Edilməsi üçün kontr-tsiklik kapital buferi tətbiq edilə bilər. Bu məqsədlə kontr-tsiklik

62 
 
azaldılması  Nigeriyada  makroiqtisadi  idarəetmənin  məqsədi  olmalıdır  və  optimal  inflyasiya 
hədəfi kimi 6%-i keçməməlidir. 
(Abou-Ali. H, 2008) Misir üzrə inflyasiya və iqtisadi artım arasında əlaqəyə baxmışdır. Bu 
məqsədlə 2 müxtəlif dövrlər qeyd edilmişdir: 1990/91-ci  ilə qədər  yüksək  inflyasiya ilə əlaqədar 
olaraq  ÜDM-in  artım  tempi  yüksək  və  volatil  olmuşdur.  1991-ci  ildən  sonra  inflyasiyanın  aşağı 
salınması az volatil və aşağı iqtisadi artıma səbəb olmuşdur. Misirdə inflyasiyanın iqtisadi artıma 
qeyri-xətti  təsirinin  testi  istənilən  səviyyədə  inflyasiyanın  iqtisadi  artıma  mənfi  təsir  etdiyini 
göstərir. Bu halda pul siyasətinin qiymətlərin sabitliyinə yönəlməsi məqsədəuyğun hesab edilir. 
 
 
 
2.  İnformasiya bazası və metodologiya
 
İnflyasiyanın  iqtisadi artım üzrə zərərli  həddinin  müəyyən edilməsi üçün  (Sarel, 1996) və 
(Khan M. a., 2001) tərəfindən işlənilmiş modelə baxılmışdır: 
(1) 
burada: 
y
t 
– t  dövründə real  ÜDM,  π
t 
– t dövründə  inflyasiya  səviyyəsi,  π*  -  inflyasiyanın  iqtisadi artım 
üçün zərərli həddi, x
t 
– iqtisadi artıma dair ədəbiyyatlarda
5 
rast gəlinən artıma təsir edən mühüm 
dəyişənlər toplusu, dt – fiktiv dəyişənlər aşağıdakı kimi seçilmişdir: 
 
(2) 
 
Faktiki   inflyasiya səviyyəsi iqtisadi artım üçün zərərli həddə bərabər olduqda və ya ondan 
aşağı  olduqda 
bərabərliyi  sıfıra,  qalan  hallarda  isə  1-ə  bərabərdir.  Bu  baxımdan 
faktiki  inflyasiya  səviyyəsi  özünün  iqtisadi  artım  üçün  zərərli  həddindən  aşağı  olduqda 
inflyasiya   effektini   göstərir.   Faktiki   inflyasiya   səviyyəsi   özünün   zərərli   həddindən   yuxarı 
olduqda isə inflyasiya effekti   
qədər olur. 
(Sarel, 1996) və (Khan M. a., 2001) tərəfindən təklif edilmiş modeldə inflyasiya və iqtisadi 
artım  arasında  qeyri-xətti  əlaqəni  ifadə  etmək  üçün  inflyasiya  loqarifmik  verilmişdir.  Lakin 
Azərbaycan  iqtisadiyyatında  modelləşdirmə  zamanı  bəzi  məhdudiyyətlər  qoyulmuşdur.  Belə  ki, 
inflyasiyanın loqarifmik səviyyəsi deyil, faktiki inflyasiya səviyyəsindən istifadə edilmişdir. 
Funksiya  1-də  inflyasiyanın  iqtisadi  artım  üzrə  zərərli  həddinin  qiymətləndirilməsi  üçün 
rüblük  inflyasiyadan  istifadə  edilmişdir.  (Hansen,  1999)  inflyasiyanın  iqtisadi  artım  üçün 
təhlükəsiz  həddini  müəyyən  etmək  üçün  konkret  təklif  irəli  sürmüşdür.  Belə  ki,  bu  təklifə  görə 
modelə  daxil  olan  göstəricilərin  asılı  dəyişəni  daha  çox  izah  etməsi  baxımından  qalıqların 
kvadratları cəmi iqtisadi artım üçün zərərli olmayan inflyasiya səviyyəsini göstərir. 
İnflyasiya  ilə  yanaşı  daha  üç  göstərici  də  modelə  daxildir:  real  ÜDM,  investisiyaların 
ÜDM-də payı və ticarət şəraiti indeksi. 
İnvestisiya  ÜDM  ilə  qarşılıqlı  əlaqəsi  olan  əhəmiyyətli  faktordur.  (Sala-i-Martin,  2002) 
tərəfindən  qeyd  edildiyi  kimi,  daha  çox  investisiya  və  yığım  edən  ölkədə  iqtisadi  artım  sürətli 
olur  və  ya  əksinə.  Məsələn,  bəzi  Afrika  ölkələrində  investisiyanın  ÜDM-də  payı  10%-ə  yaxın 
 
