Əlavə VƏSAİt ne mövzu Nəqliyyat sistemləri ilə ətraf mühit arsında qarşılıqlı təsirlər [2, 4, 24]

Antropogen səs-küyə məruz qalmanın insan orqanizminə mənfi təsir göstərdiyi və ömrünü qısaltdığı təcrübə ilə sübut edilmişdir. Səs-küylə çirklənmiş yerlərdə uzun müddət qalmağın fizioloji və zehni stresə - yuxusuzluğa, hipertenziyaya səbəb olduğu aşkar edilmiş və insanların getdikcə daha qıcıqlı və əsəbi vəziyyətdə olurlar. Məsələn, ABŞ alimlərinin apardığı bir araşdırmada təyyarələrin səs-küyünə məruz qalma ilə ürək-damar xəstəlikləri üçün xəstəxanaya yerləşdirmə nisbətləri arasında əlaqə aşkar edilmişdir. Müəyyən edilmişdir ki, səsin 10 dB artması ürək-damar xəstəlikləri riskini 3.5% artırır. Üstəlik, daimi səs-küy səviyyəsinin 55 dB-dən aşağı düşmədiyi ərazilərdə xəstəxanaya yerləşdirmə səviyyəsinin yüksək olduğu müəyyən edilmişdir. Səs səviyyəsinin 65 dB ətrafında dəyişdiyi yerlərdə, iflic səbəbiylə xəstəxanaya yerləşdirmə, 50 dB səs yükü olanlarla müqayisədə 25% daha yüksəkdir.
Səs-küy xəstəliyinin klinik təzahürləri insanın eşitmə sistemində yaranan spesifik və bədənin digər orqanlarına və sistemlərinə təsir edən qeyri-spesifik növlərə bölmək olar. Uzun müddət səs-küyə məruz qalma insanın eşitmə həssaslığının azalmasına və karlığa səbəb ola bilər. Daimi eşitmə itkisi 5-8 illik işdən sonra yüksək intensiv səs-küy şəraitində baş verir. Səs-küyün mərkəzi və avtonom sinir sistemlərinə dağıdıcı təsirindən qaynaqlanan qeyri-spesifik səs-küy təzahürləri də daha əvvəl inkişaf edə bilər.
Səs-küyün təsiri altında mərkəzi sinir sistemindəki əsas dəyişikliklərə görmə-motor reaksiyasının yavaşlaması, sinir proseslərinin pozulması, beynin bioelektrik və biokimyəvi fəaliyyəti daxildir.
Səs-küyə vegetativ reaksiyalar onun səs yüksəklik səviyyəsindən, tezlik spektrindən və təbiətindən (sabit, impulsiv və s.) asılıdır. İmpulsiv səs eyni səs səviyyələrində davamlı səs-küydən daha şiddətl təsir göstərir. Vegetativ sinir sistemi səs-küyə alışmır. Səs-küyün təsiri dayandırıldıqdan sonra onun yaratdığı vegetativ funksiyalardakı pozğunluqlar nə qədər uzun davam edirsə, səs-küyə məruz qalma o qədər uzun olur və ya gözlənilməz olur. Səs-küyə qarşı vegetativ reaksiyalar arasında ən çox ifadə olunan dərinin və selikli qişanın kapilyarlarının daralması səbəbindən periferik qan dövranının pozulmasıdır. Güclü səs-küy şəraitində (85 dB və ya daha çox) işləyənlərin hipertonik və mədə-bağırsaq xorası xəstəliklərinə tutulma ehtimalı daha yüksəkdir.
Eşitmə analizatoruna təsir edən səs-küy insanın bir çox sistem və orqanlarının mərkəzi sinir sistemi ilə qarşılıqlı təsirinə görə funksional vəziyyətini dəyişdirir. Bu, xüsusilə səs-küyün insanın görmə orqanlarına təsirinə gətirib çıxarır və əzələ fəaliyyətini də azaldır. Səs-küyün insan bədəninə zərərli təsiri, bir qayda olaraq, digər zərərli və ya əlverişsiz amillərin mövcudluğunda artır.
Səs-küy yaradan səslərin tezlik spektrində, insan eşitmə orqanları tərəfindən qəbul olunmayan akustik dalğalar, yəni ultrasəslər (tezlikləri 20 kHz-dən yuxarı) və infrasəslər (tezlikləri 16 Hz-dən az) ola bilər. Ultrasəslərin insan orqanizminə mənfi təsir göstərdiyi, əsəb sisteminin pozulmasına səbəb olduğu aşkar edilmişdir. Onların yaratdığı infrasəslər və vibrasiyalar da sağlamlığa əhəmiyyətli dərəcədə zərər verə bilər.
İnfrasəs insanın vestibulyar aparatı təsir edir və eşitmə həssaslığının azalmasına səbəb olur. 100-120 dB-lik bir infrasəs intensivliyi səviyyəsində qulaq pərdəsinin titrəmələri, nəfəs darlığı və baş ağrısı müşahidə olunur. 120-140 dB səviyyəsində olan infrasəslər döş qəfəsinin vibrasiyasına, yerə yıxılma hissi yaratmağa, süstlüyə və qorxu hissinə səbəb ola bilər. İnfrasəsdə tdözümlük həddi 140-155 dB arasındadır. Onun yuxarı həddi fiziki cəhətdən sağlam insanların yüksək səviyyədə ultrasəs intensivliyində qısamüddətli məruz qalma zamanı dözümlülüyünü xarakterizə edir. Bu səviyyədəki infrasəsə uzun müddət məruz qaldıqda bədəndə sabit təhlükəli psixofiziki sapmalar inkişaf edir. Daha yüksək intensivlik səviyyəli infrasəslər həyat üçün təhlükəlidir. Hətta 180-190 dB səviyyəsində infrasəsə qısa müddətli məruz qalma da ölümcül ola bilər. Bundan əlavə, infrasəslər binaların, tikililərin, obyektlərin elementlərinin vibrasiyasına səbəb ola bilər ki, bu da işə və istirahətə mane olur və insan orqanizminə mənfi təsir göstərir.
Rəsmi məlumatlar göstərir ki, Rusiyada təxminən bir milyondan çox insan təyyarə səs-küyündən əziyyət çəkir.