35
34
ULU İRSİMİZ — XALQ GEYİMLƏRİ VƏ AZƏRBAYCAN XALÇALARI
10-11. XOVSUZ XALÇALAR
İlmələrə hopan doğma təbiət, insanların həyat tərzi — simvol və
naxışlara çevrilərək xalçaları bəzəyərdi.
Elimizin qız-gəlinləri kiçik yaşlarından toxuculuq sənətinin
sirlərinə yiyələnər, doğma ocaqlarını öz əlləri ilə bəzəyərdilər.
Yurdumuzun müxtəlif guşələrində toxunan xovsuz xalça növləri
rəng çaları, kompozisiya quruluşuna və ornament zənginliyinə
görə bir-birindən fərqlənərdi.
Ən qədim dövrlərdən yurdumuzu şöhrətləndirən xalçaçılıq —
xalq sənətinin əsas qollarından biridir.
Xovsuz xalça növləri və onların səciyyəvi əlamətləri.
Xalça növlərini bəzəyən ornament motivləri.
BİLƏCƏKSİNİZ:
Yaradıcı araşdırma:
xovsuz xalça növləri
KİLİM
Xüsusiyyəti: yüngül,
Material: yun.
Dekor-naxış:
İstifadə təyinatı (funksiya): döşəməyə salınır.
ikiüzlüdür. Üzü və astarı (arxası)
eyni olduğundan, hər iki tərəfini də istifadə edirlər.
sadə həndəsi fiqurlardan — üçbucaq, romb və
trapesiyadan ibarət naxışlar olur.
CECİM
ensiz və
, nazik və hamar toxunuşlu olur.
döşəməyə salınar,
Xüsusiyyəti:
uzun
Material: yun.
Dekor-naxış: ş
İstifadə təyinatı (funksiya):
bu
aquli, rəngarəng zolaqlar üzərində sadə
həndəsi formalı naxışlardan ibarətdir.
toxuma
üsulundan döşək üzlüyü, mütəkkə, pərdə, kişi və qadın üst
geyimlərinin tikilməsində istifadə olunardı.
PALAZ
rəngli
İstifadə təyinatı
Xüsusiyyəti: sadə və qaba olur.
Material: kətan və yundan toxunur.
Dekor-naxış: sadə, enli və ensiz,
üfüqi zolaqlardan, bəzən zolaq üzərində
sadə həndəsi naxışlardan ibarətdir.
(funksiya): döşəməyə salınar, geyim kimi istifadə edilərdi.
“Palaza bürün, elnən sürün” — el məsəlini necə başa düşürsən?
Palaz fraqmentinin sxemi.
Nümunə
Сecim naxışları. Nümunə
Kilim naxışının fraqmenti və onun sxemi
Kilim naxışı. Nümunə
Kilim naxışının sxemi
Kilimgülü
Çap üçün deyil
37
36
ULU İRSİMİZ — XALQ GEYİMLƏRİ VƏ AZƏRBAYCAN XALÇALARI
ZİLİ və VƏRNİ
heyvan, quş və həndəsi ornamentlərlə, “S”
hərfini xatırladan naxışla bəzənərdi. Bu naxış həm su, həm də “əjdaha”nın sti-
lizə edilmiş simvolu hesab olunur.
döşəməyə səri-
lir.
Xüsusiyyətləri: iri xalıdır, iri naxış elementləri
r. Material: yun. Dekor-naxış:
İstifadə təyinatı (funksiya):
kvadrat formalarda təkrarla-
nı
Xovsuz xalçaların adları, növ və bəzəkləri müxtəlif olsa da, əsas
təyinatı doğma ocağa — yurda rahatlıq və yaraşıq gətirmək idi.
Gün-güzəranın sevinc və xoşbəxtlik rəmzi olan bu xalçalar “məişət
xalçaları” da adlanardılar.
Yaradıcı fəaliyyət.
Tanış olduğun xovsuz xalça növlə-
rindən birinə aid nümunə yarat. Ona xas olan naxışları,
rəng həllini, xüsusiyyətləri nəzərə almağı unutma.
A4, A3
Flomasterlər
Quaş
Rəngli karandaşlar
Xovsuz xalça növlərinin fərqli və oxşar cəhətləri hansılardır?
Nə üçün onlar “məişət xalçaları” adlanır? Fikrini əsaslandır.
Vərni
Sumах
— bitki adıdır.
bu bitkidən alınardı.
Sumax üçün hazırlanan iplikləri bu rəngə boyayardılar. Müəyyən vaxt
keçdikdən sonra bu rəng çaları qəhvəyili qırmızı rəng alardı.
Narıncılı qəhvəyi rəng
Zili
ŞƏDDƏ
Xüsusiyyəti: divardan asılarkən saçaqları yanlarda olur. Sadə və süjetli kom-
pozisiyalıdır.