 
5
Sala-i-Martin (2002), Sarel (1996), Khan və  Senhadji (2001) 

---

63 
 
olduğundan, bu ölkələrdə artım da aşağıdır. Əksinə, investisiyanın ÜDM-də payı 50% ilə ölçülən 
Asiya  pələnglərində  artım  daha  yüksəkdir.  2000-2010-cu  illərdə  Azərbaycanda  cəmi 
investisiyaların ÜDM-də payı orta hesabla 32% təşkil etmişdir. 
Modeldə istifadə edilən statistik göstəricilərin zaman sırası 2000-cı ilin I rübündən başlayıb 
2010-cu  ilin  ikinci  rübünə  qədər  olan  dövrü  əhatə  edir.  Məlumat  bazasının  2000-ci  ilin  birinci 
rübündən  başlaması  bu  dövrdən  başlayaraq  statistik  göstəricilərin  daha  stasionar  olması  ilə 
əlaqədardır. Qiymətləndirmə zamanı Azərbaycan Dövlət Statistika Komitəsinin (ADSK) statistik 
məlumatlarından istifadə edilmişdir. 
 
 
 
 
 
 
 
3.   Qiymətləndirmənin nəticələri
 
Şəkil   1-də   2000-2010-cu   ilin   rübləri   üzrə   iqtisadi   artım   və   inflyasiya   trendi   əks 
olunmuşdur. 
Şə
kil 1. Azərbaycanda iqtisadi artım və inflyasiyanın dinamikası 
 
45,0 
40,0 
35,0 
30,0 
25,0 
20,0 
15,0 
10,0 
5,0 
0,0 
-5,0 
 
 
 
 
inflyasiya 
iqtisadi artim 
 
Mənbə: ADSK 
Şəkil  1-də  baxılan  dövr  ərzində  orta  iqtisadi  artım  14.8%,  orta  inflyasiya  isə  7.6% 
səviyyəsində olmuşdur. Qeyd edək ki, 2005-ci  ilin II rübündən 2007-ci  ilin  IV rübünə qədə olan 
dövrdə  orta  iqtisadi  artım  tempi   bu  dövrdəki  orta  inflyasiya  səviyyəsindən  2.6  dəfə  çox 
olmuşdur. Belə ki, qeyd edilən dövrdə orta inflyasiya səviyyəsi 12%, orta iqtisadi artım tempi isə 
30.5% təşkil etmişdir. (2008-2009-cu ilin I rüblərində qlobal böhranın təsirlərini qeyd etmirik). 
Artıq əvvəldə qeyd edildiyi kimi, inflyasiyanın iqtisadi artım üçün zərərli olmayan həddi 1) 
funksiyasının aşağıdakı riyazi düsturu ilə müəyyən edilmişdir: 
 
(3) 
Burada,  Growth  –  iqtisadi  artım  tempini,  CPİY  –  rüblük  inflyasiya  səviyyəsini,  DM  –  fiktiv 
dəyişəni, SİNVEST – investisiyanın ÜDM-ə nisbətini, TOT – ticarət şəraiti indeksini göstərir. 

