45
Bağırov tapşırır ki, “gətirin onu”. İbrahim müəllim danışır ki,
“bir gün dedilər ki, geyin, gedirik”. Mən də dedim ki, görəsən
indi neyləyəcəklər. Vaqona mindirib, Bakıya gətirdilər. Düzdür
Bakıda sərbəst buraxdılar, ancaq hər həftə qeydiyyata gedirdi.
Bizimlə xudafizləşib yola düşürdü ki, “bilmirəm qayıdacam, ya
yox?”.
Bağırovu müalicə eləyəndən sonra onu göndərdilər Türk-
mənistanın Xəzər sahilinə, Nebitdağ şəhərinə. Orada bənna
işləyirdi. 46-cı ildə qayıtdı Bakıya. Bakıda da iş vermədilər.
Məcbur olub, Gəncədə, qardaşının yanında yaşamalı oldu.
Müharibə vaxtı atam Gəncədə energetik işləyirdi, mən də onun
yanında idim.
Ümnisə xanım bir müddət sevdiyi insandan ayrı qaldı. Qızları
Dilarəni tez-tez atasının yanına göndərsə də, özü ondan ayrı
yaşamaq məcburiyyətində idi.
Nəhayət, 1948-ci ildə ömür gün yoldaşının Bakıya qayıt-
masına icazə verdilər. O, Dəri Zöhrəvi Dispanserdə işə düzəldi.
Ancaq həyatı boyu yaşadığı mərhumiyyətlər qəlbində izini
qoyubmuş. 1962-ci ilin dekabrında infarkt oldu, bir neçə gündən
sonra xəstəlik yenidən təkrarlandı. Böyük alimin ömür yolu bura
qədər imiş.
O danışırdı ki, sürgünlükdə yaşadığı illərdə nələrin şahidi
olmayıb. “Düşərgədə mənə “baş həkim” vəzifəsi tapşırılsa da,
işləmək üçün bizə dərman vermirdilər və özümüz bitkilərlərdən
müalicə vasitəsi hazırlamalı olurduq. Dəri xəstəliyinə tutulan
vəzifə sahibləri şərt kəsirdilər ki, ya məni sağaldacaqsan, ya da
öldürüləcəksən”. Belə ağır şəraitdə yaşayan alim həkimin hər
günü bir ilə bərabər imiş...
O, sağ ikən biz həkimə müraciət etməzdik. Çünki o, hər-
tərəfli yüksək biliyə malik idi. Ancaq repressiya illərində Üm-
nisə xanımı incitmədilər. Hətta o ərəfədə professor oldu.
Kafedra müdirliyi ona tapşırıldı. Göz xəstəlikləri institutunda
şöbə müdiri idi.
46
Ümnisə xanımın xarakteri ötkəm idi. Atamın, akademik Azad
Əfəndizadənin bir sözü vardı. O həmişə deyirdi: “Musabəyovların
xanımları prinsipial insanlardır”.. Yəni onlar güzəştə gedən
adamlar deyil. Doğruya-doğru, yalana-yalan deyirdilər. Mənim
anam doktorluq dissertasiyasını müdafiə edəndə ondan rüşvət
istədilər. Anam bunu özünə qarşı təhqir saydı və haqqını tələb
etdi. Həmin adam 10 il iş aldı. Sovet hökumətində bu hadisə
böyük səs-küyə səbəb oldu. Bizim ailəmizdə, nəslimizdə rüşvət
olmayıb, nə də rüşvətlə, haqq-hesabla heç nə əldə olunmayıb.
Əyri işlərdən həmişə uzaq olmuşuq.
Ümnisə xanım ötkəm olsa da, ailədə başçı İbrahim müəllim
idi. Hər zaman İbrahim müəllimin sözü keçərli idi. Qadını isə
evin xanımı idi. Onlar bir-birini çox sevirdilər. Tanışlıqları Tibb
institutundan başlamışdı. İbrahim müəllim həmişə zarafatla
deyirdi ki, “bir gün mən bu qaraca qızı gördüm və ona aşiq
oldum”.
Ümnisə xanım işinə, sənətinə bağlı insan idi. Hər cəhətdən
nümunə idi. Qadına xas olan səliqə-səhmanıyla diqqət çəkirdi.
Hələ bir dəfə olsun, onu səliqəsiz görkəmdə görmədik. Heç vaxt
ruh düşkünlüyünə qapılmazdı. Həyatında nə qədər çətinliklər
olsa da, bir an belə sarsılmazdı, öz işiylə məşğul idi. Hətta
yaşanılan hadisələrdən mütəəssir olsa da, o bunu biruzə
verməzdi. Baxmayaraq ki, o hələ gənc qadın idi. Əri tutulanda
36 yaşı var idi. 1948-ci ilə qədər ərindən ayrı yaşayıb. Bəlkə də
Ümnisə xanımın prinsipiallığı, sərtliyi müəyyən dərəcədə bu
amillə bağlı idi.
Ümnisə xanımın təbiətində hökmranlıq var idi. Hər bir halda
bacılar onunla razılışmaq məcburiyyətində qalırdı. Xüsusən,
Əfruz xanım sözünün üstünə söz deməzdi.
Xalam həmişə deyərdi ki, mən bu həyatda kiməsə möhtac
olub, yaşaya bilmərəm. Biləndə ki, dərdinə əlac yoxdur, ölü-
münə doğru özü tələsdi. O, həyatdan, yaşamaqdan və işlə-
məkdən zövq alan insan idi. Özünü fəaliyyətsiz, işsiz təsəvvür
edə bilmirdi. Elə bu məqam gələndə də Ümnisə xanım gördü ki,
47
yaşamaq onun üçün çox çətindir. Bir dəfə dərmanlarla həyatına
qəsd etdi və ancaq anamın tez duyuq düşməsi nəticəsində
ölümün caynağından alındı. Ikinci dəfədə isə xilası mümkün
olmadı. Öz vəsiyəti ilə sevdiyi insanın böyründə, İbrahim
İsmayılzadənin yanında torpağa tapşırılıb. Mənim sevimli
xalam, Azərbaycanın sevilən alim qızı Ümnisə xanım bu
dünyayla könüllü vidalaşaraq, həyata əlvida etdi, son mənzilinə
yola düşdü. Yaddaşımızda gözəl çöhrəsi, gülərüz siması,
qəlbimizdə isti nəfəsi, əziz xatirəsi qaldı. Qəbri nurla dolsun!.
Azərbaycan Texniki Universitetin “Televiziya və radiosis-
temlər” kafedrasının professoru Çingiz Əfəndiyev