Ġəlalə Məhyəddin qızı
Yüklə 1,28 Mb.
|
33
Bu zadəganların tarixi yazılmış əsərlər, soykötükləri yandırıldı, cırıldı, onlara məxsus bütün madd-mədəniyyət izləri aradan götürüldü, sonucda, o şəxslərin indiki nəsilləri əsl tarixi gerçəkliyi bütünlüklə unutdu. Ancaq nə yaxşı ki, Ulu Tanrı allahsız kommunistlərin Tarixi yerli-dibli məhv etməsinə imkan vermədi-bir çox dəyərli sənədlər indiyədək qorunub saxlanmaqdadır. Məncə, bu yazıda ortaya qoyulan faktların əksəriyyəti nəinki ümumən Azərbaycan oxucusuna və özəlliklə Qəbələnin adlı-sanlı ziyalılarına, hətta Ümnisə xanımın ən yaxın qohumlarına belə ilk dəfə bəlli olacaq. Ondan başlayaq ki, Azərbaycan ədəbiyyatı və elminin üç korifeyi-Hacı ismayıl Qutqaşınlı (1809-1861), İbrahim bəy Musabəyov (1880-1942) və Ümnisə xanım Musabəyova (1902- 1974) eyni nəsildən çıxıb və bu nəslin bizə bəlli ilk böyüyü Hacı Şəfi sultandır. Faktların şərhinə keçməzdən öncə bildirim ki, Hacı Şəfi sultan sonrakı Qəbələ sultanlığının patriarxıdır. Qəbələ rayonunun Həmzəli kəndindəki qədim Şıx bab pirindən 1978-ci ildə tapdığım Hacı İsmayıl bəy Qutqaşınlı “Səfərnamə”sinin əlyazmasında görkəmli bu şəxs haqqında belə yazır: “Bu torpaqları mühafixət etməyə (qorumağa. –Ə.T.) nə qədər qanlar babamız töküb və özümüz nə qədər zəhmət çəkmişik abadan etməyə. Bu saatda nəzərə Dəvəbatan sərkərdəsinin müqabilində şikəst olub (qarşısında məğlub olub. Ə.T.), tərki-vətən edib, əlhal (indi. –Ə. T.) nəslinin Ərəbistan və Şam məmləkətində vətən qərar tutmağı xatirimə gəldi”. Xatırladım ki, Səfəvilərin adından imperiyanı idarə edən naibüssəltənə Nadir xan (sanrakı Nadir şah) Osmanlılara arxayın olaraq ona itaətdən boyun qaçırmış Qəbələ ağası Surxay xana (eləcə də Dağıstan xanlarına) “qulaqburması” verməkçün Təhmasib xan Cəlayirin başçılığı altında quzeyə 12 minlik qoşun yollamışdı. Həmin qoşun 1734-cü ilin 3 oktyabrında Qəbələ ilə Şamaxı arasında bir tərəfi dağa, o biri tərəfi meşəyə bitişik “Dəvəbatan” adlı yerdə Surxay xanın 20 minlik ordusunu darmadağın etdi (bu hadisədən A.A. Bakıxanovun “Gülüstani-
34
İrəm”ində geniş danışılıb). Bu vuruşmada Surxay xanın qoşununda döyüşən Hacı Şəfi sultan yurdundan didərgin düşdü və ailəsini də götürərək Ərəbistana (indiki Suriyaya ) köçdü. Sonrakı 25 ildə nələrin baş verdiyi haqqında sənədlər sussa da, 1759-da tarix səhnəsində yenə həmin Hacı Şəfi sultanın nəsli ilə-onun oğlu olan Qəbələ ağası Kəlbəli sultanla qarşılaşırıq. Bir tarixi qaynaq yazır ki, urmiyalı sərdar Fətəli xan Əfşar “Şuşa qalası üstünə gəlib Qarabağ xanı Pənah xanı özünə tabe etməyə məşğul bulunduğu zaman (1759-da.- Ə.T.)...