33
32
ULU İRSİMİZ — XALQ GEYİMLƏRİ VƏ AZƏRBAYCAN XALÇALARI
Yaradıcı fəaliyyət.
Qadın və ya kişi geyiminin xarakterik xüsusiy-
yətlərini öz rəsmində göstərməyə çalış. Burada o dövrün insanlarının
həyat tərzi, məşğuliyyətini göstərməyi unutma.
Geyimin forma və elementlərini, naxış və bəzəklərini elə çək ki, geyim
sahibinin yaşına, ailə vəziyyətinə uyğun olsun.
Kişi və qadın baş geyimləri hansılardır?
Kişi və qadın geyimlərinin əsas xüsusiyyətləri haqqında nə öyrəndin?
Xalq geyimi müasir geyimdən nə ilə fərqlənir?
Yaradıcı araşdırma:
xalq geyimləri —
forma və elementlər.
Kişi üst geyimi ipək, atlaz, kətan və digər parçalardan tikilərdi.
Papaq, üst köynəyi, arxalıq, çəpkən, çuxa (çiyinlik) və
şalvar kişi
geyiminin əsas hissələri idi. Maldarlıqla məşğul olanlar yapıncı ge-
yərdilər. Yağış və qar suyu keçirməyən, insanı bürküdən (istidən),
soyuq və küləkdən qoruyan yapıncı həm də yorğan-döşək kimi isti-
fadə olunardı.
Çuxa — kişi üst geyimi — vəznəli və çərkəzi adlanardı: bel his-
sədən büzməli və ya qırçınlı olardı. Tirmə və mahuddan hazırla-
nardı. Ağ çuxa — bəxtəvərlik, qara çuxa — bədbinlik əlaməti idi.
Kəmərdən isə xəncər (silah) asılardı.
Papaq
Başlıq
Vəznəli
çuxa
Yapıncı
Kişi baş geyimlərinin müxtəlifliyi.
Forma və materialına görə papaq
adları müxtəlif olardı: şələpapaq (sa-
çaqlı, tüklü dəri), çalpapaq,
.
şişpa-
paq, qələmi papaq
Şələ papaq
(börkü)
Çalpapaq
Şişpapaq
Şəbkülah
(gecə papağı)
Məişət və mədəniyyəti əks etdirən incəsənət əsərləri tarixin canlı
şahididir. Bu əsərlər müxtəlif üslubda olsa da, onların bizə çatdır-
dığı hadisələr, obraz və geyim təsvirləri tarixi keçmişimizin zəngin
irsidir.
Xalq geyimləri rəssam əsərlərində
E.Şaxtaxtinskaya.
“Ağabacı”
Q.Qaqarin.
“Qarabağ bəyi”
B.Əfqanlı.
Geyim eskizi
Kişi geyimi (
üst köynəyi, arxalıq, çəpkən, çuxa və
şalvar)
haqqında məlumat topla. Geyim və onun elementlərində naxış-
simvolların mənasını izah et.
Çalpapaq
Çuxanın
qolçağı
Şalvar
Xəncər
Yun corab
Çarıq və onun qaytanı
Vəznə
Çuxa
Qələm
qabı
Saat
qabı
Tapança
qabı
Tənbəki
kisəsi
Qələmi
papaq
Çap üçün deyil
35
34
ULU İRSİMİZ — XALQ GEYİMLƏRİ VƏ AZƏRBAYCAN XALÇALARI
10-11. XOVSUZ XALÇALAR
İlmələrə hopan doğma təbiət, insanların həyat tərzi — simvol və
naxışlara çevrilərək xalçaları bəzəyərdi.
Elimizin qız-gəlinləri kiçik yaşlarından toxuculuq sənətinin
sirlərinə yiyələnər, doğma ocaqlarını öz əlləri ilə bəzəyərdilər.
Yurdumuzun müxtəlif guşələrində toxunan xovsuz xalça növləri
rəng çaları, kompozisiya quruluşuna və ornament zənginliyinə
görə bir-birindən fərqlənərdi.
Ən qədim dövrlərdən yurdumuzu şöhrətləndirən xalçaçılıq —
xalq sənətinin əsas qollarından biridir.
Xovsuz xalça növləri və onların səciyyəvi əlamətləri.
Xalça növlərini bəzəyən ornament motivləri.
BİLƏCƏKSİNİZ:
Yaradıcı araşdırma:
xovsuz xalça növləri
KİLİM
Xüsusiyyəti: yüngül,
Material: yun.
Dekor-naxış:
İstifadə təyinatı (funksiya): döşəməyə salınır.
ikiüzlüdür. Üzü və astarı (arxası)
eyni olduğundan, hər iki tərəfini də istifadə edirlər.
sadə həndəsi fiqurlardan — üçbucaq, romb və
trapesiyadan ibarət naxışlar olur.
CECİM
ensiz və
, nazik və hamar toxunuşlu olur.
döşəməyə salınar,
Xüsusiyyəti:
uzun
Material: yun.
Dekor-naxış: ş
İstifadə təyinatı (funksiya):
bu
aquli, rəngarəng zolaqlar üzərində sadə
həndəsi formalı naxışlardan ibarətdir.
toxuma
üsulundan döşək üzlüyü, mütəkkə, pərdə, kişi və qadın üst
geyimlərinin tikilməsində istifadə olunardı.
PALAZ
rəngli
İstifadə təyinatı
Xüsusiyyəti: sadə və qaba olur.
Material: kətan və yundan toxunur.
Dekor-naxış: sadə, enli və ensiz,
üfüqi zolaqlardan, bəzən zolaq üzərində
sadə həndəsi naxışlardan ibarətdir.
(funksiya): döşəməyə salınar, geyim kimi istifadə edilərdi.
“Palaza bürün, elnən sürün” — el məsəlini necə başa düşürsən?
Palaz fraqmentinin sxemi.
Nümunə
Сecim naxışları. Nümunə
Kilim naxışının fraqmenti və onun sxemi
Kilim naxışı. Nümunə
Kilim naxışının sxemi
Kilimgülü
Çap üçün deyil