Еlcan həbibzadə
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- NƏTİCƏ
- Giriş 4 Coğrafi, siyasi və iqtisadi vəziyyəti
- Çinin tarixi inkişafinin xarakterik xüsusiyyətləri 41 Çin tarixinin əfsanəvi dövrü
- Mədəni irs və təbii gözəlliklər 73 Çinin bayramlari, adət və ənənələri 104 Bayramlar
156 Çini inkişaf etmiş ölkələr və ya Asiya qonşuları ilə müqayisə etsək humanitar fənnlər (güman ki, sosioloqları çıxmaqla) azlıq təşkil edir. Müxtəlif səviyyə və profilli təhsil müəssisələri arasında yaradılan proporsiyanın qorunması kimi tədris proqramlarının məzmunu da ÇXR-də dövlətin ciddi nəzarəti altındadır. Bəziləri bunun səbəbini sosial-siyasi sabitliyə təhlükə ola biləcək humanitar təhsilli cavan şəhərlilər təbəqəsinin güclü artımının rəhbərlik tərəfindən arzulanmamasında görür. Məsələ ondadır ki, Çinin bir çox qonşuları haçansa dəbdə olan ixtisasların: iqtisadçı, hüquqşunas, jurnalist və bu kimi digər ixtisasların həddən artıq buraxılışı ucbatından artıq çoxdan belə problemlə qarşılaşıblar. “Nüfuzlu” peşələrin əksər məzunları işsiz qalmış, fəal şəhər kütlələri sıralarını dolduraraq gənc və tələbə iğtişaşları törətmişdilər. Bununla belə, Çində ali təhsil müəssisələri kurslarının mövcud strukturunun saxlanması adi iqtisadi mülahizələrdən də irəli gələ bilər. Bütün ölkədə məktəb yaşlı uşaqların 97,7%-i ibtidai məktəblərə daxil olur ki, onlardan da 98,1%-i oranı bitirir. Yeniyetmələrin təxminən 73%-i ilkin pillə orta məktəblərinə qəbul olur, onların məzunlarının 44%-i isə sonrakı təhsillərini davam etdirirlər. İnkişafda çətinlikləri olan uşaqların yarıdan çoxu, lal-karlar, əqli zəif olanlar və digər inkişafdan qalma halları olan uşaqlar üçün təşkil edilmiş uşaq bağçalarında və məktəblərdə təhsil ala bilərlər. Bütün bunların əsasında təhsil sistemindəki ciddi hüquqi baza dayanır ki, buna da qanunvericilik, qanunların yerinə yetirilməsi və qanunların yerinə yetirilməsinə nəzarət kimi sferalar daxildir. Çində təhsilə aid dövlət qanunları ölkənin ali hakimiyyət orqanı – Ümumçin xalq nümayəndələri məclisi və onun daimi komissiyası tərəfindən qəbul edilir. Bu gün Çində təhsilin hüquqi tərəflərini təşkil edən 6 qanun mütəşəkkil işləyir: “Çin Xalq Respublikasının təhsil haqqında Qanunu”, “Çin Xalq Respublikasının məcburi təhsil haqqında Qanunu”, “Çin Xalq Respublikasının ali təhsil haqqında Qanunu”, “Çin Xalq Respublikasının peşə təhsili haqqında Qanunu”, “Çin Xalq Respublikasının müəllimlər haqqında Qanunu”, “Çin Xalq Respublikasının elmi dərəcələr haqqında Əsasnaməsi”. Eyni zamanda ÇXR Dövlət Şurası təhsilə aid olan qanunlar işləyib hazırlamış və elan etmişdir: “Əlillərin təhsili haqqında Əsasnamə”, “Tədrisdə uğurlara görə mükafatlandırma haqqında Əsasnamə”, “Müəllim mandatı haqqında Əsasnamə”, “Uşaq bağçalrının idarə olunması haqqında 157 Əsasnamə”, “İctimai əsaslarla təhsil haqqında Əsasnamə” və s. (cəmi 10-a yaxındır). Təhsilə aid olan bütün bu qanun və əsasnamələr, eləcə də Təhsil Nazirliyinin 600-dən artıq inzibati aktı dövlət qanunvericiliyi çərçivəsində dövlət təhsilinə aid kifayət qədər mükəmməl qanun və qaydalar sistemi yaratmışdır. Dövlət təhsilinə