Şəki xanı Hüseyn xan, qutqaşınlı Kəlbəli sultan və sair Şəki böyükləri ilə hədiyyələr götürüb Fətəli xanın hüzuruna gələrək əczi-izhar edib mərhəmət və kömək dilədilər. Bu vasitə ilə Fətəli xan Şəki xanlığına Hüseyn xanı qoydu”. Qəbələ ağası Kəlbəli sultan (Məhəmməd) Hüseyn xan Müş- taqla çox yaxındı. Ancaq Şəki xanı gələcək qatili- əmisi Hacı Əbdülqadirlə düşmən olduqdan və Kəlbəli sultan da onun əmisinə tərəfdar çıxdıqdan sonra bu yaxınlıq yağılığa çevrildi, xanın qəzəbinə tuş gələn Kəlbəli sultan dustaq edilərək, 1779-da öldürüldü. Ancaq hakimiyyətdə yenə onun övladları qaldı. Kəlbəli sultanın varisləri haqqında ən inanmalı qaynaq “Kəlbəli Sultanovlar”ın Azərbaycan Mərkəzi Tarix Arxivində saxlanılan soykötüyü-nəsil şəcərəsidir; həmin soykötüyü “Nuxa qəzası Qutqaşın kəndinin” sakinləri Mehdi bəy və Alı bəy Sultanovların nəsillərinin bəylərdən sayılması haqqında 10 iyun və 2 iyul 1874-də verdikləri ərizəyə əsasən tərtib edilib. Adı çəkilən soykötüyündən Kəlbəli sultanın dörd oğlunun: Əhməd sultan, Məhəmməd sultan, Nəsrullah sultan və (Hacı) Şəfi sultanın adları çəkilir və onların nəsilləri incəliklə sadalanır. (Qutqaşınlının qohumu Zabitə Mustafayeva bu sənətdə adı keçməyən İbrahim sultanın da Kəlbəli sultanın oğlu olduğunu mənə bildirmiş və demişdi ki, onun nəsli indi Türkiyədədi, ancaq bu fikri təsdiqləyəcək heç bir qaynaqla üzləşməmişəm). Əhməd sultanın nəsli Kəlbəli sultan övladları içərisində ən qol-budaqlısıdır. 35
Ümnisə xanım Musabəyova da məhz bu nəsildən olduğuna görə onun üzərində ayrıca dayanıram. Sözü gedən soykötüyündə Əhməd sultanın dörd oğlunun olduğu göstərilib, poriçik Hacı Bala bəy, praporşik Hacı Musa bəy, Əzim bəy, Hacı Ağarazi bəy (1824-?).Burada onların övladları da sadalanır: 1)
İbrahim bəy (1814-?), Hacı Nuh bəy, Hacı Qədir bəy, Əhməd bəy;
2)
Hacı Musa bəyin övladları: Züleyxa xanım(1834-?), Zöhrəncə xanım (1837-?), Mehdi bəy (1837-?), Xacə xanım (1849-?), Yusif bəy (ölüb) 3)
bəy (1854-?): 4)
Hacı Ağarazi bəyin övladları: Ağasi bəy (ölüb), Abdulla bəy (1854-?), Ümnisə xanım(1862-?). Beləliklə, bu gün əlimdə olan bütün yazılı və şifahi tutarqa- lara söykənərək bildirirəm ki, Ümnisə xanım Musabəyova Əhməd xanın kötükcəsidir - o, sultanın oğlu Hacı Musa bəyin oğlu, Sarya xanımla ailə qurmuş Mehdi bəyin (1837-?) oğlu Süleyman bəyin qızıdır.(Süleyman bəy Ümnisə xanımdan başqa Yusif, Fatma, Əfruz və Şamilin də atasıdır). Yuxarıda dedim ki, görkəmli yazıçımız ilk Azərbaycan kinofilminə adı verilmiş “Neft və milyonlar səltənətində” kimi möhtəşəm bir əsərin müəllifi İbrahim bəy Musabəyov (1880- 1942) da Əhməd Sultanın soyundandır. O, Ümnisə xanımın babası Mehdi bəyin (1837-?) oğlu, başqa sözlə, professorun dostdoğma əmisidir. İbrahim bəyin üç övladı olub: Mehdi bəy (uşaqkən ölüb), Sarya xanım (?-1924), Zemfira xanım (20.05.1912-də doğulub, bir neçə il bundan qabaq Astaranın Ərçivan kəndində dünyasını dəyişib). İndiyədək verdiyim bilgidən aydınlaşır ki, Hacı Şəfi sultan və Kəlbəli sultan həm hacı İsmayıl bəy Qutqaşınlının, həm də İbrahim bəy və Ümnisə xanım Musabəyovların ortaq ulu baba- Yüklə 1,28 Mb. Dostları ilə paylaş:
|