Ebedi yol islam kohne indd

568

Əbədi Yol Xəritəsi İSLAM

N

t

İP

Ə

KYOLU N

ƏŞ

R

İYY

AT

I

Kölə azad etməyin, cəhənnəmdən qurtuluş  səbəbi və azad 

edən kimsəni cənnətə aparacaq bir əməl olduğunu və  ən fəzilət li 

iş lərin başında gəldiyini öyrənən səhabələr, kölələri hürriyyət lə ri nə 

qovuşdurmaqda yarışa girmişdilər. Belə ki, İslamın ilk illərin də im ka-

nı yaxşı olan Hz. Əbu Bəkr çox sayıda kölə azad etmişdir. 

(İbn Hişam, 

I, 341; Təbəri, XXX, 279 [Leyi, 5-7]; Suyuti, Lübab, s. 257-258)

İbn Hacər Şərhu-l-Minhacda Abdurrahman bin Avfın cəmi otuz 

min köləni azad edib hürriyyətə qovuşdurduğunu, bir gündə sək kiz 

min kölə azad etdiyini səhih mənbələrdən xəbər verir.

688160

 

Hz. Ömər Peyğəmbərin (s.ə.s) tövsiyəsi ilə ən qiymətli ərazi  lə-

ri ni in sanların istifadəsi üçün vəqf etmiş, qoyduğu şərtlər arasın  da 

“kö lə azad etmə”yə mühüm yer vermişdir.

689

Əbu Hureyrə (r.a.) müsəlman olmaq arzusu ilə Yəməndən çıxıb 

Mə dinəyə tərəf gəlirdi. Yanında köləsi də var idi. Kölə  fürsət ta pıb 

qaç dı.  Əbu Hureyrə (r.a.) bir an əvvəl peyğəmbərimizə qovuş ma 

hə yəcanı ilə:

“Ey səfər gecəsi! Nə qədər uzun və yorucusan! Ancaq hər şeyə 

rəğ mən bu səfər məni küfr diyarından qurtarmaqdadır”, şeirini oxu-

yur du.

Əbu Hureyrə (r.a.) gəlib müsəlman oldu. Bir gün Həzrət Pey-

ğəm bərin yanında oturarkən, köləsi gəlib çıxdı. Rəsulullah (s.ə.s):

“Əbu Hureyrə! Bu da kölən, yenidən sənin yanına gəldi”, bu yur-

du. Əbu Hureyrə həzrətləri də sanki iman şərəfinə nail olmağın bir 

şük rü olaraq:

“Ya Rəsulallah! Şahid olun ki, o Allah üçün hürdür”, dedi və kö-

lə ni azad etdi. 

(Buxari, Itk, 7)

Rus yazıçısı  İvan Peresvetov, 1547-ci ildə yazdığı  əsərin də, 

Fa teh Sultan Məhmədin son dərəcə diqqət çəkici bir tətbiqatın  dan 

bəhs edir. “Kral Konstantinin dövründə,  ən dəyərli insanlar kra l ın 

nə cabətlilərinin əlində hürriyyətlərini itirmiş, kölələşdirilmişdi lər”, de-

yə  rək sözə başlayan yazarın ifadəsi ilə Türk padşahı:

“Yalnız Allah bizim üstümüzdədir və bizlər hamımız onun 

kö lə ləriyik”, deyərək, köləlik qeydiyyat dəftərləri və sənədlərin ona 

təh vil verilməsini və yandırılmasını əmr etmişdir.

690

688 

Bax. İbnAllan, Delalilu’l-falihin, IV, 159.

689 

Buxari, Şurut, 19; Vasaya, 28; Eуman, 33; Müslim, Vasiyət, 15.