---

64 
 
Hər   bir   qiymətləndirmədən   sonra   inflyasiyanın   iqtisadi   artım   üçün   zərərlilik   həddi 
aşağıdakı kimi tapılmışdır: 
 
inflyasiyanın seçilən zərərli həddindən asılıdır. 
(4),  burada 
Şəkil  2  inflyasiyanın  kritik  həddinə  dair  qiymətləndirmənin  nəticələrini  əks  etdirir. 
Ekonometrik  qiymətləndirməyə  görə  inflyasiyanın  iqtisadi  artım  üçün  kritik  həddi  (π*)  8% 
olduqda təmizlənmiş R2 özünün maksimum səviyyəsinə çatır. 
 
 
Şəkil 2. Ekonometrik qiymətləndirmənin nəticələri 
İ
nflyasiyanın 
kritik həddi 
Dəyişən 
ə
msal 
St səhv 
t-Statistika 
ehtimal 
R2 
DW 
RSS
 
CPIY 
1.901213 
0.972495 
1.954985 
0.0600 
 
DM5*(CPIY-5) 
-2.09868 
1.130282 
-1.856776 
0.0732 
 
5% 
TOT(-4) 
0.307989 
0.106661 
2.887552 
0.0071 
 
SINVEST(-4) 
0.556924 
0.125384 
4.441739 
0.0001 
 
C 
-3.134064 
3.64856 
-0.858987 
0.3972 
 
0.603726 
0.705877 
1622.905 
 
CPIY 
1.791791 
0.924803 
1.937483 
0.0622 
 
DM6*(CPIY-6) 
-2.088497 
1.13738 
-1.836235 
0.0763 
 
6% 
TOT(-4) 
0.280895 
0.114679 
2.449406 
0.0204 
 
SINVEST(-4) 
0.542452 
0.124299 
4.364088 
0.0001 
 
C 
-2.314785 
3.51088 
-0.659318 
0.5147 
 
 
 
 
0.602825 
0.713368 
1626.594 
 
CPIY 
1.757685 
0.87565 
2.007291 
0.0538 
 
DM7*(CPIY-7) 
-2.186477 
1.147819 
-1.904898 
0.0664 
 
7% 
TOT(-4) 
0.254915 
0.121153 
2.104067 
0.0439 
 
SINVEST(-4) 
0.523378 
0.122891 
4.25888 
0.0002 
 
C 
-1.636664 
3.412097 
-0.479665 
0.6349 
 
 
 
 
0.605859 
0.739728 
1614.169 
 
CPIY 
1.628106 
0.806037 
2.01989 
0.0524 
 
DM8*(CPIY-8) 
-2.163368 
1.130106 
-1.914306 
0.0652 
 
8% 
TOT(-4) 
0.237586 
0.126756 
1.874357 
0.0706 
 
SINVEST(-4) 
0.504379 
0.122771 
4.108296 
0.0003 
 
C 
-0.891107 
3.367204 
-0.264643 
0.7931 
 
 
 
 
0.606279 
0.755188 
1612.446 
 
CPIY 
1.40972 
0.733996 
1.920611 
0.0643 
 
DM9*(CPIY-9) 
-2.014041 
1.113605 
-1.808578 
0.0806 
 
9% 
TOT(-4) 
0.23764 
0.130516 
1.82077 
0.0786 
 
SINVEST(-4) 
0.497686 
0.123695 
4.023493 
0.0004 
 
C 
-0.301587 
3.385277 
-0.089088 
0.9296 
 
 
 
 
0.601621 
0.737135 
1631.522 
 
 
 
10% 
 
CPIY 
1.138696 
0.645366 
1.764417 
0.0878 
 
DM10*(CPIY-10) 
-1.74313 
1.061549 
-1.642062 
0.1110 
 
TOT(-4) 
0.249834 
0.132279 
1.888692 
0.0686 
 
SINVEST(-4) 
0.493409 
0.125047 
3.945782 
0.0004 
 
 
 
0.594621 
0.70678 
1660.194 

---