Ebedi yol islam kohne indd

573

N

o

İP

Ə

KYOLU N

ƏŞ

R

İYY

AT

I

“Sizə Allaha qarşı təqva sahibi olmanızı, Ona qarşı çox ehtiram 

göstərməyinizi, başınıza bir həbəşli kölə belə başcı olsa onu dinləyib 

itaət etməyinizi tövsiyə edirəm." 

(Əbu Davud, Sünnət 5/4607;Tirmizi, Elm 

16; İbn Macə, Muqaddimə, 6)

“Burunu kəsik zənci bir kölə olsa belə, Quranı daha çox 

əzbərləmiş olan kimsə, başqalarından üstün tutulur”. 

(Vaqidi, III, 1003)

Müsəlmanlar xidmətçilərinin və kölələrinin təhsilləri ilə də məş ğul 

ol muşdurlar. Onların bu gözəl əməlləri səhabə dövründən etiba rən, 

xid mətçi və kölə əsilli kimsələrdən neçə-neçə alimlərin yetişməsi ni 

tə min etmişdir. İkrimə, Nafi, Mücahid, Həsən Bəsri və İbn Sirin ki mi 

ta biin dövrünün məşhur alimləri bunlardandır.

İbn Abbas (r.a.) köləsi İkriməni ayağından bağlayaraq elm öy-

rən məyə məcbur etmiş, nəticədə onu bu gün belə elmindən istifa də 

edi lən böyük alimlər səviyyəsinə yüksəltmişdir.

708

İslam insanlara elə bir anlayış qazandırmışdır ki, müsəl man lar 

xidmətçiləri ilə birlikdə  səfər edərkən, minikləri bir dənədir sə, ona 

növbə ilə minmişdirlər. Məsələn, Hz. Ömər, Qüdüsə gedər kən be lə 

etmiş, İbrahim Haqqı Ərzurumi də eyni əxlaqi-həmidəni (gözəl əx la-

qı) tətbiq etmişdir.

Kölələrə Pis Davranmağı Şiddətlə Qadağan Edir

Həzrət Peyğəmbərin kölə və xidmətçilərin iniməsinə könlü əs la 

ra zı olmazdı. Bir hədisi-şərifində:

“Kölə və xidmətçilərinə pis rəftar edən kimsə cənnətə girə bil-

məz”, buyurmuşdur. 

(Tirmizi, Birr, 29/1946; Əhməd, I, 7)

Bir gün Rəsulullah (s.ə.s)  Əbu Zərr`in qəflətən köləsinə  sərt 

dav ran dığını gördü. Çox üzüldü və:

“Ey Əba Zərr! Sən hələ cahiliyyə adəti üzərindəsənmi?!” deyə 

souşdu. Davam edərək:

“Allahın yaratdığına zərər vermə, məşrəbinə uymursa (səni ra zı 

sa l mırsa) onu azad et, çox yük yükləmə, yüklədiyin vaxt da ona kö-

mək et!” buyurdu. 

(Buxari, iman, 22; Müslim, Əyman, 38; Əbu Davud, Ədəb, 

123-124)

Tabiinin fəqihlərindən olan Heysəmə bin Abdurrahman deyir ki, 

bir gün əshabi-kiramdan ustadım Abdullah bin Amr ilə birlikdə otur-

muş duq. Yanına xidmətçisi gəldi və ona:

708 

Buxari, Husumat, 7; Darimi, Muqaddimə, 46.

Müamilət

---

574

Əbədi Yol Xəritəsi İSLAM

N

t

İP

Ə

KYOLU N

ƏŞ

R

İYY

AT

I

“Kölələrin yeməklərini verdinmi?” deyə soruşdu. Xidmətçisi:

“Xeyr, vermədim”, dedikdə:

“Elə isə dərhal get yeməklərini ver, çünki Rəsulullah (s.ə.s):

“Kölələrin nəfəqəsini (yemək, qida) verməmək, insana günah 

olaraq kifayətdir”, buyurmuşdur.

 (Müslim, Zəkat, 40)

İslam, başda kölə və xidmətçilər olmaqla, zəif insanlar haqqın-

da bu düşüncəni heç vaxt yaddan çıxarmamağı tövsiyə edir: 

“Ha zır-

da onlar xidmətçi və kölə mövqeyindədirlər. Ancaq onlar mülk 

sa hibi, biz isə kölə ola bilərdik. Elə isə özümüzə qarşı ne cə dav-

ra nıl masını istəyiriksə onlara da elə rəftar edək”.

Allah Rəsulu (s.ə.s) əshabından, kölələrin qüsurlarını daima əfv 

et mələrini istəyərdi. Belə ki, onun yanına gələrək:

“Xidmətçilərimizin qüsurlarını  nə  qədər bağışlamalıyıq?” deyə 

so  ruşan kimsəyə:

“Onu hər gün yetmiş dəfə bağışlayın!” cavabını vermişdir. 