690 

Altan Aykut, “İvan Peresvetov ve Sultan Məhmət haqqında”, Belleten, Ankara 

---

569

N

o

İP

Ə

KYOLU N

ƏŞ

R

İYY

AT

I

Kəffarədə İlk Seçim, Kölə Azad Etmək

İslam kölə azad etməyi təşviq etməklə kifayətlənməyib, bunu bir 

çox vəsilələrlə icbari etmişdir. Məsələn, bir insan xəta etsə və qə za 

ilə bir adam öldürsə, bu halda İslam ona kəffarə olaraq birincilik-

lə kö lə azad etməyi əmr edir. Bundan da aydın olur ki, bir insanın 

kö lə ol ması sanki ölməsinə bərabərdir, azad edilməsi də sanki ye ni-

dən həyata qaytarılması kimidir. Həmçinin, bir müsəlman and iç sə, 

zı har

691

 etsə, orucunu pozsa, bunlara kəffarə olaraq ilk öncə kö lə 

azad etməsi tələb edilir.

692

Bunula yanaşı İslam, dövlət gəlirlərindən və zəkat malların dan 

bir hissəsinin kölə azad edilməsinə ayrılmasını istəmiş  və bu çox 

vaxt tətbiq edilmişdir.

693

Mukatəbə: Kölənin Sahibi ilə Razılaşması

Kölə müəyyən bir miqdar qarşılığında razılığa gələrək (Muka tə-

bə) hürriyyətinə qovuşmaq üçün müraciət edərsə, sahibinin bu tələ-

bi qə bul etməsi və hətta bu miqdarı ödəyərkən köləsinə maddi yar-

dım da etməsi tələb edilmişdir.

694

 Bu halda köləyə işləyib qazan ma 

1983, XLVI, sy. 184, səh. 866.

691 

Zıhar: Bir ərin öz arvadını, nikahı həmin ər üçün əbədiyyən haram olan qa-

dın lardan biri sinin, baxılması caiz olmayan kürəyi/arxası, qarnı, boyunu ki mi 

bir yerinə  bənzətməsidir. Bu bənzətməyə  zıhar deyilməsinin səbəbi, bu nun 

ək sər vaxtlarda “Sən mənə anamın kürəyi/arxası kimi haram ol!” deyə “zahr”a, 

yə ni belə/arxaya nisbət edilməsidir. Cahiliyyə dövründə zıhar bir növ ta laq (bo-

şama) sayılırdı. İslam bu cür talağı qadağan etdi, zıhar edənlərin kəffa rə ve rə-

rək xanımlarına qayıtmalarını istəmişdir. (əl-Mücadələ, 3)

692 

ən-Nisa, 92; əl-Maidə, 89; Əbu Davud, Talak, 16-17/2213.

693 

ət-Tövbə, 60; M.S.R. el-Buti, Fıkhu’s-sire, səh. 434.

694 

Mükatəbə müqaviləsi bağlayan kölə/cariyə, ağasının mülkiyyətindən çıx ma-

maq la yanaşı, müqavilənin bağlandığı andan etibarən öz adına işləmə, hüqu qi 

tə sərrüflər etmə, mallarının sahibi olma, işləyib qazanc əldə edə bilməsi üçün 

sə fərə  çıxma haqq və  səlahiyyətlərini  əldə edir. Ağasının, onun üstündəki 

təsərrüf etmə  səlahiyyəti sona çatar, artıq onu girov verə bilməz, qazanc 

əldə etmək üçün kiməsə kirayə də verə bilməz, xidmət etməyə, fəhlə olaraq 

işləməyə  məcbur edə bilməz, cariyə isə yatağa salına bilməz, ma lına və 

canına verdiyi zərər üçün təzminat ödəyər. Mükatəbin kitabət əsnasında satın 

aldığı cariyəsindən doğulan övladı da özünə tebdir və hür olar. Mükatəb alış-

satış, kirayə götürmə, girov alıb-vermə və s., hüquqi təsərrüflər edəb bilsə də 

bağışlama, vəsiyyət, vəqf kimi hədiyyə etmə mahiyyətində olan təsərrüflər və 

evlənmə mövzusunda məhdudiyyəti, öhdəsinə götürdüyü məbləği tamamən 

ödəyənə qədər davam edir. (Prof. Dr. Fəxrəddin Atar. “Mükatəbə” mad , DİA, 

XXXI, 533)

Müamilət

---