Ebedi yol islam kohne indd

558

Əbədi Yol Xəritəsi İSLAM

N

t

İP

Ə

KYOLU N

ƏŞ

R

İYY

AT

I

Əbu Əyyub dərhal uşağı tapdı və onu anasına təhvil verərək göz 

yaş larını dayandırdı. Qənimətləri təqsim edən məmur, Abdullah bin 

Qey sin yanına gedərək Əbu Əyyub əl-Ənsarinin etdiklərini danış dı. 

Ab dullah bin Qeys, Əbu Əyyub əl-Ənsariyə bu davranışının səbə bi-

ni soruşduqda belə cavab verdi:

“Mən Həzrət Peyğəmbərin:

“Ana ilə uşağını bir-birindən ayıranları Allah-Təala qiyamət gü-

nün də bütün sevdiklərindən ayırar”, buyurduğunu eşitdim”. 

(Əhməd, 

V, 422; Tirmizi, Büyü, 52/1283)

Əsirlərə pis rəftar edilməsi qadağan edildilməklə yanaşı əsir alı-

nan qadınların şəxsiyyət və iffətləri də müəyyən bir hüqu qi tən zim-

lə mə ilə təhlükəsizlik altına alınmışdır. Dörd məzhəbə görə, kölə lik 

yo lu ilə hüquqi bir status verilməzdən əvvəl əsir alınan bir qadın ilə 

cin si əlaqədə olmaq haramdır.

674

Osmanlıya Əsir Olmaq

Osman Qazinin həyatı tədqiq edildikdə, onun əsir almaq və əsir-

lə ri kölələşdirməyə qarşı olduğu, ətraf bölgələrdə yaşayan xristi an 

qon şular ilə dostca keçinməyi düşündüyü aşkar şəkildə ortaya çı-

xar. Onun əsir etdiyi Holofira-nı, oğlu Orxan bəyə cariyə sta tu sun da 

verməyib, toy və nikahla gəlin etməsi köləlik müəssisəsi nə ya naşma 

tərzini göstərir.

675

 Orxan Qazi də eyni tətbiqatı da vam etdirmişdir.

676

Orxan Qazi, Osmanlı  əleyhində  fəaliyyətlər aparılan  İznik  şə-

hə rini mühasirəyə almışdı. İznikin başçısı Təkfura, istəyənlərin qa-

la dan sərbəst şəkildə çıxıb gedə biləcəyini bildirdi. Təkfur bu tək li-

fi  qəbul etdi və  təslim oldu. Bursanın fəthindən sonra xalqa qar şı 

gös tərilən mülayimlik və Osmanlıların təslim şərtlərinə son dərə cə 

ria yət etmiş olması, digər yerlərdə də eyni şəkildə davranılma sı, İz-

ni kin təslim olmasında böyük bir təsir icra etmişdir. Belə ki, şəhə rin 

təs lim olmasından əvvəl “İznik mühafizlərindən çox azı koman dan 

ilə birlikdə” getmişdirlər. Şəhərə girən Osman Qazini, getmə yən mü-

ha fizlər ilə şəhər əhalisi qarşıladı. Qarşılama mərasimi əsnasın da 

İz nik Rumları o qədər sevincli davrandılar ki, “Sanki padşahla rı 

öl müş və oğlunu taxta keçirirlərmiş kimi...” bir vəziyyət mey da-

na gəl di.

674 

Əhməd Özəl, “Əsir” mad., DİA, XI, 385.

675 

Aşıkpaşaoğlu Tarixi, səh. 21 -22; Dr. Nihat Əngin, Osmanlı Dövlətində Köləlik, 

səh. 37.

676 

Dr. Nihat Əngin, Osmanlı Dövlətində Köləlik, səh. 39.

---

559

N

o

İP

Ə

KYOLU N

ƏŞ

R

İYY

AT

I

Təslimdən əvvəl Osman Qazinin İznik xalqına “öz təbə əsin dən 

ol maq və cizyə vermək şərtilə adət və ənənələrini qoru yub sax la-

yacaqlarına dair etdiyi elan, eynilə tətbiq edildi. Mühasirə əsnasın da 

qa ladakı mühafiz Rumlardan və xalqdan müharibə, aclıq, xəstə lik 

ki mi səbəblərlə ölənlərin dul qalmış qadınları ilə  yetim və kim sə-

siz qalmış  qızları Orxan Qaziyə müraciət edərək onlara baxa caq 

kim sələrinin olmadığını bildirdilər. Orxan Qazi bunları qazi 

lə rə 

paylaşdıraraq, onlara, “...Nikah edin, alın!” əmrini verdi. Bun lar ilə 

evlənənlərin  şəhərdə  təhlükəsiz bir şəraitdə yaşayacaqları nı söy-

lə yərək bu qadınlar ilə evlənməyi təşviq etdi. Evlənən qazilərə də 

şə hərin abad evlərindən verdi.

1330-cu ildə fəth edilən İznikdəki bu hadisə, Osmanlılarda bu 

ta rixdə köləliyə rəğbət edilmədiyini göstərir. Şəhərin fəth edilmə si-

nin bir göz qırpımında baş verə biləcəyi zamanda, şəhərdəkilə rin 

is tədikləri qədər mal götürmələrinə icazə verərək sülh yolu ilə fəth 

et mək, Orxan Qazi və yanındakı bütün Osmanlıların qan tökmə yi 

sev mədikləri,  əsir alıb kölələşdirməyi mənimsəmədikləri gerçəyi ni 

or taya qoyur. O dövrün dünya görüşünə görə, rahatlıqla bütün ev lə ri 

mənimsəmə haqqına sahib olan Orxan Qazi, evləri sahibləri nə ver-

miş, yanındakılar da bu tətbiqata etiraz etməmişdirlər.

Paytaxt olaraq seçiləcək olan belə mühüm bir şəhərin evləri-

ni məğ lub olmuş sakinlərinə vermək, Orxan Qazinin atası Os man 

Qa  zi ki mi, sadəcə ilayi-kəlimətullah (Allahın adının ucaldılma  sı) 

uğ  run da hərəkət etdiyini, başqa heç bir şərhə imkan verməyə cək 

şə kil də gös tərir.

Bəlkə bundan da daha mühümü, özlərini qoruyacaq kimsələ ri 

qal mamış, məğlubiyyət və gələcək qayğısı ilə nə edəcəklərini bi lə 

bil məyən çarəsiz qız və qadınların, bütün dövrlər boyunca bü tün bə-

şə riyyət tərəfindən ən şərəfli müəssisə olaraq qəbul edilən evlilik ilə 

şə rəfləndirilməsidir. Bu sadəcə İslam tarixinin deyil, dünya tarixi nin 

də ən fəzilətli tətbiqatları arasında müstəsna yeri olan bir hadisə dir. 

Bu kübar davranışın üç il sonrakı nəticəsi, İbn Batutanın da şahid lik 

et diyi kimi, İznik şəhərində 1333-cü ildə heç xristian qalmaması dır.

İznikin bütün sakinləri heç bir məcburiyyət olmadan, tama mən 

öz iradə və istəkləri ilə İslam dini ilə müşərrəf olmuşdurlar.

677

677 

Bax. Aşıkpaşaoğlu Tarixi, səh. 45-46; Nəşri Tarihi, Ankara 1987, I, 158-164; Uzun-

çarşılı. Osmanlı Tarih, İstanbul 1982,1, 121-122; Əngin, a.k.ə., səh. 40-42.

Müamilət

---