Ebedi yol islam kohne indd

562

Əbədi Yol Xəritəsi İSLAM

N

t

İP

Ə

KYOLU N

ƏŞ

R

İYY

AT

I

et  mişdik. Bəzi azğın düşmənlərinə  işgəncə edilməsini istəyənlə  rə 

Rə sulullah (s.ə.s):

“Mən ona müslə (meyidə işgəncə) etmərəm! Əgər belə bir şey 

edə cək olsam, peyğəmbər olmağıma baxmayaraq Allah da mə ni 

ey ni şəkildə cəzalandırar”, cavabını vermişdir. 

(İbn Hişam, II, 293; Vaqidi, 

I, 107)

Əshabi-kiram da:

“Rəsulullah (s.ə.s) bizi sədəqə verməyə təşviq edər, müslə et-

mək dən çəkindirərdi”, demişdirlər.

 (Əbu Davud, Cihad, 110/2667)

Rəsulullah (s.ə.s) hər hansı bir düşmən və ya zərərli heyvan öl-

dü rülməli olduqda, bunun ən tez və ən rahat şəkildə edilməsini əmr 

et mişdir

681

 və belə buyurmuşdur.

“Öldürmə xüsusunda insanların ən çəkingəni və şəfqətli dav ra-

na nı iman əhlidir”. 

(Əbu Davud, Cihad, 110/2666)

Döyüşdə öldürülən bir patriarxın başı Mədinəyə, Hz. Əbu Bək-

rə gön dərildikdə bunu xoş qarşılamamış, düşmənin də eyni şəkil də 

dav randığı bildirildikdə:

“Farslar ilə Bizanslılarımı örnək alacağam?” deyə etirazını bil-

dir miş dir. 

(Beyhəqi, es-Sünənü-l-kübra, IX, 132)

Həmçinin  İslam alimləri düşmən  əlindəki müsəlman girovla rın 

öl dürüldüyü təqdirdə bunun müqabilində qeyri-müslim girovla rın öl-

dü rülə bilməyəcəyini ifadə etmişdirlər. 

(İbn Abidin, Rəddu-l-Muxtar, Qahirə, 

1386, IV, 265)

Bütün bunlardan da aydın şəkildə göründüyü kimi İslam, mil lət-

lər arası münasibətlərdə müxtəlif mövzularda müraciət etdiyi “eyni lə 

qar şılıq vermək” prinsipini bu xüsusda məşru qəbul etməmişdir.

İslam dövlətlər hüququnda daxili hüquq kimi, maddi prinsip lər 

ilə yanaşı mənəvi prinsiplər də vardır. Yəni istər idarəçi, istərsə də 

əs gər, hər müsəlman axirətdə hesab verəcəkdir. Bununla yana şı 

Qur ani-Kərim düşmənə qarşı duyulan kin və nifrətin onlara qarşı 

haq sız hə rəkətlərə sövq etməməsi mahiyyətində  təkidlə  təlimatlar 

verir.

682

 Bü tün bunlar müsəlmanların tarix boyunca əsirlərə mümkün 

olan ən hu manist müamiləni etmələrinin əsas istinadını təşkil edir.

681 

Müslim, Sayd, 57; Tirmizi, Diyat, 14/1409; Əbu Davud, Edahi, 11-12/2815.

682 

əl-Maidə, 2,8.

---

563

N

o

İP

Ə

KYOLU N

ƏŞ

R

İYY

AT

I

9. İslamın Köləlik Sisteminə Baxışı

Köləlik müəssisəsinin başlanğıc tarixi olaraq müəyyən bir za-

ma nı göstərmək mümkün deyildir. Bəzi vaxtlar insanlar bu mövzuda 

o qə dər ifrata varmişdırlar ki, məsələn, Romalılar dövründə kölələ rin 

sa yı hürlərin üç qatına çatmışdır. Hətta Paulus Aemilusun 150 000, 

Ma riusun 140 000 və Sezarın 1 000 000 köləni sadəcə bir səfə  rin 

so  nunda satdığı qeyd edilir. Romalılarla digər cəmiyyətlər arasın da 

tət  biq edilən hüquq əsaslarına görə müharibə əsirlərinin öldürülmə  si 

məş ru olmaqla yanaşı, satılması və ya onların xidmətlərindən isti  fa-

də edilməsi daha əlverişli qəbul edildiyi üçün, əsirlər komandanla rın 

əm ri ilə auksiyona çıxarılır və satın alan kimsənin köləsi olurdu.

683

 Mal 

ki mi alınıb-satılan bu kölələrə sanki bir heyvan imiş kimi davralılır  dı. 

Sa hibləri onların üzərində mütləq haqq sahibi idilər.

İslama gəldikdə kölələrin vəziyyəti məhz bu şəkildə acınacaqlı 

bir vəziyətdə idi. İslam ictimai həyatda tamamən kök salmış olan kö-

lə liyi birdən ləğv etməyib tədricən aradan qaldırmaq yolunu seçdi. 

