ƏLİ İldirimoğlu daş yağan gün Redaktor: Nadir Məmmədli
Yüklə 10,49 Kb. Pdf görüntüsü
|
18 Ə li İld ırı m oğ lu Bu çılğın, ehtiraslı ədəbi mükalimələr bir daha sü but edir ki, zatıqırıq insanlardan heç nə gözləmək ol maz. Belələrindən nəinki real, müsbət insan, heç ədəbi qəhrəman da yaratmaq mümkün deyil. Savad, təhsil adamın intellektini inkişaf etdirə bilər, zahiri görün tü lərini dəyişə bilər, amma onun daxilinə, zərif his slərinə, ürəyinə toxuna bilməz, onun zatını, genetik kodunu, mənəviyyatını, əxlaqını dəyişə bilməz. Bu səhnələr, sanki yazıçının özünün özü ilə amansız mübarizəsidir. Hadisələr onun arzulamadığı səmtə yön aldıqca, yazıçı, sanki Arsenin tərəfində daha çıl ğınlıqla dayanır, onu xilas etmək istəyir, onu Manuk lardan qorumağa çalışır. Bu ədəbi məqamlar yazıçı nın ikiləşmə anıdır. Zaman humanizmlə realizmin mübarizəsi zamanıdır... Əli İldırımoğlu humanizmi Arseni nə qədər ciddicəhdlə qoruyub saxlamaq, onun daxilində insani duyğuları oyatmağa çalışırsa, əlahəzrət realizm, həyat hadisələrinin real inkişafı başqa şeylər diktə edir. Son anda Arsen Nəcəfi arxa dan güllələyib qətlə yetirdikdən sonra (düzdür, qisas qiyamətə qalmır, Nəcəfin dostu Rövzət də Arseni öl dürür) realizm humanizmə qalib gəlir. Müəllif son anda həyatın real məntiqi ilə barışmağa məcbur olur. Amma bu, heç də onun humanizminə xələl gətirmir. Əsərin bütöv ruhuna hopmuş bu humanizmin döyüşkən ruhu oxucunu əbədiyyətə səsləyir, bəşəri duyğuları qorumağa çağırır. Qeyd etdik ki, “Daş yağan gün” problem ədə biyyatıdır. Bu problemi çözmək üçün müəllif müxtəlif ədəbibədii vasitələrdən istifadə edir. Bunlardan biri və ən çox müraciət olunanı simvoldur. Əsərdə hadi sələrə simvolik yanaşma tərzindən, simvolik təsvir vasitələrindən, simvolik təxəyyüldən geniş istifadə 19 Daş y ağan gün edilib. Ədib, əsasən real substansiyaları simvolun subyektinə çevirir. Burada təxəyyül, təhtəlşüur, ya xud yuxu timsallı simvollara da rast gəlirik. Bu, real və mistik simvollar əsər boyu birbirini tamamlayıb harmoniya yaradır. Yazıçının protoobrazı kimi canlanan və əsər boyu hadisələrin əlaqələndiricisi, koordinatoru kimi çıxış eləyən balaca uşağın düşüncələri son anda simvolik yaddaşa çevrilir. Onun məhv edilmiş Köhnə Həsənli kəndi barəsindəki düşüncələri, öz yetkin ağlı və bala ca əllərilə bu kəndin oxşarını, maketini yaratması özü simvolik təxəyyülün məhsuludur. Balaca qəhrəman xəyal dünyasını ələkvələk eləyərək öz aləmində daha mükəmməl bir kənd salır: “Həm də fikirləşdim ki, ermənilərə etibar yoxdur, Andranikin başının qurdu bir də tərpənsə, mənim kəndimin yerini tapa bilməz... Əvvəlcə kəndin ətrafına hasar çəkdim ki, Andranikin qoşunları içəri soxula bilməsin. Sonra çörçöp yığıb dəyirman tikdim ki, dən üyütmək üçün camaat ora bura getməsin. İş öküzlərini nallamaq üçün kəndin ortasında ayrıca yer düzəltdim, itləri zəncirləyib elə yerdə bağladım ki, erməni qoşunu gecə vaxtı hücum eləsə, tez görüb hürüşsünlər və kəndin adamlarını duyuq salsınlar...” Bu, bəsit uşaq düşüncələrindən daha çox müəllif arzularıdır. Bu parçada digər bir simvolik detal da diqqəti cəlb edir. Balaca qəhrəmanın yeni saldığı “kənddə” əqrəbkərtənkələ, başqa həşə ratlar yaşasa da, buraya heç bir xətər toxundurmurlar. Məntiq budur ki, erməni zəhərli həşəratlardan da qorxuludur. O, daxil olduğu şəhər və kəndləri vəhşi cəsinə çapıbtalayır, yandırır, viran qoyur... Əsərdə Nəcəfin qarğı tütəyindən, buynuzlu qara qoçundan, qaramalın ala cöngənin kəsildiyi yerə yığı 20 Ə li İld ırı m oğ lu şıb nalə çəkməsindən, çoban itlərinin qadın xeylağına və uşağa toxunmamasından tutmuş alapaça madya na, sədəfli tüfəngə qədər hər şey özündə simvolik yük daşıyır. Nəcəfin tütəyi hər dəfə səsləndikcə Köhnə Həsənlinin əbədi qövr edən dərdini dünyaya car çəkir, erməni vəhşiliyindən hüznlü bir hekayət danı şır... Nəcəf həyatda çox şeyini itirib. Canını qurtarsa da, həyatının mənasını, sevincini, arzu və ümidlərini, sanki Köhnə Həsənli ilə birgə dəfn edib. Məşəqqətli bir ömrə boyun əyən Nəcəfin təsəllisi balaca dostu ilə oxuduğu kitablar, qarğı tütək və bir də mehrini saldı ğı buynuzlu qara qoçdur. (Qara qoç həm də onun gələcək arzularının simvoludur. Axı o, qara qoçun sa yını artırıb özünə ayrıca sürü düzəltmək, əmisindən ayrılıb müstəqil yaşamaq arzusundaydı.). O, tədricən bu sevinclərini də itirməyə başlayır. Qara qoç qonşu kənddən gəlmiş nalbənd Mıkırtıç üçün kəsilir. Bəli, Nəcəfin ataanası, bacıqardaşı, kəndkəsəyi, taleyi, gələcəyi, arzu və ümidləri kimi qara qoçu da erməni qurbanı olur. Bundan sonra Həsənlidə məktəb olma dığından balaca dostu onu tərk edib atasının kəndinə gedir. Bundan sonra Nəcəf yenə dəm verir qarğı tütəyə... Demək, Nəcəf təkliyə, tənhalığa məhkumdur. Əsərdə ən təsirli simvollardan biri alapaça mad yan və qundağı sədəfli qoşalülədir. Ən dramatik hadisələr məhz bu adların fonunda cərəyan edir. Qatı şovinist, qəddar, qaniçən dağbəyi Andranik Poqos yan hər bir ermənidən daha çox ermənidir və azərbaycanlılara qarşı nifrətinin də həddihüdudu yoxdur. Başqa cür ola da bilməz. Onun atababası za manzaman azərbaycanlıların soyqırımında iştirak etmişdir. Özü isə Həsənli kəndini dağıdıb yandıran, Yüklə 10,49 Kb. Dostları ilə paylaş:
|