ƏLİ İldirimoğlu daş yağan gün Redaktor: Nadir Məmmədli
Yüklə 10,49 Kb. Pdf görüntüsü
|
12 Ə li İld ırı m oğ lu qulaqbatırıcı uğultusu kəndi təlatümə gətirdi. Təpə dən dırnağa qədər silahlanmış ermənilər dörd bir tərəfdən qara qarışqa kimi kəndi mühasirəyə aldı... Toy yasa döndü. Top mərmiləri evlərin külünü göyə sovurdu. Güllüçiçəkli bağbağçaların xoş rayihəsi ya yılan həyətbacaları barıt qoxusu bürüdü. Məscidlər, mədrəsələr yerlə yeksan edildi. Qadınların məşum naləsi, uşaqların tükürpərdici çığırtısı, malheyvanın mələrtisi, itlərin ulartısı ərşə qalxdı. Minlərlə insan bir gecənin içində eveşikli odlara qalandı. Kəsilən toy qoyunlarının qanı insan qanına qarışıb, balacabalaca yumru daşları diyirlədirdi”. Əli müəllimin yaradıcılığına xas dəqiq, real, obraz lı təhkiyə... Sözlə çəkilən tablo... Sadəlikdə mürəkkəb bədii təxəyyül... Romana proloq təsiri bağışlayan bu giriş özlüyündə, sanki manifestdir. Əsərin bütöv ru hunu özündə yaşadan bu parça, insan qəlbini riqqətə gətirən bu təzadlı təsvirlər yazıçı ideya və məqsədinin bəyannaməsidir. Sanki göylə yer arasındasan, reallıq la məchulluğun sərhədlərindəsən. Xeyirlə Şərin çıl ğın, ehtiraslı mübarizəsinin içindəsən... Sevincin xoşbəxtliyin, yaxud qanınqadanın, bədbəxtliyin har dan başladığını, harda qurtardığını kəsdirə bilmirsən. Bəlkə onlar eləcə birbirinin bətnində yetişir, birbirini formalaşdırır?.. Bəlkə Xeyirlə Şər yaranışdan birbirini izləyir, birbirini şərtləndirir, biri digəri olmadan ya şaya bilmir? Maraqlıdır ki, bu ədəbi temp, bədii ritm, intonasiya bizi əsər boyu izləyir. Əli İldırımoğlu humanizmi bu parçada bütün əlvanlığı ilə boy göstərir. Təsvirin dəqiqliyi, dilin şi rinliyi, hadisələrin yaşatdığı həyəcan bu humanizmin təsir gücünü daha da artırır. Xoşbəxtlik, əminamanlıq və qanqada, ölüm, qırğın... Bir tərəfdə adi, sadə və 13 Daş y ağan gün sakit həyatın səadəti, digər tərəfdə müharibənin, vəhşiliyin məşum faciəsi... Həyatın məntiqi budur mu?.. İnsan buna görəmi dünyaya gəlib?.. Gələcək bunun üstündəmi qurulub?.. Əli İldırımoğlu bir yazı çı kimi belə eybəcərliklərə üsyan edir, erməni van da lizminə, ümumiyyətlə, insanlığa edilən hər cür vəhşiliyə qarşı xeyirxahlığı, insanpərvərliyi, huma nizmi qoyur... Fakt və hadisələri, gündəlik, real yaşantıları bədii materiala çevirmək üçün yazıçılar müxtəlif ədəbi vasitələrə əl atırlar. Bədii əsər hər hansı bir müstəvidə qərar tutur, başqa sözlə, real faktla hansısa bir forma birləşərək bazis rolunu oynayır, ədəbiyyat onun üzərində qurulur. Müəyyən şərtilikləri nəzərə almaq la deyə bilərik ki, söz ədəbiyyatı da var, hadisə ədə biyyatı da, xarakterlər üzərində qurulan ədəbiyyat da... Bu cəhətlərin hər biri Əli müəllimin yaradıcılı ğında kifayət qədər öndədir. Bir çox hallarda bu ədəbi priyomlar birləşərək kompleks halında sintez təşkil edir. Lakin Əli İldırımoğlu ədəbiyyatı daha çox xarakterlər üzərində qurulur, insan taleləri fonunda boy göstərir. “Daş yağan gün” əsəri, qeyd etdiyimiz kimi, problem ədəbiyyatıdır, erməni probleminə, Azərbaycana və azərbaycanlılara qarşı yönəlmiş erməni vəhşiliyinin ifşasına həsr olunmuş romandır. Problemin şərhi üçün ədəbi vasitə kimi xarakterlər, canlı insan taleləri seçilmişdir. Əsasən Nəcəfin, bir in sanın nakam taleyindən maya tutan roman son anda canlı xarakterlər toplusu kimi yadda qalır. Bu insanlar – Nəcəf, Mikayıl, Nəcəfin alaçıq qonşuları Armenak, Akop, erməni qaniçənləri – Andranik Poqosyan, Ar sen, Qreta, Fərman, onun ailə üzvləri və başqalarının canlı həyat tarixçəsi, Andranik Ozanyan, Nijdeh, Ha 14 Ə li İld ırı m oğ lu mazas, Dro və bu kimi millətçilərin xəyali obrazları nın yaratdığı bədii mənzərə problemin köklərinə qədər getməkdə yazıçıya kömək edir. Əsərin süjeti Nəcəfin həyat tarixçəsi üzərində qu rulub. Erməni quldurları tərəfindən yandırılmış, yer üzündən silinmiş, əhalisi, demək olar ki, başdanbaşa qırılmış, müəllifin öz diliylə desək, pərgarı pozulmuş Həsənlinin yadigarlarından biri Nəcəfin... Qundaqda ikən əmisi Mikayıl tərəfindən xilas edilən Nəcəfin... Və beləcə bir zülmdən qurtarıb digər zülmə tuş gələn, erməni əsirliyindən xilas olub əmisinin əsirliyinə düşən Nəcəfin... Köhnə Həsənlidən nə qaldı?.. Kimsəsiz kalafalıq lar, beşüç adam, taleyi kəm gəlmiş başıbəlalı Nəcəf və acı xatirələr. Salamat qalmış beşüç nəfər yeni kənd, Təzə Həsənli saldı, yaraları sağaltdı və eyni zamanda erməni məkrini də unutmağa başladı... Təsadüfi deyil ki, yazıçı özünün protoobrazı balaca qəhrəmanın diliylə etiraf edir: “Uşaq olsam da, açıqaydın görür düm ki, kəndə gələn pəncərə şüşələyən, at, qatır, öküz nallayan, palan tikən, divar hörən ermənilərə necə inanıb, məhrəm münasibət göstərirlər. Təzə Həsən linin adamları erməniləri yuxarı başa keçirib, neçə gün evlərində qonaq saxlayıb, qabaqlarına yağlı xörək lər qoyub, sonra da gördükləri işin müqabilində ciblərini doldurub, arpadan, buğdadan, darıdan, pərincdən yüklərini tutub, hörmətlə yola salırdılar”. “Həyat əzabdır”, – Budda belə söyləyir. “İnsan do ğulur, əzab çəkir və ölür”, – belə bir Şərq formulu da var. Ümumiyyətlə, insan yaranışdan ömrü boyu müx təlif əzablarla üzləşir. Və insan yaşadıqca da dərdə, kədərə vərdiş edir. Bu azmış kimi, insanlar özləri də birbirinin həyatını cəhənnəmə döndərir və sanki Yüklə 10,49 Kb. Dostları ilə paylaş:
|