aid qanunvericiliyə müvafiq olaraq, əyalətlərin, muxtar rayonların, mərkəz tabelikli şəhərlərin, eləcə də qanunverici fəaliyyət hüququ olan şəhərlərin qanunverici orqanları dövlət təhsili haqqında qanunlarda təsdiq edilmiş əsas prinsiplər bazasında və yerli reallıqlarla uyğun təhsil haqqında lokal xarakterli qanunlar işləyib hazırlayır və nəşr edir, bununla da “Dövlət təhsili haqqında Qanun”un prinsip və müddəalarının həyata keçirilməsinə xüsusi əhəmiyyət verirlər. Hal-hazırda 140-a yaxın yerli akt çıxmışdır ki, bunlar da təhsil haqqında dövlət qanunvericiliyinə faydalı əlavələrdir. Təhsil haqqında qanunvericiliyin işlənməsi ilə yanaşı Çində qanunların yayılması, qanunlara inzibati riayət və qanunlara və hüquqi fəaliyyətin digər hissələrinə riayət olunmasına nəzarət üzrə paralel işlərin aparılmasına böyük diqqət ayrılır. İlk yanaşmada təhsil sahəsində hüquq sistemini işləməsi mexanizmi yaradılmışdır. Nəticədə hüquqi idarəetmənın strategiyasını həyata keçirmək üçün, təhsil və onun yenidən qurulmasını təminat altına alınması sferasında, təhsil almanın inkişafına və onun təmin edilməsinə uyğun olaraq, sistemə və hüquqa istinad edən zəruri şərtlər yaradılmışdır. Bu sistemin hüquqi təminatı Çin təhsil siteminin müxtəlif pillə və kateqoriyaları sistemini, təhsil sferasında imtahan sistemini, təhsil haqqında şəhadətnamə almaq sistemini və elmi dərəcələr sistemini, müfəttişlik və rəhbərlik sistemini, təhsil müəssisələrində tədrisin qiymətləndirilməsi sistemini, həmçinin digər başlıca sistemləri müəyyənləşdirməyə tam imkan verir. Bundan başqa, mövcud hüquqi əsasın vasitəsilə fundamental, peşə və ali təhsilin idarə olunması sistemində, maliyyələşmə sistemində, təhsil sistemini idarəetmə Mərkəzi və yerlərinin vəzifə və səlahiyyətlərində aydınlıq həyata keçirilir. Müxtəlif pillədən və kateqoriyadan olan dövlət təhsil müəssisələrində təhsil xərclərinin əsas mənbəyi hökumətin maliyyə təxsisatıdır. Mərkəzi maliyyəçilər yalnız Mərkəzin sərəncamında olan ali təhsilin maliyyələşməsinə və eləcə də ümumçin xarakterli təhsilin xüsusi təxsisatına cavabdehdirlər. Yerli maliyyə idarələri yerli 158 sərəncamda olan ali, orta və aşağı təhsilin maliyyələşdirilməsinə cavabdehdir. Təhsilə vəsait tapılmasının digər yolları – müxtəlif pilləli hökümət idarələri tərəfindən təhsilə görə qanunla tutulan vergilər (xərclər), könüllü təhsil mərhələsində tələbələrdən təhsil haqqı, məcburi təhsil mərhələsində tələbələrdən müxtəlif pul yığımları, təhsil müəssisələri daxilində istehsalın inkişafı, təhsilə dəstək məqsədilə edilən kollektiv vəsaitlər və ianələr, təhsil fondlarının yaranmasıdır. ÇXR höküməti maarifçılık işinə xalq təsərrüfatının və cəmiyyətin inkişafının fundamental, prioritet və ölkədəki ümumi vəziyyətlə bağlı sahə kimi nəzərdə saxlayır. Təhsilin maliyyələşdirilməsində Çin hökümətinin məqsədi nisbətən qısa müddət ərzində təhsilə dövlət maliyyə xərcləri payını ümumdaxili məhsulun 4% həcminə çatdırmaqdır. Çində təhsil xərcləri iki hissədən ibarətdir: təhsil xərcləri və əsaslı tikinti xərcləri. Təhsil büdcəsinə təhsil işinə büdcə xərcləri və əsaslı tikintiyə büdcə investisiyaları