Ekologiya va tabiatni muhofaza qilish: organizm va muhit

Евросиё

Африка

Шимолий
Америка

Жанубий
Америка

Австралия

Шимолий Муз океани

Ҳинд
океани

Тинч
океани

Тинч
океани

Анлантика океани





5.6-расм. Глобал экотизим – Ер биосфераси

YUqorida ta’kidlangan ekotizimlardagi barcha tirik organizmlar nafaqat oziqlanishiga ko‘ra, shuningdek moddalar va energiya almashi-nuvi bo‘yicha ham bir-biri hamda abiotik muhitning barcha tarkibiy qismlari bilan uzviy bog‘langan bo‘­ladi.

Tabiiy ekotizimlar ochiq tizim bo‘lib, ular modda va energiyani qabul qilishi va qaytarib berishi kerak.
Tabiatda tirik organizmlar, eng avvalo, produtsentlar tomonidan o‘zlash­tiriladigan moddalar zaxirasi cheklangan. Agarda bu moddalar-dan ko‘p marta foy­dalanilmasa, ya’ni moddalar doimiy (uzluksiz) aylanish jarayoniga jalb etilmasa, Erda hayot mumkin bo‘lmas edi. Bio-gen moddalarning «to‘xtovsiz» aylanishi atrof-muhitda moddalar oqimini yuzaga chiqarish va qo‘llab-quvvatlashga qobiliyatli, bajara-digan vazifalari har xil bo‘lgan organizmlar guruhlari tomonidan amalga oshiriladi (5.7-rasm).

5.7-rasmda aks etganidek, tabiiy ekotizimlarda moddalar aylanib turishini saqlash (ta’minlash) uchun produtsentlar o‘zlashtira oladi-gan shakldagi noorganik (mineral) molekulalar, produtsentlar bilan oziq­lanadigan I tartibli konsumentlar, ham produtsentlar, ham I tar­tibli konsumentlar bilan oziqlanadigan II tartibli konsument-lar, shuningdek produtsentlar oziqlanishi uchun organik moddalarni noorganik molekulalarga qayta tiklovchi redutsentlar zarur bo‘ladi.

Ekologik tizimlardagi moddalar oqimi (aylanishi) energiya oqi-miga (ko‘chishiga) nisbatan katta jarayon hisoblanadi.
Quruqlik va suv ekotizimlaridagi organizmlarning ozuqaviy o‘za-ro munosabati o‘ziga xos ozuqa (trofik) zanjiri orqali ta’minlanadi (5.8-rasm).






5.8-расм. Қуруқлик экотизимларида организмларнинг озуқавий ўзаро муносабати – трофик занжир босқичлари