ƏLİ İldirimoğlu daş yağan gün Redaktor: Nadir Məmmədli
Yüklə 10,49 Kb. Pdf görüntüsü
|
21 Daş y ağan gün əhalini qılıncdan keçirən vandallardandır. Belə vü cuddan nə gözləyəsən?.. Müəllif onu öz hərəkət və davranışları, fikir və düşüncələri ilə ifşa edir. Budur, Andranik Poqosyan: “Türklərin kökünü yer üzündən kəsmək lazımdır!.. Bu türkləri mənim kimi tanıyan yoxdur. Başımın tükü qədər türk qırmışam. Yenə ürəyim soyumur...” Bu əbləhə öz millətindən olan sadə çobanlar da nifrət edir. Akop Armenaka göz vu rub Andraniki işarə verir: “Dağbəyi gəlir. Başımızın ağasına bax! Andranikdir! İt oğlu, it” – deyə nifrətini bəyan edir. Öz üzdəniraq sələfi, adını fəxrlə daşıdığı Andranik Ozanyanın mənfur əməllərinin davamçısı olan bu tipin Həsənli qətliamı zamanı qənimət kimi götürdüyü qoşalülə tüfəng və alapaça madyan son anda onun qəniminə çevrilir, bu qaniçən ermənidən nakam Həsənlinin intiqamını alır. Nəcəflə Andranikin təkbətək qarşılaşdığı, Andra nikin cəhənnəmlik olduğu səhnədə yazıçı humanizmi zirvə həddindədir. Nəcəf, sədəfli tüfəngi (sonradan məlum olacaq ki, tüfəng elə onun atası Cəbrayılınmış) ələ keçirib at üstdə olan Andranikə atəş açır, lakin qır ma tutmur. Şahə qalxmış at Andraniki yerə çırpır. Bir ayağı üzəngidə ilişib qalmış Andraniki alapaça sürü yüb daşdandaşa vurur və bu murdar cəmdək selin ağzında lilə, çamıra qarışıb yox olur. Bəli, o, ən mur dar, ən iyrənc ermənini belə, azərbaycanlı gəncin əlilə öldürmək istəmir, Nəcəfin təmizliyini, ləyaqətini və digər üstün məziyyətlərini sonadək qoruyub saxlayır. Ədib bu hadisəni qəzavüqədər, taleyin intiqamı kimi təqdim edir. Bəli, hər kəs, son anda öz əməllərinin cəzasına məhkumdur. Tüfəngin və alapaçanın son anda əsl sahibinə qismət olmasında da müəllif bəşəri məntiq axtarır. Və Mikayılın dili ilə etiraf edir: “Görü 22 Ə li İld ırı m oğ lu nür, qoşalülə haçansa açılıb sahibinin qanını almalıy mış. Nahaq qan yerdə qalmaz. Alapaça madyanla Cəbrayılın qoşalüləsinin hərlənibfırlanıb gəlib bura çıxması o göydəki gözəgörünməzin işidir...” Əli İldırımoğlu bədii məqsəd naminə mürəkkəb, mistik simvollardan da kifayət qədər yararlanmışdır. Xüsusən yuxu və qarabasmalardan... Nəcəfin yuxula rı, üzünü görmədiyi valideynləri ilə xəyali həbs halları, mənfur, qaniçən əcdadlarının Arsenin gözünə görünən ruhları, qarabasmaları və s. Bunlar heç də real, təbii yuxular deyil, daha çox ədəbi yuxulardır, məqsədə, ideyaya, yazıçı amalına xidmət edən ədəbi vasitələrdir. Bu mistikada daha çox Xeyirlə Şərin sa vaş ahəngi var. Arsen Nəcəfə isinişmək istəyəndə gecənin dərinliyindən babası Manukun bədheybət səsi eşidilir və Arsenə hədəqorxu gəlir, yaxud qaniçən Andranikin, Nijdehin, Hamazasın, Dronun ruhları qarabasma kimi onun gözünə görünüb qanaqadaya sövq edir. Nəcəfin yuxusu da özü kimi sadə və səmimidir. Onun yuxusuna daha çox anası girir – isti, mehriban anası. O, öz yuxusunu dostu Rövzətə nəql edir: “Arsenlə söhbət etdiyim günün gecəsi anam yuxuma girdi. Mənə dedi ki, oğul, o erməni dığasının şirin sözünə əsla aldanma. Çünki ixtiyarı özündə deyil. Ona başqa cür dil verənlər var... Onlardan etibar gözləmək ağılsızlıqdır”. Bəli, bu da bir paradoksdur. Arsenin yuxusuna girən cinşəyatin sifətli daşnakların qan püskürən təhrikləri və nəcib bir azərbaycanlı ananın isti, səmimi məsləhətləri... Heyhat, Nəcəf bu məsləhət və nəsihətlərə də qulaq asmadı, öz acı taleyinin məşum sonluğuna tələsdi. Arsen isə qanlı fitvalara uyub 23 Daş y ağan gün köhnə düşmənçiliyi təzələdi, bir erməni olaraq erməni kimi hərəkət edib erməni kimi də yaddaşlarda qaldı. Heç vaxt köhnəlməyən erməni vəhşiliyi də bax, elə budur. Əsərdə məhəbbətə layiq obrazlardan biri Qretadır. Anası erməni olsa da, atası azərbaycanlıdır. Görünür, ona müəllif sayğısı da buradan qaynaqlanır. Ötəri, epi zodik olsa da, bu obraz sonsuz müəllif sevgisilə yadda qalır. Bu da müəllifin yenə humanizmindən, daim işıq lı insanlar sorağında olmasından irəli gəlir. Qreta Arse nin həyat yoldaşı olsa da, ondan çox uzaq və ona son dərəcə yad adamdır. Damarlarında daşnak qanı axma sın deyə, hətta Arsendən uşaq doğmaq istəmir. Nəcəfə səmimi münasibətlərində reallıq və təbiilik var. Bu əlaqələr epizodik olsa belə, hər halda onların arasında kı səmimi hisslərə yazıçı oxucunu inandıra bilir. Son anda bu münasibətlər yazıçı təxəyyülündə müqəddəs bir simvola çevrilir. Arsen Nəcəfi arxadan vuran za man sanki köməyə can atan Qretanın simvolik silueti canlanır. Müəllif təsvirində bu, çox lirik və hüznlü səslənir: “Qreta qaranquş kimi ərinə tərəf uçauça özü nü Nəcəfə tuşlanan güllənin qabağına atmaq istəyirdi...” Necə də kədərli, kədərli olduğu qədər də romantik bir səhnə... Əsərdə sevgiməhəbbət macərası, demək olar ki, yoxdur. Lakin bu kiçik səhnə və Nəcəflə Qretanın ötəri münasibətləri istənilən məhəbbət romanının bədii effektini verə bilir. Romanda dərin, bitkin, real, bəzən də romantik mən zərələr toplusuna rast gəlirik. Bunlar insan mən zərələridir, təbiət, ictimai, siyasi, etnoqrafik, əxlaq, mənəviyyat mənzərələridir. İnsan mənzərələri xüsusi diqqətçəkəndir. Əsərin fabulası da birbirindən fərqli, birbirindən zəngin və Yüklə 10,49 Kb. Dostları ilə paylaş:
|