Ekspluatatsiyasi instituti transport vositalari kafedrasi transport vositalarining elektr

3.8. Akkumulatorlar batareyasini zaryad qilish usullari
Akkumulatorlarni zaryadlash uchun, odatda, maxsus o‘zgarmas tok manbalaridan foydalaniladi. Hozirgi 

vaqtda avtokorxona sharoitida zaryadlashning asosan ikki usuli qo‘llaniladi:

- zaryadlash tokining qiymati o‘zgarmas bo‘lganda; 
- zaryadlash kuchlanishi o‘zgarmas bo‘lganda.

Tok qiymati o‘zgarmas bo‘lganda zaryadlash. Bu usulda zaryad qilinganda akkumulator batareyasi
o‘zgarmas tok manbaiga ketma-ket ulanadi (3.8-rasm, a). Zaryadlash mobaynida tok o‘zgar-mas holda 
saqlanadi va uning qiymati quyidagi ifoda orqali aniqlanadi:


I

z

U z Eb

Rb



.
Bunda U

z

- akkumulatorqisqichlaridagi kuchlanish, V; E

b

- zaryadlanayotgan batareyaning EYUKi, V;

R

b
- akkumulatorlar batareyasining ichki qarshiligi, Om. 
Zaryadlash davomida tok qiymatini o‘zgarmas holda saqlash va uni nazorat qilish uchun 

akkumulatorlarga ketma-ket reostat R va ampermetr ulanadi.

Zaryadlash jarayoni bir yoki ikki bosqichda amalga oshirilishi mumkin. Bir bosqichli jarayonning 
boshidan oxirigacha zaryadlash tokining qiymati o‘zgarmaydi va u 0,05C
20
ga teng bo‘ladi (C

20
-

akkumulatorning nominal sig‘imi). Ikki bosqichli jarayonda, elektrolitda gaz ajralib chiqish boshlanguncha
akkumulator qiymati 0,15C
20
ga teng tok bilan zaryadlanadi (I bosqich). Bunda akkumulatorning har bir 

bankasidagi kuchlanish 2,4 V gacha ortadi (3.8- rasm, b). Shundan keyin, zaryadlash toki 2-3 marta

kamaytiriladi va jarayon 0,05

C

20

ga teng tok bilan tugallanadi (II bosqich).
Ikki bosqichli zaryadlash jarayonining afzallik tomoni shundan iboratki, birinchidan akkumulatorlarni 
to‘la zaryadlash uchun ketadigan vaqt tejaladi (I bosqichda zaryadlash tokining oshirilishi hisobiga),
ikkinchidan zaryadlash oxirida elektrolitning qattiq "qaynab" ketishiga yo‘l qo‘yilmaydi (II bosqichda 
zaryadlash tokini sezilarli darajada kamaytirish hisobiga) va natijada, plastinalardagi aktiv massa
muddatidan avval emirilishini oldi olinadi. 
Kuchlanishi U

tm
ga teng bo‘lgan o‘zgarmas tok manbaiga ketma-ket ulanishi mumkin bo‘lgan 
akkumulatorbankalarining soni (reostat qarshiligi

R=0 bo‘lganda) quyidagicha aniqlanadi:


n


U

tm

2 7


,

;
Bunda, U


tm

- o‘zgarmas tok manbaining

kuchlanishi, V ; 2,7 - zaryadlash oxirida har bir 
akkumulator
yelementiga 
to‘g‘ri keladigan
kuchlanish, V. 
Zaryadlashga qo‘yilayotgan akkumulator 

batareyalarning sig‘imi bir xil yoki imkon

boricha bir-biriga yaqin bo‘lishi kerak, aks holda 
3.8-rasm. AKB ni tok o’zgarmas bo’lganda
zaryad qilish.

---

---

35

zaryadlash toki qiymatini sig‘imi eng kichik bo‘lgan batareya bo‘yicha
belgilashga to‘g‘ri keladi va sig‘imi katta bo‘lgan batareyalar juda sekin 
zaryadlanadi.
Tok

qiymati
o‘zgarmas 

bo‘lganda
zaryadlash, 
hozirgi
vaqtda

akkumultorlarni zaryad qilishning asosiy usuli hisoblanadi. Bu usul yordamida

akkumulatorlarni to‘la zaryadlashga erishish mumkin. Bundan tashqari, 
zaryadlash tokining qiymatini ma’lum chegarada tanlash, uni rostlab turish va
nazorat qilish imkoniyati borligi, yangi akkumulatorlarni birinchi bor zaryad 
qilishda, plastinalari sulfatlanib qolgan akkumulatorlarni tiklashda juda qo‘l
keladi.

Akkumulatorlarni zaryadlash uchun sarflanadigan vaqtning nisbatan

ko‘pligi, zaryadlash davomida tok qiymatini doimo nazorat qilish va rostlab 
turish zarurati - bu usulning asosiy kamchiliklaridir.