 

(Buxari, Ətimə, 55; Tirmizi, Ətimə, 44)

“Onlara, övladlarınza ikram etdiyiniz kimi yaxşılıq edin!”

  (İbn 

Macə, Ədəb, 10)

Rəsulullah (s.ə.s) şəxsən özü, kölələr, xidmətçilər və kasıbların 

arasına girər, onlar ilə söhbətləşər, dəvətlərinə qarşılıq verər, 

xəstələrinə baş  çəkər və  cənazələrində  iştirak edərdi. Kölələr 

698 

Əl-Bəqərə, 178; Nur, 32. Bir nəfər, köləsi ilə cariyəsini evləndirmişdi. Daha 

son ra onları; boşanmağa məcbur etdi. Kölə, bu halı Allah Rəsulunə şikayət 

et di. Bunun eşidən Rəsulullah (s.ə.s) bu məsələyə dərhal müdaxilə edərək bu 

haq sızlığa mane oldu. (İbn Macə, Talaq, 31; Taberaril, Кebir XI, 300)

Müamilət

---

572

Əbədi Yol Xəritəsi İSLAM

N

t

İP

Ə

KYOLU N

ƏŞ

R

İYY

AT

I

arpa çörəyinə belə dəvət etsələr, bunu xor görməz və dəvətlərinə 

gedərdi.

699171

Həzrət Peyğəmbərin kölələrə qarşı mərhəməti o həddə çatmış-

dı ki, bir kimsənin onlar haqqında; “Köləm, cariyəmdir”, deməsinə 

be lə kön lü razı olmaz, müsəlmanların  İslam  əxlaqı  çərçivəsində 

“oğ lum, qızım” şəklində xitab etmələrini tövsiyə və əmr edirdi.

700

Cahiliyyə dövründə insan yerinə qoyulmayan hər hansı bir xid-

mət çi qadın (kəniz) artıq Həzrət Peyğəmbərin qarşısına çıxa raq, özü 

ilə xüsusi görüş tələb edib dərdini danışa bilirdi.

 (Buxari, Ədəb, 61)

Keçmişdə, azad edilmiş kölələrə məvali deyilir və hür olanlar ilə 

ara larında bir status fərqli olardı. Rəsulullah (s.ə.s) bu fərqi ara dan 

qaldırmaq məqsədilə, azad etdiyi köləsi Zeydi, bibisinin qızı Zey nəb 

ilə; Zeydin oğulu Üsaməni də Qureyşli bir ailənin qızı Fatimə bin ti 

Qeys ilə evləndirmişdi.

701

Həmçinin Rəsulullah (s.ə.s) Mühacirlər ilə Ənsar arasında qar-

daş lıq əqdi bağlayarkən, azad edilmiş və ya hür təsnifatını orta dan 

qal dırmışdır. Muaxat deyilən bir hadisədə  Rəsulullah (s.ə.s) kö lə 

əsil li lərdən Bilalı, Abdullah bin Abdurrahman ilə

702

; Salman Fa ri si ni, 

Əbud-Dərda ilə

703

; Salimi, Muaz bin Maiz ilə

704

; Ammarı da Hu zey-

fə əl-Yəmani ilə

705

 qardaş elan etmişdir. O dövrün müşrikləri də elə 

bu na etiraz edirdilər. “Kölələr bizim ilə eyni səviyyədəmi ola caq?” 

de yə özlərini üstün bilib, İslamdan uzaqlaşırdılar.

Allah Rəsulu (s.ə.s) məvalilərə dövlət orqanlarında belə vəzi fə 

ver mişdir. Belə ki, Zeyd ilə oğulu Üsaməni müxtəlif vaxtlarda or du 

ko mandanı olaraq təyin etmişdir.

706178

 Digər yandan Hz. Əbu Bək rin 

azad etdiyi kölə olan Bilal Həbəşi, Həzrət Peyğəmbərə müəzzin lik 

və zifəzsi ilə yanaşı, çox vaxt Beytül-mal məsulu olaraq elçiləri qə-

bul et mək və onlara ikram etmək kimi vəzifələr yerinə yetirmişdir.

707

 

Çün ki Peyğəmbərimiz ləyaqətə əhəmiyyət verirdi. Bu səbəblə belə 

bu yurmuşdur:

699 

Heysəmi, IX, 20.

700 

Müslim, Elfaz, 13-15; Əbu Davud, Edeb, 83/4975, 4976.

701 

Müslim, Talaq, 36; Tirmizi, Nikah, 38; İbn Həccer, əl-İsabə, I, 564.

702 

İbn Sad, III, 233, 234.

703 

Buxari, Ədəb, 67.

704 

İbn Abdil-Bərr, II, 567.

705 

Hakim, III, 435.

706 

Buxari, Ashabu-n-Nəbi, 17; İbn Həccer, əl-İsabə, 1,564.

707 

İbn Sad, 1,246,294,298,323; İbnHəccer, əl-İsabə, 1,165.

---