(Əbu 

Davud, Ədəb, 123-124/5164; Tirmizi, Birr, 31/1949)

İbn Ömər (r.a.) bir gün bədənində zərbə yeri gördüyü köləsinə:

“Canını ağrıtdımmı?” deyə soruşdu, kölə:

“Xeyr”, dedi. Buna baxmayaraq ürəyi yenə  də rahat olmadı. 

Dər hal köləni azad etdikdən sonra yerdən bir çöp alıb:

“Mənim üçün bax bu qədər belə  əcr yoxdur”, dedi. Sonra da 

Həz rət Peyğəmbərin belə buyurduğunu nəql etdi:

“Kim etmədiyi bir xətaya görə cəzalandrmaq məqsədilə köləsi ni 

dö yər və ya səbəbsiz yerə vurarsa, bunun kəffarəsi o köləni azad 

et məsidir”. 

(Müslim, Eyman, 30)

Süveyd bin Muqarrin (r.a.) deyir ki:

Mən, Muqarrin oğullarının yeddinici uşağı idim. Hamımızın yal-

nız bir köləsi var idi. Bir gün ən kiçik olanımız onu şillələdi. Bu nun 

qar şılığında Rəsulullah (s.ə.s) bizə o köləni azad etməyimizi  əmr 

et di. 

(Müslim, Eyman, 32)

Əbu Məsud əl-Bədri (r.a.) isə belə rəvayət edir:

Köləmi qamçı ilə döyərkən, arxamdan:

“ Ey Əbu Məsud, bil ki...” deyə bir səs gəldiyini eşitdim. An caq 

hir simdən səsin sahibini tanıya bilmədim, sözün arxasını da ba şa 

dü şə bilmədim. Yaxınlaşdıqda bir də nə görsəm yaxşıdır? Rəsu lul-

lah (s.ə.s) gəlir və mənə:

---

575

N

o

İP

Ə

KYOLU N

ƏŞ

R

İYY

AT

I

“Ey Əbu Məsud! Sənin bu köləyə gücün çatır, ancaq biləsən ki, 

Al  lahın gücü sənə bundan daha çox çatar”, deyirdi:

“Bundan sonra bir daha əsla kölə döyməyəcəyəm”, dedim. Son-

ra:

“Ey Allahın Rəsulu! Allah rizası üçün bu köləni azad etdim”, de-

dim. Rəsuli-Əkrəm də:

“Bura bax! Əgər belə etməsəydin, səni mütləq atəş yandırar dı, 

ya da cəhənnəm odu səni sarardı”, buyurdu. 

(Müslim, Eyman, 35,35)

Muaviyə bin Süveyd rəvayət edir:

Kiçik ikən azad etmiş olduğumuz köləmizə bir şillə vurdum və 

qaçdım. Sonra günortaya az qalmış qayıdıb gəldim, atamın arxa-

sın da namaz qıldım. Atam azad etdiyimiz köləni və  məni çağır dı, 

son ra ona:

“Qisasını al!” dedi. O isə məni bağışladı. 

(Müslim, Eyman, 31; Tirmizi, 

Nüzur, 15; Əbu Davud, Ədəb, 123-124)

Rəsulullah (s.ə.s) son anına qədər zəifləri və kölələri düşün  müş, 

son nəfəsini belə kölələrinin haqlarını qorumaq üçün sərf etmiş dir. 

Üm mü Sələmə anamız belə deyir:

“Rəsulullahin (s.ə.s) son vəsiyyətlərindən biri:

“Aman, namaza diqqət edin! Aman namaza diqqət edin! Əm ri-

niz altında olan insanların haqlarına riayət edin!” sözləri oldu. Al lah 

Rə sulu (s.ə.s) bu sözləri o qədər təkrarladı ki, mübarək dili dön məz 

ha la gəldikdə, bunları ürəyində  təkrarlamağa başladı”.

  (Əhməd, VI, 

290, 315)

Xülasə,  İslam gətirdiyi prinsiplər ilə kölə  və sahibini bir-biri nə 

ya xınlaşdırdı, kölənin hür insanlardan elə  də  fərqi qalmadı. Nə ti-

cə etibarilə İslam, bir zülm müəssisəsi halına gəlmiş olan kö lə li yi, 

“ancaq addan ibarət” hala gətirərək, zaman keçdikcə  təbii bir su-

rət də aradan qalxmasını təmin etdi. İslamın gətirdiyi mərhəmət və 

şəf qətin bir bərəkəti olaraq köləlik, zaman keçdikcə  əhəmiyyəti ni 

itir di. Bir çox səhabə, qul haqqında qayğılandqları üçün kölə lə ri ni 

qısa bir müddətdə azad etdilər. Xüsusilə  Hz. Ömər, köləli yin or-

ta dan qalxması üçün böyük bir mücadilə apardı  və  bəzi tədbir lər 

al dı. Məmurlarının, xəstələnən kölələrə baş  çəkmədiklərini xə bər 

al dıqda, onları vəzifədən azad edərdi. Hər şənbə günü Mədinə nin 

kə narındakı bölgələri gəzər, hər hansı bir köləni, gücü çatmadığı bir 

iş də işləyərkən görərsə, ondan bu işi alardı. 

(Muvatta, İstizan, 41)

Müamilət

---