Edilməsi üçün kontr-tsiklik kapital buferi tətbiq edilə bilər. Bu məqsədlə kontr-tsiklik

51 
 
fluktuasiyalar  əhəmiyyətli  dərəcədə  azalmış,  inflyasiya  səviyyəsi  aşağı  düşmüşdü.  Dünyada  pul 
siyasətinin son hədəfi qiymətlərin sabitliyini təmin etmək, başqa sözlə, stabil inflyasiya səviyyəsi idi. 
 
Lakin,  qlobal  maliyyə  böhranı  makroiqtisadi  siyasətin  fundamentallarına  yenidən  baxmağın  və 
yeni böhranların qarşısını  almaq  üçün siyasət çərçivələrini korrektə  etməyin vacib olduğunu  göstərdi 
(Blanchard  O.,  2010).  Böhran  təsdiq  etdi  ki,  hədəfin  stabil  inflyasiya  olması  vacibdir,  lakin  kifayət 
deyil. Böhran nəticəsində dərin resessiya və məcmu buraxılışda volatillik müşahidə olundu. Səbəb isə 
odur ki,  əgər  iqtisadiyyatda  aktivlərin qiymətində  fundamentallara  söykənməyən  yüksək  artım  və  ya 
kredit  bumu  müşahidə  olunursa,  o  zaman  baza  inflyasiya  sabit  olsa  belə,  “köpüklərin”  partlaması 
əhmiyyətli  iqtisadi  ressesiyaya  və  volatilliyə  gətirib  çıxara  bilər.  Bu  səbəbdən  mərkəzi  banklar 
aktivlərin  qiymətlərini  də  yaxından  monitorinq  etməli  və  iqtisadiyyatda  köpüklərin  yaranmasına 
preventiv qaydada reaksiya vermək üçün alət arsenalını genişləndirməlidirlər. 
Böhran  öncəsi  prudensial  siyasətin  makroiqtisadi  alət  olmadığı  ilə  bağlı  mövqe  formalaşmışdı. 
Prudensial  siyasət  əsasən  fərdi  qaydada  maliyyə  institutları  üzərində  nəzarətin  təmin  olunmasına 
yönəlmişdi.   Maliyyə   sistemindəki   sistem   riskləri,   makroiqtisadi   dəyişmələr   lazımınca   nəzərə 
alınmırdı. Əksər siyasət qurucularının maliyyə  bazarlarının effektivliyinə olan  yüksək  və  “ehtiyatsız” 
inamı maliyyə sabitliyinin realistik qiymətləndirilə bilməməsinə səbəb olmuşdu. 
Bazar  qüvvələrinin  özünü-korrektə  mexanizminə  və  maliyyə  innovasiyalarının  yüksək  faydasına 
inanılmış,  sonuncunun  sistem  daxili  və  makro  təsirləri  lazımınca  qiymətləndirilməmişdi.  Nəticədə 
effektiv  nəzarət-tənzimləmə  perimetrindən  kənarda  qalan  “kölgə  bank  sistemi”  (shadow  banking) 
formalaşmışdı. 
Lakin,  böhran  prudensial  siyasətin  makroiqtisadi  cəhətdən  neytral  olmamasını  sübut  etdi. 
Prudensial  nəzarətin  məhdud  perimetrə  malik  olmasının  nəticəsi  idi  ki,  bir  çox  ölkələrdə  daşınmaz 
əmlak bazarındakı köpüklərin partlaması dünyada dərin ressesiyanın yaşanmasına rəvac verdi. Bunun 
nəticəsi olaraq kontrtsiklik prudensial alətlərin tətbiqi miqyasının bütün sistem əhəmiyyətli institutları 
əhatə etməsi zərurəti yarandı. 
Maliyyə  tarazlığının  kontrtsiklik  fəlsəfədə  qurulması  biznes  tsiklin  bütün  dövrlərində  yüksək 
minimum kapital tələbinin qoyulmasını,  iqtisadiyyatın  ekspansiya  fazasında  yüksək  kapital  buferinin 
müəyyən  edilməsini,  irəliyə-doğru  ehtiyatlanmanın  tətbiqini,  likvidlik  risklərinin  azaldılmasını  tələb 
edir. 
 
Qlobal  maliyyə  böhranı  əksər  ölkələr  üçün  İH  rejiminin  post  böhran  dövründə  də  qiymət 
sabitliyinin  qorunması  üçün  saxlanması  zəruriliyini  göstərdi.  Lakin,  böhran  öncəsi  dizayndan  fərqli 
olaraq,  İH  rejimi  qiymət  sabitliyi  ilə  yanaşı  maliyyə  sabitliyinin  qorunması  ilə  bağlı  hədəfləri  də 
özünə daxil etməlidir. 
Pul  siyasətinin  strategiyası  iki  istiqamətdə  formalaşdırıla  bilər.  Birinci  istiqamət  -  mərkəzi 
bankların  klassik  olaraq  mandatında  əks  olunan  qiymətlərin  sabitliyinə  nail  olma  potensialının 
yaradılmasını  əhatə  edir.  Bu  halda  qiymətlərin  sabitliyi  dedikdə,  İstehlak  Qiymətləri  İndeksinin  12 
aylıq dəyişiminin aşağı səviyyəsi  başa düşülür. İkinci istiqamət - aktivlərin qiymətlərinin pul siyasəti 
qərarlarının  qəbulunda  nəzərə  alınması  ilə  bağlıdır.  Digər  tərəfdən,  pul  siyasətinin  effektivliyinin 
artırılması üçün onun makroiqtisadi siyasətin digər istiqamətləri ilə koordinasiyası da vacibdir. 

