Əlizadə Əsgərli
Yüklə 5,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
111
Mənli günlərini sıxma gözünə...
* * * Sözüm tumurcuq tutub
o bahar nəfəsindən... Yaxud:
O tər bənövşəlik
üzməyənindir...
P.Qəlbinur poeziyasında təşbehin “yetişməsi”nin bədii dil xüsusiyyətləri var. Onun təşbehləri çeşid-çeşid, rəng-rəngdir. Demək olarmı ki, aşağıdakı təşbeh örtülü və ya açıq təşbehdir? Belə təşbehlərin poetik duyumu, özgünlüyü var:
Sən yadıma düşəndə Xəzər boyda nanəliyim Həzin-həzin titrəyir...
Yaxud:
Bir qanad çaşır kimi Yuxuma girir uşaqlığım...
P.Qəlbinur metaforadan da geniş istifadə etmiş,
onun əlvan
poetik nümunələrini yaratmışdır. Şair
metafora yeniliyini gözlənilməzliklərdən, fəqət mümkün, təbii ola bilənlərdən yaradır və onun poetik sintaksisində sintaqmlar (söz birləşmələri, ismi birləşmələr) yeni görünür:
112
Uzun gecələrimdə Qaranlığın ətrisən,
“Ay gecəyə hicran sıxır” şeirində təşbeh və metafora əvəzlənəndir. Təşbeh və metaforada qiymətləndirmə və dəyərləndirmənin ifadəsinə aid bir nümunə:
Yarpaqların titrəyişi – Bir şəlalə yaraşığı. (Qovur, qovur qaranlığı) Ay işığı. Yerə düşüb çay bir gümüş kəmər kimi... Dağlar çimir, köynəyində işıldaquş düymələri. Ay gecəyə hicran sıxır: Qızılgülün qönçələri – Çarpan ürək. Ancaq onu Sevməyənlər görməyəcək. Görməyəcək, Ay gecəyə hicran sıxır... Künc-bucaqda Dizin-dizin sürünməkdən Qaranlığın dili çıxır Ay gecəyə hicran sıxır...
Metaforalar təkrirlər və epiforalar hesabına mətnə sürəklilik gətirir:
İşıqlar içimnən keçib gedirlər, İnsanlar ruhumnan içib gedirlər, 113
Gedir, yollar gedir, çaylar gedirlər, Anlar, dəqiqələr, aylar gedirlər... Günəş batan yerə, nərgizlər yatan yerə... Bu nə kor karvanı, bu nə kəcavə?!
P.Qəlbinur şeirlərində epitet – metafora – örtülü təşbeh birliyindən də danışmaq olar:
Yellənir Qalaylı Qayalar çayda. Şair nəzərində Qalaylı Qayalar – əslində parlaq dalğalardır, dağ kimi oynayır. Dağ olub oynayır dəryada. Şairin xitablı metaforalarına bir nümunə. Ayanına müraciətlə:
Gəl ürək, gəl görək, gəl boynuma min. Ürəyim boynumda dünyanı gəzək.
P.Qəlbinurun şeirlərində satirik çalar nə zaman üzə çıxır? Özü ilə mühit arasında təzadda. Şairin poeziyasında psixoloji təzadla bərabər, özü ilə mühit arasında olan təzad da vardır. Sənətkarın bədxahları ilə “dialoqu”, daxili “monoloqu” başlayanda intonasiya dəyişir. “Pıçıltı” ilə danışan P.Qəlbinur səsini qaldırır, düşmən tərəfə aman vermək istəmir. “Ay nuru kimi” şeirindən:
Qurd kimi yalnızam, şir kimi güclü! Sən mənim yoluma çıxa bilməzsən. Sən deyən deyiləm; sən olammaram – Pul kimi hamının xoşuna gələm...
114 P.Qəlbinurun etiraflarında M.Yaqubun istiliyi, səmimiyyəti var. Çünki belə etirafların müncəri, əyarı lirik “Mən”in daxili təzad keyfiyyətini üzə çıxaran təbiətin özüdür, ona aid olanlardır:
Mənim bir az – gülnən yaxınlığım var, Mənim bir az – aynan yaxınlığım var. Ayın nurundan çox üzdə həyam var, Kürün suyundan çox ilham payım var.
