ƏLİ İldirimoğlu daş yağan gün Redaktor: Nadir Məmmədli
Yüklə 10,49 Kb. Pdf görüntüsü
|
15 Daş y ağan gün bundan gizli zövq alırlar. Bu mənada ermənilərin qəri nələrdən bəri azərbaycanlı qonşularının başına açdığı oyunlar bunun bariz nümunəsidir. Müəllif Nəcəfin acı taleyi timsalında bunun əyani mənzərəsini yaradır. Nəcəfin əzabəziyyətdən yoğrulmuş acına caqlı həyatı, həm də son anda uğursuzdur. Bu, kiməsə qəzavüqədər, fatalizm kimi görünə bilər... Lakin müəllif üçün bu, hadisələrin təbii davamı və məntiqi yekunudur. Ermənilərin əzabəziyyətə düçar etdiyi Nəcəf, son anda erməni əliylə qətlə yetirilir. Nəcəfə atılan güllə həyəcan təbili kimi səslənir. Bu həyəcan təbiliylə müdrik yazıçı erməni məkrinə, erməni hiy ləsinə uymamağa çağırış edir... Amma bəzən yazıçı öz harayına belə, özü başqa cür əkssəda verir. O, erməni vandalizmindən haray vuravura “kasıbkusuba qal sa, araya qan düşməz”, – qənaətinə gəlir. “Siçandan olan dağarcıq dələr”, – fikri ilə hadisələrə qiymət verən ədib, belə çıxır ki, tarixi yaddaşı unudub Andra niklərlə yanaşı Armenaklar, Akoplar da yaradır, bu sadə çobanların insanlığından, səmimi duyğuların dan, Nəcəfə isti münasibətlərindən söz açaaça özü də onlara inanır?.. Ədibin bu tip sadə ermənilərə müna sibəti tam səmimidir, hətta bəzi məqamlarda bu ob razlar isti yazıçı himayəsindədir. Əli İldırımoğlu, yəni bu qədər sadəlövh yazıçıdır?.. Erməni xislətinə yaxın dan bələd olan və onu sonadək ifşa etməyi bacaran, erməni hiyləsinə uymamağı bütün əyaniliyi ilə təbliğ edən yazıçı birdənbirə özü də erməni hiyləsinə uy dumu?.. Əli İldırımoğlunu yazıçıların humanist nəslinin nümayəndəsi kimi təqdim etdik. Bu tip yazı çılar, adətən ən sərt həyat həqiqətlərində, ən çamurlu insan xislətində belə, gözəllik, insanpərvərlik, ideallıq axtarır. Ermənidə işıqlı cəhət axtarmaq, artıq huma 16 Ə li İld ırı m oğ lu nist yaradıcılığın bədiiestetik qayəsidir. Humanist yaradıcılığın kredosu budur: erməni olsa belə, insan dan sonadək necə imtina etmək olar?.. “Daş yağan gün” əsərində ermənizmin ifşası leytmotivdir. Estetik qayə isə humanizmdir, insanpərvərlik və bəşəri ideal lardır. Yazıçı öz estetik məqsədi üçün, hətta ermənidə belə (təbii ki, daha sadə, məkrsiz, millətçilik ideyala rıyla zəhərlənməmiş) işıqlı cəhətlər axtarır. Bu, Əli İl dırımoğlunun yazıçı kimi, bəlkə də ən böyük uğuru dur. Yazıçı bütün vasitələrlə sonadək öz idealını qa bardır, insanpərvərliyin tərəfində dayanır. O, öz yazıçı eksperimentlərini Arsen obrazında in kişaf etdirir, onda Akop və Armenakdan daha fərqli cizgilər axtarır. Xarakterləri kəndkəsəyin, dağında şın təmizliyindən, saf təbiətdən qaynaqlanan sadə ço banlarda müsbət ideallar tapmağa nə var ki?.. Əsas odur ki, savadlı, sivilizasiya havalı ermənidə bunların axtarışına çıxasan... Bu mənada Əli İldırımoğlunun öz yazıçı fəhmi onu daha uzaqlara aparır. Erməninin oxumuş, təhsil görmüş, zabit rütbəsi almış, orduda komandir vəzifəsinə qalxmış Arsen kimi nüma yən dələri üzərində bu eksperimentləri aparmaq daha sir li və möcüzəlidir. Əli İldırımoğlu humanizminin çıl ğınlığı və inadkarlığı da bu məqamlardadır. O, insana inanır (erməni olsa belə), onun bəşəri məzmununu duyub qiymətləndirməyi bacarır. O, bu anlarda ermə nidən daha çox insandan, Allahın yaratdığı ən mü kəm məl varlıqdan yazır. Sadə çobanı yazıçı məq sə dinə tabe etmək, başqa sözlə, onda işıqlı cəhətlər tap maq, ondan vicdanlı, saf, təmiz məxluq yaratmaq nə qədər asandırsa, Arsen kimi təhsilli, siyasətdən baş çıxaran, erməniazərbaycanlı münaqişələrinin tarixi köklərindən xəbəri olan bir ermənidə müsbət məziy 17 Daş y ağan gün yətlər tapmaq daha çətindir. Bu anlarda ehtiraslı ədə bi coşqunluq, sonsuz yazıçı marağı daha da kükrəyir. Yazıçı nə yolla olursa olsun, Arsenin tərəfində durub işıqlı bir erməni tipi yaratmaq istəyir. Heyhat!.. Ədib bu səhnələrdə də paradoksal effektlərlə ədəbi həqiqəti əyaniliyi ilə çatdırır. Bir tərəfdə müdrik Azərbaycan yazıçısı, digər tərəfdə əli yüzlərlə azər baycanlının qanına batmış Arsenin babası Manuk. Və mənən deqradasiyaya məruz qalan, uçuruma yuvar lanan, son anda qatilə çevrilən Arsen... İki millət, iki ağsaqqal... Biri Xeyrin təmsilçisi, digəri Şərin... Arsen hər dəfə, xeyirxah Azərbaycan yazıçısı Əli İldırımoğ lunun ədəbi öyüdnəsihətləri, mənəviəxlaqi təlqin lərilə təmizlənmək, saflaşmaq, düz yola qayıdıb tövbə qapısını döymək istəyəndə Manukun fitnəkar xəyali görüntülərilə, cin, şeytan siqlətli siluetiylə üzləşir, onun qan qoxulu, vəhşi ehtiraslı “nəsihətlərini” din ləməli olur: “Arsen! Əqidəmizdən dönmüsən. Səndə ermənilikdən əsərəlamət qalmayıb. Müsəl manlara yıxılmısan! Nəcəf adlı müsəlman gədəsi ilə söhbət lərinizdən ruhum halidir. Həmin andan səni biryol luq itirdim. Nəslindən, kökündən ayrı düş müsən, Ar sen! Qoyduğum yoldan uzaqlaşmısan... Amma unut ma ki, vaxtilə Çarhovuzlunu dağıdanların qabağında gedənlərdən biri də mən idim. Səfiyarın başını bu əllərimlə kəsdim (bu, o Səfiyardır ki, Arsenin atası Bağdasar tibb işçisi kimi Çarhovuzluya təyinat alan da, uzun illər onun sahibsiz qalmış evində yaşamış, Arsen də daxil olmaqla övladları bu kəndin azər baycanlı camaatının çörəyilə böyümüşdür). Bax, bu əllərimlə! Arvadını, yeddi uşağını öldürüb meyitlərini yandıran da mən olmuşam, mən!” Yüklə 10,49 Kb. Dostları ilə paylaş:
|