daxildir. Hökumətin müxtəlif pilləli maliyyə və planlaşdırma orqanlarının üzərinə təhsilə büdcə xərcləri layihəsinin işlənib hazırlanması vəzifəsi düşür ki, bu da həmin pillədən olan xalq nümayəndələri məclisi tərəfindən nəzərdən keçirilir və qəbul olunur. Təhsilə büdcə xərclərinin tərtib edilməsindən sonra ona xalq nümayəndələri məclisində dəyişikliklər edilənəcən heç bir idarə və ayrı-ayrı şəxslər onu dəyişmək hüququna malik deyil. Təhsil büdcəsinin həyata keçirilməsi prosesində hökumətin maliyyə orqanları təhsil işinə xərclərə nəzarət edilməsinə, hökumətin planlaşdırma orqanları isə əsaslı tikinti xərclərinə nəzarətin həyata keçirilməsinə cavab verir. Çində sosialist bazar iqtisadiyyatı sisteminin yaranması və təkmilləşdirilməsi ilə paralel olaraq könüllü təhsil mərhələsində təhsilin dəyərinin bölüşdürülməsi mexanizmi fəaliyyət göstərir, belə ki, bu dəyərin müəyyən hissəsi tələbələrdən təhsil haqqı kimi toplanır. Müasir dövrdə təhsilə vəsaitlərin cəlb edilməsinin müxtəlif mənbələri arasında tələbələrdən könüllü təhsil mərhələsində yığılan təhsil haqqından, həmçinin məcburi təhsil mərhələsində tələbələrin müxtəlif xərclərindən gələn gəlirlər durmadan artır və getdikcə yalnız hökumətin maliyyə assiqnasiyalarından geridə qalaraq təhsilə vəsaitlərin daxil olmasının kəmiyyətcə ikinci mənbəsinə çevrilrir. 2000-ci ildə təhsil haqqının müxtəlif növlərindən daxilolmalar 40 mlrd. yuan təşkil etmişdir – bu da bütün Çin üzrə ayrı-ayrı vasitələrlə təhsilə vəsaitin 13,84%-dir. Ailələri 159 çətin iqtisadi vəziyyətdə olan tələbələrin təhsilini davam etdirmələrini təmin etmək üçün Çin hökuməti bir sıra tədbirlər qəbul etmişdir, onlardan əsasları aşağıdakılardır: həvəsləndirici təqaüdlər sistemi, təhsillə eyni zamanda qazanc əldə etmək imkanının verilməsi sistemi, xüsusi çətin situasiyalarda maddi yardım sistemi, təhsil haqqında güzəştlər və azadetmələr sistemi, tələbələrə kömək üçün dövlət maddi yardımı sistemi. Bu sistemlərin realizasiyası ailələri çətin maddi vəziyyətdə olan tələbələrə təhsilini uğurla davam etdirməyə effektiv təminat verir. Beləliklə, bu cür nəticəyə gəlmək olar ki, dünyanın bu iri dövlətində təhsil sistemində islahatlar ölkədəki iqtisadi dəyişikliklərlə paralel baş vermişdir. O, strateji əhəmiyyət daşıyır, öz çoxcəhətliyi və mürəkkəbliyi ilə seçilir və təbii ki, hər hansı konkret məqalədə ÇXR təhsil islahatlarının bütün aspektlərini işıqlandırmaq mümkün deyil. Lakin islahatın məqsədi dəqiq müəyyən edilmişdir. O, millətin və dayaq mərkəzlərinin keyfiyyət xarakteristikalarının artmasına bağlıdır, bu da tələbələrə novatorluq və əməli qabiliyyətlər ruhunun aşılanmasına, hərtərəfli inkişaf etmiş sosialist qurucularının və “idealların, mənəviyyatın, mədəniyyətin və intizamın mövcudluğu” ilə fərqlənən nəslin yetişdirlməsinə xidmət edir. 160 NƏTİCƏ XX əsrin sonu XXI əvvələrində dünyada elə bir tarixi şərait yaranmışdı ki, bu və ya başqa dövlətin dünya birliyi işlərində mövqeyi onun qüdrəti ilə müəyyən edilir. Güc dövlətin əhəmiyyətinin qiymətləndirilməsinin əsas kriteriyasına çevrilmişdir. Çin dövləti bu prinsipi aydın dərk edib ötən yüzilliyin 