ƏLİ İldirimoğlu daş yağan gün Redaktor: Nadir Məmmədli
Yüklə 10,49 Kb. Pdf görüntüsü
|
24 Ə li İld ırı m oğ lu təzadlı insan xarakterləri üzərində qurulub. Müəllif problemin həlli yollarını da xarakterlərin işığında çözələyir. Bu insanların bəzisi haqda artıq söhbət aç mışıq, onların tərzihalını sərfnəzər etmişik. Bunları böyük ciddi bir qalereya da adlandırmaq olar. Hər biri ciddi bir romanın baş qəhrəmanı ola biləcək mərtəbədə dayanan bu insanlar qoyulan problemi araşdırmaq üçün xüsusi açar rolu oynayır. Gürcü Çe burdanidze və yəhudi Betker bu qalereyanı əlvan laşdırır və tamamlayır. Onların hər ikisi alimdir, hadisələrə real və vicdanlı münasibətləri var. Müəyyən rakursdan yanaşanda əsər bu obrazlarsız da keçinə bilərdi, yəni onlar olmasaydı belə, əsərə ciddi xələl to xunmazdı. Lakin bir məqamı unutmamalıyıq. Qarşı ya qoyulan yazıçı niyyətinin həlli üçün, bu obrazlar həm də kifayət qədər mühümdür. Onların hər biri müəllifin diliylə danışır və bədii mətləbin açılışına xidmət edir. Başqa sözlə, yazıçı erməni xislətinin iç üzünü açmaq məqsədilə təsvir etdiyi real hadisələri, həyati detalları alim sözü, ziyalı mövqeyilə təsdiqləyir. Üstəlik, onlar kənar şəxslərdir, qeyri millətdən olan müstəqil, neytral arbitrlərdir. Müəllif onların simasın da tarixə ekskurs edir, onların elmi dəlil və nəzəri qənaətləri ilə təsvir etdiyi hadisələrə möhür vurur. Beləliklə də, öz ədəbi mövqeyini alimziyalı rəyilə əsaslandırır. Çeburdanidze və Betkerin açıqladığı ta rixi faktlar müəllif dilində də tutarlı, fundamental səslənə bilərdi. Lakin bu obrazların əsərə daxil edilməsi bir neçə yöndən müəllif mövqeyinə obyektiv tutalğa, əsərə isə müəyyən rakurslarda bədii təravət verir. Üç millət – azərbaycanlı, erməni və gürcü uzun müddətdir ki, qonşuluqda yaşamağa məhkum ol 25 Daş y ağan gün muşlar. Müəllif bura dördüncü tərəfi, yəhudiləri də əlavə edir. İnsafən, yəhudilər əsrlər boyu azərbay canlıların içində yaşamış və daim səmimi münasibətlər sərgiləmişlər. Odur ki, kənar arbitr kimi yəhudi xalqı nın nümayəndəsinin də məsələyə münasibət bil dir məsi müəllifin qələbəsidir. Qatarda, bir kupedə yol gedərkən Çeburdanidze Andranik Poqosyanın məkrli xislətini ilk baxışdan duyur və ona qarşı sərt mövqe tutur. Ermənilərin illər boyu Azərbaycana və azərbaycanlılara, ümumiyyətlə, türklərə qarşı xəyanətkar mövqeyini tarixi faktlarla birbir sadaladıqdan sonra Çeburdanidze, sanki itti hamnamə irəli sürərək deyir: “...Heyvanların başına bıçaq çəkənlərə qəssab, insanları qətlə yetirənlərə cəl lad deyirlər. Qulağını aç, yaxşı eşit. Dinindən, dilin dən, milliyyətindən asılı olmayaraq, Tanrının xəlq et diyi bəndələrə göz yaşı yox, sevinc bəxş etməyi özünə şərəf bilənlər tarixin qızıl səhifələrində əbədiləşir, bü tün məxluqatın qəlbində heykəlləşirlər. Fitnəfəsad törədənlərin yalnız bir mükafatı var – o da nifrət və lənətdir!” Hadisələr birbirini izlədikcə ictimaisiyasi mən zərələr məqbul atributlara çevrilir. Təkcə romanın əhatə elədiyi dövr, hadisələrin cərəyan etdiyi konkret lokal zaman və məkan deyil, bütövlükdə problemə ta rixi yanaşma və siyasi baxış, yazıçı mövqeyi son dərəcə professional, bədii məntiq və fəlsəfi yanaşma mövqeyindən üzə çıxır. Ermənilərin xalqımıza qarşı məkrli siyasətinin tarixi köklərini araşdıran müəllif, onların vəhşi təbiətini, millətçi psixologiyasını bütün çılpaqlığıyla açıb göstərsə də, yenə öz estetik idealına, humanizminə, bəşəri mövqeyinə sadiq qalır, bütöv 26 Ə li İld ırı m oğ lu lükdə erməni millətini qaralamır, onun radikal qana dını, qanaqadaya həris millətçişovinist zümrəsini bədii hədəf seçir. Nəcəfin diliylə öz mövqeyini bəyan edir: “Vallahbillah, dünyanı qarışdıran, ədavət salan elə o bəylərdir. Bax, elə erməniləri də fittiyib üstümüzə salan, kəndkəsəyi yandırıb viran edən o xaçpərəstlərin bəyləridir. Hansı millət olursa olsun, kasıbkusuba qalsa, heç vaxt birbirinə dəyibdolaşmaz...” Hər bir əsərin uğurlu bədii həlli üçün ən vacib bədii komponentlərdən biri əxlaq və mənəviyyat ünsür ləridir. Burada ailəməişət münasibətlərindən tutmuş dini inanclara qədər hər şey çox vacib mənəvi əxlaqi atributlar kimi üzə çıxır. Məsələn, uşaq olmağı na baxmayaraq, balaca qəhrəmanın babası onun ən adi şıltaqlığına belə dözmür, bunu əxlaq və tərbiyədən kənar sayır: “Ağacın əyrisini şiv vaxtı düzəltmədin, yoğunlayandan sonra ha çalışsan, xeyri yoxdur. Gərək uşağı bələkdə, küçüyü dəməkdə öyrədəsən... Uşaq nə qədər əziz olsa da, tərbiyəsi ondan əzizdir”. Bu əxlaqın bir nümunəsi də Nəcəfin əmisi Mikayıl qarşısında itaətidir. Bəlkə mütilik həddində olan tabe çilik oxucunu heç də qane etməsin. Amma müəllifə görə bu, ağsaqqal qarşısında əsl azərbaycanlının ədəb və ərkan nümunəsidir. Əli İldırımoğlu öz əxlaq və mənəviyyat platforma sında ardıcıl və bəzi hallarda sərtdir. O kəndin təmiz liyini, bakirəliyini, əxlaqi mükəmməlliyini bu gün deqradasiya uçurumunda olan dünya sivilizasiyasına qarşı qoyur: “Kürsək vaxtı köpəklə qancıq kənd ara sında, adamların gözü qarşısında birbirinə səmti məzdi, dalda bir yerə çəkilərdi... İndi sivilizasiyanın “fontan” vurduğu bəzibəzi dəbdəbəli şəhərlərdə gü Yüklə 10,49 Kb. Dostları ilə paylaş:
|