Ebedi yol islam kohne indd

560

Əbədi Yol Xəritəsi İSLAM

N

t

İP

Ə

KYOLU N

ƏŞ

R

İYY

AT

I

Osmanlı dövlətinin ilk iki başcısı fəth etdikləri yaşayış mərkəz lə-

ri nin sakinlərinə dini tolerantlıq ilə baxmış, ədalətli davranmış, kölə lik 

müəs sisəsini işlətməmiş, İslam hüququndakı, sadəcə döyüşmə dən 

təs lim olanlara tətbiq edilən zimmilər ilə bağlı qanunların ən yün gül 

cə hələrini tətbiq etmişdir. Bu tətbiqatın, Osmanlı Dövlətinin mad di 

və mənəvi inkişafındakı ən mühüm amillərdən olduğu tərəddüd süz 

qə bul edilə biləcək həqiqətlərdəndir.

678

Müsəlmanlara əsir düşən Sandor Takas belə deyir:

“...Biz rütubətli qalada yaşamaq məcburiyyətində qaldığı mız 

za man Türk ağası öz olduğu yeri bizə tərk etdi. Şikayətimizə gö rə 

yük sək rütbəli bir Türk məmuru gəldi, yerimizi yoxladı, otaq qaran lıq 

və rütubətli olduğu üçün bizə başqa bir yerdə otaq verilməsini əmr 

et di.

Məhz, dözülməz və təhəmmüledilməz deyə haqqında bəhs edi-

lən Türk əsirliyi və Türk zülmü belə idi. Əsir nəzarətçisinin bir əsi-

rə öz evini verməsi görəsən harada görünmüşdür? Əsirlərin yeri nin 

qa ranlıq və rütubətli olmasına, görəsən hansı Avropa ölkələrin də 

əhə  miyyət verən olmuşdur?

Türk əsirliyindən fidyə ilə, yaxud da heç bir qarşılıqsız minlər lə 

əsi rimiz buraxılmışdır; ancaq aralarında  şikəst edilmiş, bir or qa nı 

kəsilmiş və ya xəsarət törədilmiş olaraq qayıdan bir nəfər be lə ol-

ma mışdır. Tam əksinə, əsir olduğu müddətdə ona öz oğlu ki mi 

mü amilə edildiyi üçün Budin Mühafizi Kiçik Bali Paşanı özü nə 

ata olaraq qəbul edən Perenyi Peter kimilərinə çox rast gəl mək 

müm kün idi.

679

XVII  əsrdə Rsular ilə etdiyi müharibədə uduzaraq Os 

man lı 

Dövlətinə sığınan İsveç Kralı XII Charles (Dəmirbaş Şarl), Türk lər-

dən gördüyü alicənablıq qarşısında belə demişdir:

“Poltavada əsir idim. Bu mənim üçün bir ölüm idi. Xilas ol dum 

və Buğ çayı qarşısında təhlükə daha  şiddətli şəkildə özünü biru zə 

ver di. Qabağımda su, arxamda düşmən, başımın üstündə  qız mar 

Gü nəş... Su məni boğmaq, düşmən parçalamaq, Günəş də ərit mək 

is təyirdi, yenə xilas oldum. Ancaq bu gün əsirəm. Türklərin  əsiri-

yəm. Də mirin, odun, suyun edə bilmədiklərini onlar etdilər. Aya ğım-

da zəncir yoxdur, zindanda da deyiləm. Hürəm və istədiyimi edi rəm, 

678 

Əngin, a.k.ə., səh. 50.

679 

Sandor Takats, Macarıstan Türk Aləmindən Çizgilər, trc. Sadettin Karatay, İs-

tan  bul 1970, səh. 58-59, 105-106.

---

561

N

o

İP

Ə

KYOLU N

ƏŞ

R

İYY

AT

I

lakin yenə əsirəm. Əsalətin, nəzakətin əsiriyəm. Türklər mə ni bax 

beləcə almaz bir bağ ilə bağladılar. Bu qədər şəfqətli, bu qə dər yük-

sək qəlbli, bu qədər əsalətli və bu qədər nəzakətli bir millə tin ara-

sın da hür bir əsir olaraq yaşamağın necə də gözəl olduğunu kaş bi-

ləy diniz...” 

(Türk Kültür və Mədəniyeəti, Ankara, 1956, I, 286)

Dənizçi leytenant J. M. Grammont, Çanaqqaladakı bir xatirəsi-

ni be lə danışır:

“Bouvet (yəqin ki, gəminin adıdır əslində isə Atlantik okeanın cə-

nu bunda buzlar ilə örtülü kiçik bir adanın adıdır tərc.), sürətlə batır-

dı. Yol daşlarımla birlikdə  dənizə atıldıq. Sahilə çatanda soyuqdan 

çox qor xudan titrəyirdik. Çünki bir az uzaqlıqda Türklər var idi. Biz 

az son ra da qorxduğumuz başımıza gəldi. Türklər bizi tapdılar. On-

la rı qarşımızda görəndə artıq həyatımızın sonu gəldiyini düşün düm. 

An caq onlar bilmədiyimiz bir dildə öz aralarında nə isə danış dıq-

dan sonra əyinlərindəki gödəkçələri çıxarıb bizə geyindirdilər. Və 

da ha sonra bizi öz qərargahlarına aparıb içində soba yanan bir ota-

ğa yerləşdirdilər. Yaş paltarlarımızı  dəyişməyimiz üçün bi zə ye ni 

paltarlar verdilər və yemək ikram etdilər. Təəccübdən do nub qal-

mış dıq. Qarnımızı doyurduqdan sonra cavan biz zabit yanımı za 

gəl di. Mükəmməlcə danışdığı Fransızcası ilə bizə: “Keçmiş ol sun! 

Bu döyüşün sonuna qədər qonağımızsınız. Sizin üçün döyüş so na 

çat mışdır. Mən isə sabah ölə bilərəm. Ona görə də bir ehtiyacı nız 

ol sa növbətçi onbaşıya deyin”, dedi. Zənn etmirəm ki, Türklərin bu 

dü rüstlüyü və qonaqpərvərliyini ölənə qədər unudum”.

Müsəlmanlar tarix boyunca hərbi əsirləri öldürməkdən uzaq ol-

duq ları kimi. Daima: “Fəth və zəfər əlamətləri görüldükdən son-

ra heç bir şəkildə öldürtmək caiz deyildir. Əsir etmək lazımdır. 

Əsir et məkdə faydalar, öldürməkdə isə yeni ölümlərin baş ver-

mə ehtimalı vardır. Fəth və zəfər nemətinin şükrü, bağışlamaq la 

edi lər”, prinsipinə uymuşdurlar.

680

İşgəncə Qəti Qadağandır

İslam, sadəcə insanlara deyil, bütün canlılara işgəncə etmə yi 

qa dağan etmişdir. Həzrət Peyğəmbərin,  əsgərlərinə düşmənlə rin 

ölü  lərinə  işgəncə etməyi  (müslə)  qadağan etdiyini yuxarıda qeyd 

680 

Defterdar Sarı Məhmət Paşa, Nesayihu’l-vüzera ve’l-ümera / Dövlət xadimlərinə 

Öyütlər, trc. Hüseyn Ragıp Uğural, İstanbul 1987, səh. 34; Dr. Nihat Əngin, 

Osmanlı Dövlətində Köləlik, 8.65-67.

Müamilət

---