---

52 
 
3.   Pul siyasətinin təkmilləşdirilməsi istiqamətləri
 
Pul    siyasətinin    mövcud    rejimini    və    post-böhran    dövrünün    çağırışlarını    nəzərə    alaraq 
Azərbaycanda  İH  rejiminə  keçid  şərtlərinin  tədrici  reallaşdırılması  öz  aktuallığını  saxlayır.  İH-nə 
keçid strategiyası özündə aşağıdakı komponentləri birləşdirir: 
 
- 
Mərkəzi Bankların əməliyyat avtonomiyası; 
- 
İnflyasiyaya təsir mexanizminin formalaşdırılması; 
- 
Çevik məzənnə rejiminə keçid; 
- 
Adekvat proqnozlaşdırma sisteminin yaradılması; 
- 
Pul siyasətinin kommunikasiyası və şəffaflığının artırılması. 
 
Əməliyyat  avtonomiyası.  Mərkəzi  bankların  avtonomiyası  iki  istiqamətdə  başa  düşülür:  hədəf 
müstəqilliyi  və  əməliyyat  müstəqilliyi.  Əməliyat  müstəqilliyi  pul  siyasəti  alətlərindən  (valyuta 
bazarına və ya pul bazrına müdaxilə) məhdudiyyətsiz şəkildə istifadə edə bilməsi imkanıdır. 
İnflyasiyaya təsir mexanizminin formalaşdırılması.  Bu  proses  özündə  iki  fəaliyyət  istiqamətini 
ehtiva edir: i) İH-də pul siyasətinin  implementasiyası çərçivəsinin təkmilləşdirilməsi  ii) Transmissiya 
kanallarının təhlili və gücləndirilməsi. 
Birinci  istiqamət  perspektivdə  AMB tərəfindən  inflyasiya  hədəfinə  nail  olmağa  imkan  verən  faiz 
dərəcəsinin   səviyyəsini   əməliyyat   hədəfi   kimi   müəyyən   etməyi   nəzərdə   tutur.   Bunun   üçün 
banklararası  pul  bazarının  həcminin  artırılması  mühüm  şərtdir.  Belə  olan  halda  banklararası  bazarda 
formalaşan  faiz  dərəcəsinin  iqtisadiyyata  transmissiyası  mümkündür.  Bu  istiqamətdə  strateji  dövrdə 
əsas  fəaliyyət  istiqamətləri  i)  bank  sistemində  özəl  bankların  rolunun  daha  da  yüksəlməsi  ii) 
banklararası  bazarda  girov  çeşidlərinin  artırılması  iii)  təminat  mexanizminin  gücləndirilməsi  iv) 
banklarda likvidliyin idarə edilməsi potensialının güclənidirilməsindən ibarətdir. 
İkinci  istiqamət  AMB-in  öz  siyasətinin  təsirləri  barədə  daha  dəqiq  təsəvvürə  malik  olmasını 
nəzərdə tutur. AMB pul  siyasəti  vasitəsilə  bazarda formalaşan  faiz  dərəcələrinə  və  bank ehtiyatlarına 
təsir  edir.  Bu  isə  öz  növbəsində  məcmu  tələbə  bir  neçə  kanal  vasitəsilə  (faiz  dərəcəsi  kanalı,  sərvət 
kanalı, geniş kredit kanalı, bank borclanması kanalı, məzənnə kanalı və s.) təsir göstərir. 
Hazırki  dövrdə,  yəni      ölkənin  dünya  iqtisadiyyatına  inteqrasiya  səviyyəsinin  yüksək  olması 
şəraitində  əsas  transmissiya  kanalı  məzənnədir.  Məzənnə  ötürücülüyü  üzrə  hesablamalardan  alınmış 
nəticələrə  əsasən  Azərbaycan  iqtisadiyyatında  məzənnə  dəyişməsinin  qiymət  indeksinə  ötürücülüyü 
yüksəkdir. 
İH  rejiminin  effektiv  tətbiqi  üçün  faiz  dərəcəsinin  transmissiya  kanalı  kimi  işlək  olması  və  bu 
kanalın  işləmə  mexanizminin  müəyyən  edilməsi  mühüm  əhəmiyyət  kəsb  edir.  Faiz  dərəcəsinin 
məcmu  tələbə  təsirinin  gücləndirilməsi  üçün  bank  sektorunun  maliyyə  dərinliyinin  artması  mühüm 
şərtdir.  Bu  səbəbdən  strateji  dövrdə  faiz  dərəcəsini  əsas  siyasət  alətinə  çevirmək  üçün  strateji 
fəaliyyət aşağıdakı istiqamətlərə yönəlməlidir: 
- 
nağd pulun ümumi pul kütləsində xüsusi çəkisinin azaldılması; 
- 
maliyyə  bazarlarının,  o  cümlədən  dövlət  və  korporativ  qiymətli  kağızlar  bazarının  həcminin 
artması; 
- 
dollarlaşma səviyyəsinin daha da azaldılması; 
- 
bank sisteminin ÜDM-ə nisbətdə maliyyə dərinliyinin artması. 

---