Material: yun.
Dekor-naxış: üfüqi sırada dəvə karvanı, atlılar, dəvə və sarvan fiqurlarının
ritmik cərgəsi bu xalçaların ənənəvi bəzək süjeti sayılardı.
İstifadə təyinatı (funksiya): döşəməyə salınar, divardan asılardı.
Adətən
hanada şaquli vəziyyətdə toxunur.
asılan
saçaqları isə yanlarda olur. Bu halda onun üfüqi naxışları necə toxunur?
xalça
Divardan
şəddənin
Şəddə naxışının sxemi
Sarvan
Dəvə naxışı
Naxış elementləri
SUMAX
böyük ölçülü, tərs üzündə
kilkəli iplik çıxıntıları olur.
Xüsusiyyəti:
Material: yun.
Dekor-naxış: kompozisiyası medalyon
adla-
nan mərkəzi hissə və haşiyələrdir. Bitki və heyvan
motivləri həndəsi formalardan ibarətdir
tünd
qırmızı və tünd göy rəngli
.
İstifadə təyinatı (funksiya):
— göl
. Fonu
olur
döşəməyə sərilir.
Göl
Haşiyə
Haşiyənin naxış elementləri
Göl naxışı və onun elementləri
Haşiyə
Naxış elementləri
Çap üçün deyil
37
36
ULU İRSİMİZ — XALQ GEYİMLƏRİ VƏ AZƏRBAYCAN XALÇALARI
ZİLİ və VƏRNİ
heyvan, quş və həndəsi ornamentlərlə, “S”
hərfini xatırladan naxışla bəzənərdi. Bu naxış həm su, həm də “əjdaha”nın sti-
lizə edilmiş simvolu hesab olunur.
döşəməyə səri-
lir.
Xüsusiyyətləri: iri xalıdır, iri naxış elementləri
r. Material: yun. Dekor-naxış:
İstifadə təyinatı (funksiya):
kvadrat formalarda təkrarla-
nı
Xovsuz xalçaların adları, növ və bəzəkləri müxtəlif olsa da, əsas
təyinatı doğma ocağa — yurda rahatlıq və yaraşıq gətirmək idi.
Gün-güzəranın sevinc və xoşbəxtlik rəmzi olan bu xalçalar “məişət
xalçaları” da adlanardılar.
Yaradıcı fəaliyyət.
Tanış olduğun xovsuz xalça növlə-
rindən birinə aid nümunə yarat. Ona xas olan naxışları,
rəng həllini, xüsusiyyətləri nəzərə almağı unutma.
A4, A3
Flomasterlər
Quaş
Rəngli karandaşlar
Xovsuz xalça növlərinin fərqli və oxşar cəhətləri hansılardır?
Nə üçün onlar “məişət xalçaları” adlanır? Fikrini əsaslandır.
Vərni
Sumах
— bitki adıdır.
bu bitkidən alınardı.
Sumax üçün hazırlanan iplikləri bu rəngə boyayardılar. Müəyyən vaxt
keçdikdən sonra bu rəng çaları qəhvəyili qırmızı rəng alardı.
Narıncılı qəhvəyi rəng
Zili
ŞƏDDƏ
Xüsusiyyəti: divardan asılarkən saçaqları yanlarda olur. Sadə və süjetli kom-
pozisiyalıdır.
Material: yun.
Dekor-naxış: üfüqi sırada dəvə karvanı, atlılar, dəvə və sarvan fiqurlarının
ritmik cərgəsi bu xalçaların ənənəvi bəzək süjeti sayılardı.
İstifadə təyinatı (funksiya): döşəməyə salınar, divardan asılardı.
Adətən
hanada şaquli vəziyyətdə toxunur.
asılan
saçaqları isə yanlarda olur. Bu halda onun üfüqi naxışları necə toxunur?
xalça
Divardan
şəddənin
Şəddə naxışının sxemi
Sarvan
Dəvə naxışı
Naxış elementləri
SUMAX
böyük ölçülü, tərs üzündə
kilkəli iplik çıxıntıları olur.
Xüsusiyyəti:
Material: yun.
Dekor-naxış: kompozisiyası medalyon
adla-
nan mərkəzi hissə və haşiyələrdir. Bitki və heyvan
motivləri həndəsi formalardan ibarətdir
tünd
qırmızı və tünd göy rəngli
.
İstifadə təyinatı (funksiya):
— göl
. Fonu
olur
döşəməyə sərilir.
Göl
Haşiyə
Haşiyənin naxış elementləri
Göl naxışı və onun elementləri
Haşiyə
Naxış elementləri
Çap üçün deyil
Dostları ilə paylaş: |