113
OTUZUNCU MƏKTUB
22 Zilhiccə 1329
1. Ərəb dillilər hədisin məfhumunun ümumi olduğunu hökm edirlər.
2. Onun müəyyən bir yerə aid olması sözünün doğru olmaması.
3. Onun, dəlil olmaması fikrinin batilliyi.
1. Biz hədisin ümumi olmaması fikrinin cavabını lüğət əhlinə və ərəb ürfünə tapşırırıq və
sən özün sözsüz ərəb üçün dəlilsən. Heç fikirləşərsənmi ki, sənin millətin (ərəb dillilər)
hədisdəki “mənzilət”in ümumiliyinə şübhə etsin? Heç vaxt və əsla! Heç vaxt mən inana
bilmərəm ki, sənin kimi bir adam “ismi-cinsin izafi halda öz fərdlərinə şamil olması”nda
şübhə etsin!
Məsələn, əgər siz:
«
فياصنما مكُتححنحم
»
“İnsafı sizə verdim!” – dedikdə, insafı yalnız bəzi
hallaramı aid edirsiniz? Məgər bütün hallara aid deyildirmi? Allaha pənah aparıram ki, nəbada
sən şübhə edəsən. Doğrusu, əgər müsəlman bir xəlifə dostlarından birinə:
«
يلحع تييلاو حكحل ُتلحعحج
سانلا
»
“Mən camaat üzərində olan vilayətimi sənin ixtiyarına verdim”, yaxud: “Mənzilətimi,
yaxud mənsəbimi, onların arasında olan rütbəmi və ya mülkümü sənə verdim” – desə,
ümumilikdən savayı zehnə başqa bir şey gəlirmi? Bunun yalnız bəzi hal və vəzifələrə aid
olduğunu iddia edən adama, inadkardan savayı başqa bir ad vermək olarmı?! Əgər bir xəlifə
vəzirlərindən birinə “Sən mənim hakimiyyətim dövründə “Əbu Bəkrin” hakimiyyəti
dövründəki Ömər kimisən, bu fərq ilə ki, sən Peyğəmbərin səhabələrindən deyilsən” – desə
bu, ürf nöqteyi-nəzərindən bəzi məqamlaramı aiddir? Allaha and olsun ki, sən onu ümumi
biləcəksən. Mən şübhə etmirəm ki, sən Peyğəmbərin (s) “Sən mənə nisbətdə Harunun Musaya
olan nisbəti kimisən” – hədisində “mənzilətin” (məqamın) ümumiliyinə inanacaqsan. Çünki
ürf də, lüğət də belə hallarda həmin məsələni deyir. Xüsusilə, “nübüvvət” məqamı istisna
edildikdən sonra, çünki “nəss” onu ümuma aid edir. Özün ərəblərin arasındasan, bu barədə
özün onlardan soruş!
2. Amma hədisdə müxalifin –“hədis müəyyən yerə aiddir”– sözü iki cəhətdən inkar olunur:
Birinci: Hədis, bildiyin kimi, öz-özlüyündə ümuma aiddir. Buna görə də onun işlənmə yeri
(xüsusi olsa da belə) onu ümumiyyətdən çıxarmır, çünki “işlənmə yeri” sözün yalnız həmin
yerə aid olmasına səbəb olmur. Belə ki, fiqh üsulu elmi mənbələrində bu, sübut olunmuşdur.
Fərz edək ki, natəmiz (cünub) halında bir şəxs əlini “Ayətəl-Kürsi”yə vurarsa, sən ona
“dəstəmazı və qüslü olmayan şəxs Quran ayələrinə əl vurmamalıdır” – desən, bu müəyyən bir
məsələ deyildir. Əksinə, Quranın hər hansı bir yerinə əlini qoyarsa haram iş görmüş olur və
dəstəmazı və qüslü olmayan heç bir şəxs ona əl vurmamalıdır. Güman etmirəm, elə bir adam
tapılsın ki, bunu yalnız “Ayətəl-Kürsi”yə aid etsin. Əgər xurma yeyən xəstəyə həkim şirin şey
yeməyi qadağan etsə və desə ki, “yemə” bu, ərəb ürfü baxımından müəyyən bir məsələyəmi
aiddir (yəni yalnız xurma yemə)?! Yoxsa bütün şirniyyat növlərinə? Allaha and olsun, mən
güman etmirəm bir nəfər tapılsın ki, onu yalnız müəyyən bir şeyə aid etsin. Buna yalnız o şəxs
razı olar ki, üsul məsələlərindən kənarda, lüğət qaydalarından xəbərsiz, ürfi anlayışa tamamilə
biganə olsun. Habelə “Mənzilət” hədisini işləndiyi yerə, yəni “Təbuk” döyüşü”nə aid edən
şəxs bilməlidir ki, bu ikisinin arasında heç bir fərq yoxdur.