80-ci illərində islahatlar yolunu seçdi. Çünki güclü dövlət zəngin olmalıdır. Özü də bu onun bütün həyat fəaliyyəti sferalarında qanunauyğundur. Xüsusən də, məlum olduğu kimi iri miqdarda enerji xərcləri tələb edən yeni texnologiyalar əsrində. Əksər analitikləri o fikirlə razıdırlar ki, XXI əsrin əsas mübarizələri təbii sərvətlərə sahiblik, xüsusən də neft və qazdan müstəqil istifadə uğrunda gedəcək. Bir zaman öz əvvəlki qüdrətini itirmiş Çin qısa müddət ərzində nəinki itirilmişləri bərpa etdi, eləcə də dünyanı güclü dövlətləri ilə bir sırada durmaq hüququnu bəyan etdi. Təəccüblü deyil ki, ÇXR liderliyə can atır və bu da getdikcə daha bəlli olur. Lakin Çin diplomatları bu məsələ ilə bağlı mülahizələrində çox ehtiyatlıdırlar. Çin Xalq Respublikası Azərbaycan Respublikasının müstəqilliyini tanıyan ilk dövlətlərdən biridir. Bu iki dövlət arasında diplomatik münasibətlər isə 2 aprel 1992-ci ildə qurulmuşdur. Çin Azərbaycanın neft və qaz layihlərində iştirakını öz enerji problemlərinin həlli yollarından biri kimi görür. Bundan əlavə Çin biznesi respublikamızın iqtisadiyyatının digər sahələrinə də daxil olur. Azərbaycan iş aləminin nümayəndələri də Çinin iqtisadi həyatında iştirak edir. Nəticə etibarı ilə Azərbaycandan Çinə və əksinə səfər edənlərin sayı artmaqda davam edəcəkdir. Hazırkı kitab bu unikal və qəribə ölkənin coğrafiyası, təbii ehtiyatları, tarixi və görməli yerləri, zəngin mədəniyyəti və xüsusiyyətləri ilə tanış olmaqda insanlara kömək göstərə bilər. Bu kitabı “Salam Çin” adlandırmaqla biz ona Çinə səfər etməyə hazırlaşan insanların biliklərini zənginləşdirəcək informasiya tipli və həm də , bizim fikrimizcə, maraqlı materiallar daxil etmək istəmişik. 161 M Ü N D Ə R Ə C A T Giriş 4 Coğrafi, siyasi və iqtisadi vəziyyəti 7 Cоğrafiya 7 Təbii sərvətləri 9 Dövlət qurluşu 14 Inzibati bölgü sistеmi və əsas şəhərlər 17 Iqtisadi vəziyyətin əsas cəhətləri 29 Sənayе və istеhsalat 35 Çinin tarixi inkişafinin xarakterik xüsusiyyətləri 41 Çin tarixinin əfsanəvi dövrü 41 Еrkən impеriya dövrü 46 Sоnrakı impеriya dörrüə 54 Yеni dövr 61 Ən yеni dövr 66 Mədəni irs və təbii gözəlliklər 73 Çinin bayramlari, adət və ənənələri 104 Bayramlar 104 Çinin adət və ənənələri 116 Çində din 132 Çin təhsil sisteminin xüsusiyyətləri haqqinda 159 Nəticə 173 162 Həbibzadə Еlcan Ibrahim оğlu Salam, Çin 163 Həbibzadə Еlcan Ibrahim оğlu – 29.09.1975-ci ildə Bakı şəhərində anadan оlmuşdur. 1992-ci ildə 164 saylı оrta məktəbi fərqlənmə ilə bitirərək Azərbaycan Dövlət Nеft Akadеmiyasına daхil оlmuşdur. 1993-cü ildə Azərbaycandan Çin Хalq Rеspublikasına охumağa göndərilən ilk tələbələr sırasında Pеkin Хarici Dillər və Mədəniyyət Univеrsitеtinə qəbul оlaraq, 1997-ci ildə həmin ali məktəbin bakalavr pilləsini bitirmişdir. 1997-2000-ci illərdə Pеkin Pеdоğожi Univеrsitеtində təhsilini davam еdərək maqistr dərəcəsi almışdır. 1999-cu ildən Azərbaycan Rеspublikası Хarici Işlər nazirliyində çalışır. Azərbaycan-Çin münasibətlərinin tədqiqi mövzusunda bir sıra еlmi məqaləni və «Zdravstvuy, Kitay» kitabının (2006) müəllifidir. Document Outline
Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|