Ədəbiyyat və sənət
Yüklə 2,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
127 ürəyi ağrıyıb, bağışlayan xalqdır. O ki qala özünün nankor övladının qanını tökə. Bunu bu xalqın ruhun- dan qidalanan Cəlil və Cavidin yaratdığı obrazlar ay- dın şəkildə sübut edir. “Kamança” əsərindəki qəhrə- manın erməni Baxşını əsir götürəndən sonra bağışla- ması, Hüseyn Cavidin “Ana” pyesindəki Səlma ana- nın oğlunun qatili Muradı öz vicdanı ilə baş-başa bu- raxması, hətta oğlunun dostlarından gizlətməsi ən ba- riz nümunədir. Yenə yazını davam etdirmək həvəsim o qədər ol- madı. Çünki bu hadisələr ədəbi məsələdən siyasi mə- sələyə çevrildi. Kimlərsə bundan istifadə edib dostum Yusif Əli Əfşar demiş “bu gün bədii ədəbiyyatdakı obrazları bütöv bir millətin adına çıxaraq, dahilər ya- ratmış millətmizi kölgələyirlər...” Amma Günel Mövludun “Qarabağ qaçqını olaraq Əkrəm Əlyislinin romanı mənim hislərimi təhqir et- mir” ifadəsi adamı yaman incidir. Öz aləmində de- mokratik çıxışlar edib zəhləmizi tökən bu xanım hə- min dəqiqə bu ölkəni böldü. Qarabağlı, naxçıvanlı de- yə ayırdı. Amma bir azərbaycanlı kimi bu cür ifadələr mənim heysiyyətimə toxunur. Necə olur ki, bundan əvvəl başqa bir çıxışında qaçqın düşdüyü dövrdən, qaçqın düşərgələrindən, itirilmiş doğma kəndindən, uşaqlığından, sahib ola bilmədiyi sinif yoldaşlarından danışarkən kövrəldiyini, hətta ağladığını gizlədə bil- məyən bu xanım “Daş yuxular” romanını oxuyanda hislərini təhqir edəcək heç nə tapa bilmir. 128 Heç olmasa əsərin obrazlarının uşaqlığından da- nışdığı hissələri oxuyub “itirilmiş uşaqlığı” olmayan adam kimi özünü təhqir olunmuş hiss etmək lazım idi. Bu əsl riyakarlıqdır. Tolerantlıq donu geymiş bic adamların riyakarlığı kimi. www.publika.az 129 İsa Muğannanın “İlan dərəsi” kitabında tarixilik və mistika İsa Muğanna... Bu ad bütün Azərbaycan oxucusu- na doğmadır. Ədəbiyyata gəldiyi gündən keşməkeşli bir ömür yolu keçən İsa Muğanna tutduğu qələmə həmişə sadiq qalmış, çətinliklərə, təzyiqlərə baxmaya- raq, inandığı yoldan dönməyən dahi bir şəxsiyyət ki- mi özünü təsdiqləmişdir. Ədəbiyyatımızda, bəlkə də, dünya ədəbiyyatında onun kimi ikinci bir şəxsiyyət yoxdur ki, uzun illər öncə yazdığı əsərlərə dönə-dönə qayıtsın, məzmununda ciddi dəyişikliklər etsin. Bəlkə də, kimlərsə bunu cəsarətsizlik və lüzumsuz bir hal kimi qəbul edir. Amma, məncə, bu, İsa Muğannanın yazdıqlarına və düşündüklərinə sədaqətli olmasından və səmimiliyindən irəli gəlir. Çünki qələminə və sö- zünə şübhə belə olmayan bir sənətkar öz əsərini yeni- dən işləyir, onu əlavələrlə zənginləşdirirsə, bu bir növ onun səmimi söz ustadı olduğundan xəbər verir. Pro- fessor Nizami Cəfərovun təbirincə desək, “Mən sizin yazdığınız hər cümlənin heyranıyam, çünki sizin yaz- dığınız hər bir cümlə Azərbaycan dilinə tarixi nüfuz (və hörmət) gətirir. Sizin bədii intellektual təfəkkürü- nüzün miqyası elədir ki, dünyada mövcud olmuş (və olan!) istənilən xalqın yazıçısının bədii intellekti ilə müqayisə oluna, həmin müqayisədə ən qeyri-obyek- tiv hakimin münsifliyi ilə qalib gələ bilər”. İsa Muğannanın “Yanar ürək” əsərini yenidən iş- ləyib “İdeal”, “Doğma və yad