O dövr dəki şərtlər düşünüldükdə, bu metod, məsləhətə daha uyğun 

idi. Kö ləlik birdən ləğv edilsəydi, insanlar bunu gözlərində böyü də-

rək, qəbul edə bilməzdilər. Bununla bağlı olaraq Qurani-Kərim kö lə 

azad etməyi keçilməz bir iti yoxuş olaraq təvsif edərək, ona doğ ru 

və əyri yol göstərildiyi halda bunu bacara bilməyən insanlara si təm 

et miş, kölə azad etməyin mükafatının onun çətinliyi nisbətində o də-

rə cədə böyük olacağını xəbər vermişdir.

684

Bunula yanaşı ictimai və iqtisadi həyat kölələrin varlığına əsas-

la nırdı. Köləliyin birdən-birə ləğv edilməsi ictimai və iqtisadi bir çox 

problemlərə yol açacaqdı. Həyatlarında hürriyyəti dadma mış olan 

kölələr birdən sərbəst buraxıldıqları zaman nə edəcəkləri ni bil mə-

yə rək çaşıb qalacaq, bəlkə əvvəlki sahiblərinə müraciət edə rək ye-

ni dən kölə olmaq istəyəcəkdilər.

İslamın digər mühüm hökmlərindən olan namaz, oruc kimi iba dət-

lə rin əmr edilməsi, içki və faizin qadağan edilməsi də etiqadi əsas lar 

tam şəkildə kök saldıqdan və insanlar ruhən bunu qəbul edə bilə cək 

ha la gəldikdən sonra tədrici bir metod ilə gerçəkləşmişdir. An caq İs-

lam bu mərhələdə köləliyini istismarını və mənfi istiqamətdə istifa də 

edil məsinin qarşısını almaq üçün bu xüsusu ciddi bir sıra qanun-

la ra əsaslandıraraq tənzimləmişdir. Yəni İslam köləlik müəssisə si-

683 

Əhməd Özəl. “Əsir” mad., DİA, XI, 382.

684 

əl-Bələd, 10-13; Buxari, Kəffarət, 6, Itk, 2; Müslim, Itk, 22-23; İman, 136.

Müamilət

---

564

Əbədi Yol Xəritəsi İSLAM

N

t

İP

Ə

KYOLU N

ƏŞ

R

İYY

AT

I

nə rəvac verməməklə yanaşı insanları buna təşviq də etmir, əksi nə 

in sanları hürriyyətə qovuşdurmaq üçün bir çox alternativlər təq dim 

edir:

Köləlik Qapılarını Bağlayıb, Hürriyyət Qapılarını Açar

İslam əvvəlcə insanların kölələşdirilməsi qapısını bağlamış dır. 

Al lah-Təala müharibə əsirlərinin kölələşdirilməyib, ya qarşılıqsız, ya 

da fidyə ilə azad edilməsini əmr edir. 

(Muhamməd, 4)

Allah-Təala hür insanları kölələşdirməyi ən böyük günahlar dan 

say mışdır.

Rəsulullah (s.ə.s) belə buyurur:

“Allah-Təala belə buyurdu: “Mən qiyamət günü bu üç (züm rə) 

in sanın düşməniyəm: Mənim adımı istifadə edərək və  mənə and 

iç ə rək söz verib sözünü tutmayan kimsə. Hür bir insanı kölə de yə 

sa tıb, pulunu yeyən kimsə. Muzdla bir işçi tutub, işini gördürdük dən 

son ra işçinin pulunu verməyən kimsə””. 

(Buxari, Büyü`, 106; İcare, 10;  İbn 

Macə, Ruhun, 4)

İkinci olaraq İslam ilk günlərindən etibarən kölələrin azad edil-

mə sini təkidlə təşviq və tövsiyə etmişdir. Qurani-Kərimdə insanla rın 

kö lə ləşdirilməsinə dair bir dənə belə ayə yoxdur. Ancaq kölələrin 

azad edil məsi hər vəchlə təşviq və əmr edilir. Allah-Təala bu xüsuda-

kı ayə lərdən birində belə buyurur:

“...Saleh əməl sahibi əslində Allaha, axirət gününə, mə lək -

lərə, kitaba (Allahın nazil etdiyi bütün ilahi kitablara) və pey ğəm-

bər lərə inanan, (Allaha)  məhəbbəti yolunda (və ya mal-dövlə ti-

ni çox sevməsinə baxmayaraq) malını  (kasıb) qohum-əqrə ba ya, 

yetimlərə, yoxsullara, (pulu qurtarıb yolda qalan) müsafi rə  (yol-

çu lara), dilənçilərə  və  bəndələrin azad olunmasına sərf edən, 

na maz qılıb zəkat verən kimsələr, eləcə də əhd edəndə əh di nə 

sadiq olanlar, dar ayaqda, çətinlikdə (ehtiyac, yaxud xəs tə lik üz 

verdikdə) və cihad zamanı (məşəqqətlərə) səbr edənlər  dir. (İman-

larında, sözlərində və əməllərində) doğru olanlardır. Müttə qi olan-

lar da onlardır!” 

(əl-Bəqərə, 177)

685

Rəsulullah (s.ə.s) kölələri azad etməyə və buna təşviq etmə yə 

pey ğəmbərlikdən əvvəl başlamışdı.

685 

Digər ayələr üçün bax., ən-Nisa, 92; əl-Maidə, 89; ət-Təvbə, 60; əl-Mücadilə, 

3; əl-Bələd, 11-13.

---