P.Qəlbinurun işlətdiyi poetik vasitələrindən biri təzaddır. Bədii təzad onun poeziyasının həm mətn-strukturunda, həm də sətiriçi, sətiraltı ifadə vasitəsi kimi özünü təzahür etdirir. Şairin istifadə etdiyi təzadlar obyektiv, obyektlə subyektarası, habelə, obyektin doğurduğu psixoloji təzadlar kimi ifadə olunur. Təzad şairin poeziyasında güclü poetik fiqurdur. Ümumən P.Qəlbinur poetik mətni təzadlar, daha çox psixoloji təzadlar üzərində qurmağı təbii görür. Hesab edir ki, insan ömrü bu qədər ki, təzadların ağuşunda qövr edir, deməli, onun bədii-fəlsəfi də daha çox təbii olmalıdır. Bu baxımdan P.Qəlbinurun təzadları obyektlə obyekt və ya obyektlə subyekt arasında nisbətdə azlıq təşkil edir. Onun təzadları daha çox subyektlə subyektin əksliyinə əsaslanan təzadlardır. Yəni sənətkar əsasən, özünü ifadə etdiyindən lirik “Mən”lə lirik “öz”ü arasındakı təzadları daha qabarıq əks etdirir. Bunlar psixoloji – fikir və düşüncənin emosiya ağuşunda ifadəsi, bərqi olan təzadlardır. “Mən ağ işığam” şeiri başdan-başa təzad üzərində qurulmuş şeirdir. 115
Mövzu məhəbbətdir, obraz işıqdır, subyekt lirik “Mən”dir! Şair təzadı hissin, emosiyanın təzadı kimi yox, fikir və düşüncənin fəlsəfəsi kimi qavrayır, onun fəlsəfi fikrin dərkində isə həmişə bir ağrı, bir iztirab olur:
Mən indi hər yandan görünürəmsə, Səni mən görürdüm, İndi görmürəm. sındırdın sən məni, bilmədin ancaq mən ağ işığam.
P.Qəlbinurun bədii üslubunda bəzən bir sözün və ya sintaqmın (söz birləşməsinin) altında belə metafora – antonim, geniş bir məzmunu gücləndirən emosiya, işıq, həyəcan, təəssürat, xəyal işarır. Baxın: “Çiçəklər, çiçəklər içsin səsimi”, “Sənin gözlərinin dərinliyi” kimi deyim bənzərsizlikləri mətn boyu şeiri süsləyir, işığı, boyanı artırır, emosiya, intonasiya rənglərini çoxaldır, təravətli edir.
Bu yol taleyinin yol şəhərində Tufan döyəcləyir, didir içimi. Başıma yağışlar, yağışlar yağır, Yağışa qarışıb qarğışlar yağır. Ayaqlarım ağır, qollarım ağır, Bu necə göldür ki, bal dadır. Çiçəklər, çiçəklər içsin səsimi. Sənin gözlərinin dərinliyində Ölürəm... (“Dünya ətir gölündə”)
116 P.Qəlbinurun təzadlarında bəzən şeirin adı çox işıqlı (“Dünya ətir gölündə”) olur, mətn-məzmun isə həsrət, kədər, onun şirin yaşamından hasil olur:
Həsrəti gözümnən axır dənizə Göydən ulduzumuz baxsa da bizə Biz ki, baxammırıq... Yerdə göz-gözə. (“Mən səndən ayrıla bilsəm”)
Yaxud:
Üşüyürsə ağ ayının balası, Qışda gülə de dərdini...
Belə nümunələrdəki təzadlar bədii paralellər, bərabər sürətli misralar üzərində qurulub. P.Qəlbinurun şair “Mən”i
psixoloji sarsıntılarını, əzablarını içdən “oxuyur”; halının tərcümanlığını hər an yeni obrazda – təsvir və ifadə məcazlarında, o qədər sadə, səmimi verir ki, heyrət etməyə bilmirsən. P.Qəlbinur poeziyasında publisistika imkanlarının özü belə şeirlərin poetik dərki üçün açılış verir:
Sənsiz qalsam, qolları kəsilmiş fədai kimi yuxularımdan qan sızar Yüklə 5,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|