İkinci cəhət bundan ibarətdir ki, bu hədis Peyğəmbərin (s) mübarək dilindən yalnız Əlinin
“Təbuk döyüşü”ndə olan xəlifəliyinə aid deyildir ki, müxaliflər bu hədisi “Təbuk döyüşü”nə
114
aid etsinlər. Peyğəmbərin (s) Əhli-beytindən çatmış doğru xəbərlər sübut edir ki, bu şərəfli
hədis başqa vaxtlarda da deyilmişdir. Tədqiqatçılar və elm əhli həmin məsələlərə müraciət
etsinlər. Sünnə əhli rəvayətçiləri də bu həqiqətin şahididir.
Deməli, “hədis yalnız Təbuk döyüşünə aiddir” – sözü sübutsuzdur. Bu heç kəsə gizli
deyildir.
3. “Ümuminin xüsusiləşmə zamanı dəlilliyini itirməsi” sözü açıq-aşkar rüsvayçı bir
səhvdir. Məgər kimsə belə bir sözü bizim bəhs etdiyimiz misal haqqında deyə bilərmi? Xeyr,
bunu işlərdə zorakılıq etmək istəyən şəxsdən savayı heç kəs deməz. Əgər desə də, belə bir
şəxs bir növ huşsuzluq və dəlilik aləmindədir və kor ata minib, gecənin zülmətində məqsədə
tərəf getmək istəyən şəxsə bənzəyir. Cəhalət və nadanlıqdan Allaha pənah aparır və bundan
salamat qurtarmaq üçün Ona yalvarırıq. Ümumi xüsusiləşdikdə, “mücməl” olmadığı surətdə
dəlillikdən xaric olmur. Xüsusilə, əgər xüsusiləşmiş ümumiyə bağlı olsa, dediyimiz kimi olur.
Çünki, əgər ağa öz qulu və ya nökərinə “bu gün mənim görüşümə gələnlərə hörmət et,
Zeyddən başqa” – desə və əgər nökər Zeyddən başqa şəxslərə də hörmət etməsə, camaatın
ürfü baxımından günahkar sayılar, ağasının əmrinə əməl etməyən hesab olunar, ağıllılar onu
məzəmmət edər və günahının miqdarı qədər cəzalandırılmasını lazım bilərlər. Bu cəza həm
əqlə əsasən və həm də şəriətə görə düzdür... Burada heç bir ürf əhli onun sözünə inanmayacaq
ki, bu xüsusiləşmiş ümumidir və daha dəlil deyildir. Əksinə bu cür üzr istəmək günahdan daha
pisdir.
Siz yaxşı bilirsiniz ki, müsəlmanların və qeyri-müsəlmanların əxlaqi xüsusiyyətləri belədir
ki, “xüsusiləşmiş ümumilərə” şəkk-şübhəsiz dəlil kimi gətirilir. Bu əxlaqi xüsusiyyətlər
əvvəlki və keçmiş səhabələrdən, tabeinlərdən və onlardan sonra gələnlərdən başlamış və bu
günə qədər davam edir. Əhli-beyt imamları və müsəlmanların başqa imamları da bu əxlaqi
xüsusiyyətlərə malik idilər. Bu elə bir məsələdir ki, onda şübhə ola bilməz. Həmin dəlil
xüsusiləşmiş ümuminin sübutu kimi sizin üçün kifayətdir. Əgər belə bir ümumi dəlil
olmasaydı, “Ərbəə imamları”nın və müctəhidlərin üzünə elmin şəri və fəri əhkamlarının qapısı
(dəlil qismində) bağlanardı. Çünki şəriət əhkamları ictihad məsələlərində, elm dəyirmanının
əməl bünövrəsi üzərində ümumi qaydalara söykənir və elə bir ümumi qayda yoxdur ki,
xüsusiləşmiş olmasın və əgər ümumi qaydalar ləğv olunsa, elm və biliyin qapısı
bağlanacaqdır.
“Ş”
Dostları ilə paylaş: |