С6Н12О6 + 6О2 → 6СО2 + 6Н2О
SHunga muvofiq, faqat erkin molekulyar kislorod bo‘lgandagina hayot kechirishi mumkin bo‘lgan organizmlarga aeroblar (oksibiont-lar) yoki aerob organizmlar deyiladi. Aeroblarga deyarli barcha hay-vonlar va o‘simliklar hamda ko‘pchilik mikroorganizmlar kiradi.
Anaerob nafas olish, odatda, kislorodsiz muhitda ro‘y beradi va oksidlovchi sifatida anorganik moddalar ishtirok etadi:
С6Н12О6 + 4NO3 → 6СО3 + 6Н2О + 2N2↑ ёки
C6H12O6 + 3H2SO4 → 6CO2 + 6H2O + 3H2S↑
Bijg‘ish ham anaerob jarayon bo‘lib, organik moddaning o‘zi oksid-lovchi hisoblanadi va fermentlar yordamida kislorod ishtirokisiz parchalanish ro‘y beradi:
C6H12O6 → 2CO2 + 2C2H5OH
Organik va anorganik moddalarning kislorodsiz parchalanish (ma-salan, achish, bijg‘ish) jarayonida hosil bo‘lgan energiya hisobiga yashov-chi organizmlarga anaeroblar yoki anaerob organizmlar deyiladi.
Organizmlar aerob nafas olish jarayonida o‘ziga zarur bo‘lgan ener-giyani oladi. Kislorodsiz nafas olish saprofaglar (bakteriyalar, achitqi, mog‘or zamburug‘i, bir hujayrali hayvonlar) hayotiy faoliyati-ning asosidir. Aerob nafas olish tezligi anaerob nafas olishga nis-batan sezilarli darajada ustun bo‘ladi. Demak, vaqt bo‘yicha getero-trof parchalanish jarayoni organik mahsulotlarning hosil bo‘lishi ja-rayonidan birmuncha orqada qolayotganligini ta’kidlash mumkin.
Nobud bo‘lgan organizmlarning qoldiqlari parchalanishidan chi-rindi hosil bo‘lish jarayoni nisbatan tezroq, biroq oxirgi bosqich –chirindining minerallarga aylanish jarayoni esa juda sekin kechadi.
Tabiatdagi parchalanish jarayonida biotik omillardan tashqari abiotik omillar, jumladan, yong‘inlar ham ishtirok etadi. Agar nobud bo‘lgan organizmlar saprofaglar va mikroorganizmlar tomonidan parchalanmasa, barcha oziq moddalar o‘liklar tanasida saqlanar va hech qanaqa yangi hayot paydo bo‘lmas edi.
Dostları ilə paylaş: |