adamlar” əsərini “İsa- həq, Musahəq” adlandırması, “Qəbiristan”ı, “GurÜn” 130 və “Cəhənnəm”i yenidən əlavələrlə işləyib oxuculara təhvil verməsi səbir və əzm istəyir. Heç bir yazıçı bə- dii əsərinə qarşı bu qədər tələbkar deyil. Amma İsa Muğanna bunu bu ahıl yaşlarında da edirdi. Ömür- gün yoldaşı Firuzə xanım belə Muğannanın bu tələb- karlığına bəzən üsyan edirdi. Söhbətlərimizin birində ustad sənətkar dedi ki, “Gərək “Məşhər”i yenidən iş- ləyim”. Bu zaman Firuzə xanım: “Ay İsa, bəsdir, sən Allah” deyərək etirazını bildirdi. İsa müəllim isə öz mövqeyində qaldı və imkan tapan kimi işləyəcəyini desə də, ömür vəfa etmədi. İsa Muğannanın son kitabı olan “İlan dərəsi”ndə dörd yeni əsəri verilib: “Həyatımdan səhifələr” oçer- ki, “Qırx kisə qızıl”, “Söz yarası” və “İlan dərəsi və ya peyğəmbərin taleyi” povestləri. Bu əsərlər ilk dəfə Azərbaycan jurnalında çap edilsə də, hələ kitab şək- lində oxuculara təqdim edilməmişdir. Bu əsərlərin bi- rinci nəşrini hazırlamaq ilk dəfə mənə nəsib oldu. Bu mənim üçün İsa Muğanna demiş “fantastikasız fan- tastika” kimidir. Çünki bir vaxtlar əsərlərini oxuyub ideal dünya axtarışında olan bir tələbənin bu ideal dünyanı təqdim edən bir dahinin əsərlərini çapa ha- zırlaması və ön söz yazması bir möcüzə kimidir. Pa- foslu səslənməsini istəmədiyim bir fikri bura yazmaq istərdim, ön söz yazıb-yazmamağım haqqında çox düşünürdüm. Sərhədsiz bir ideya və fikir sahibinin əsərləri haqqında nəsə yazmağın məsuliyyəti məni sı- xırdı. Amma Ustadım qəbul etdiyim Muğannanın şə- rəfinə və əsərlərindən təsirlənərək yazdığım “OdƏr- lər” romanımın ön sözünə yazdığı rəydəki son cümlə məni cürətləndirdi: Çünki bizim ikimizin taleyi var bu 131 kitabda. Tale birliyi, əbədi yazıçılıq birliyi, gələcək həyat birliyi böyük, nadir xoşbəxtlikdir... 1 Elə bu cümlədən ürəklənib kitabın adını da təklif etdim: “İlan dərəsi”. Bir az düşündü və “olar” dedi. Çünki təklifi etdiyim zaman kitabın üz qabığının dizaynını da aparmışdım. “Ağ gəlini yaxşı fikirləşmisiniz”, – dedi. Zəif görən gözləri ilə ƏsƏlmənin təsvir edildiyi rəsmə baxıb: “Bunu daha yaxşı oxşatmısınız”, – dedi. Bu, ikimizin də gülüşünə səbəb olmuşdu. Azərbaycan ədəbiyyatında çox böyük rezonans doğuran “İdeal” əsəri haqqında, demək olar ki, ölkə- mizin ən böyük alimləri öz tənqidi fikirlərini yazmış- dır. Akademik İsa Həbibbəyli “İsa Hüseynovdan İsa Muğannaya: Axırıncı əlyazma və bütöv dünya” mə- qaləsində qeyd edir ki, “İsa Hüseynovun yaradıcılığı Azərbaycan bədii nəsrinin böyük ustadı Cəlil Məm- mədquluzadə ilə altmışıncı illər ədəbi nəslinin arasın- da körpü funksiyasını daşıyır. İsa Hüseynovun əsər- ləri Azərbaycan altmışıncılarının möhtəşəm bir prolo- qudur. Sanki, İsa Hüseynov doğma və yad adamlar haqqındakı qənaətlərini, yazıçı təəssüratlarını Azər- baycan altmışıncılarına təhvil verib, özü tamam yeni bir sahə ilə, “İdeal” romanı ilə və onun davamı olan yeni dünyanı təsvir etməklə məşğul olmağa keçmiş- dir. “İdeal” yalnız İsa Hüseynovun yaradıcılığında 1 Şəmil Sadiq. “Odərlər” romanı. İsa Muğanna. Ali roman. (Bakı, Hədəf Nəşrləri 2013.) Yüklə 2,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|