Əlizadə Əsgərli
Yüklə 5,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
117
gecələrimə... Sənsiz qalsam, Ölüm Dadlı gələr mənə – Ana südü kimi ... çataram sənə...
P.Qəlbinurun bədii təzadları həm sadədir, həm də bir çox poetik fiqurla birlikəndir, mürəkkəbdir. Yuxarıdakı nümunədə təzad təşbeh – metafora, metafora – təşbeh əhatəsində ifadə olunmuşdur. Paşanın şeirlərində psixologizm əksər halda duyğudan, epik başlanğıcdan ayrı deyildir, hərəkət, münasibətlər sistemi və konkretliklərlə bağlı təzahür edir, bəzən isə sırf psixoloji məqam şeir predmetinə çevrilir, maddilik qazanır – mətnin məğzində obyektivlik dayanır. Paşa müəllim psixologizmlərini həmişə təbii, obyektiv olaraq təzadlardan keçirir. Bu təzadlar isə obyektlə subyekt arasında mövcud olub
dargözlüyə, xəbisliyə qarşı tuşlanır: şair həm də ümumi olandan çox, ümumidən ayrılan hissəni – metonimik keyfiyyəti obrazlaşdırır, metonimiyalar fonunda psixoloji ovqatı gücləndirir. Belə olanda da psixoloji təsvirləri obrazlılıq müşaiyət edir:
Kürəyimdə yad baxış Ağır daş kimi gedir. Gözlərimin acısı Yaxamı didir...
118 Psixoloji təzadların hərəkəti – Allahla, xaliqlə – məxluq, dünya ilə bəşər, “öz”lə “Mən” arasında gedir:
Əlvida, “dostlarım”, yoxuymuşsunuz... Tanrıyla aramda yollar qısalır, Tənhalıq nə imiş, indi bilirəm. Mən onu saymadım, o qisas alır.
Mənim öz ürəyim özümə düşmən, Daha doğmalardan nə umu-küsüm?! ...Ya dolu zəncirli məhbusam, Allah? – Qara zəncirimə çatır şir gücüm!..
P.Qəlbinur psixoloji təzadlardan fikri qüvvətləndirmək üçün yaxşı istifadə edir. Belə şeirlərdə (“Görən gözlər üçündür – qaranlıq”) güclü məntiq olur. Doğrudan da, görən göz üçündür qaranlıq – görmək qavrayışı fəlsəfi əyardadır, dərketməyə qiyasdır. Hərfi mənada olanın yozumu, eyhamı, dərki ikinci misradır:
Görməyənlər – dünyanı boz görürlər...
Şeirin sətiraltı mənası dünyanı dərklə görmək fəhmidir. P.Qəlbinurun psixoloji təzadlarının iç tərəfi oksimoronlarla bağlıdır. Belə təzadlar tamda, 119
əksliyi, antitezalığı ifadə edir, poetik mənanı gücləndirir:
Ölürəm... Arılar balında boğulan kimi.
Yaxud: Sən mənim günahsız günahkarımsan.
Belə nümunələr çoxdur
P.Qəlbinur poeziyasında. “Paşa Qəlbinur poeziyasının metaforası üzərində dayanmaq istəyirəm. Paşanın şeirləri qəribə bir işıq içindədi. Hər misrada, hər sözdə, hətta misralar arasında gözlə görünməyən, əllə tutulmayan bir sehr, bir ilahi işıq var. Sözlər, qafiyələr, misralar bir-birinin işığına uçub gəlir. P.Qəlbinur poeziyasının metaforası İşıq metaforasıdı. Mən bu metaforanı söz-söz, rəng- rəng, misra-misra yozmağa, çözələməyə, açıqlamağa cəhd etdim. Və son ucda gördüm ki, yozulan, çözələnən, açıqlanan metaforanın sehri, sirri, ecazı hansı bir məqamdasa birdən-birə qeybə çəkilir və sən röyalarla gerçəklər, gerçəklərlə röyalar arasında qalırsan” 1 . Paşanın metonimiyaları əsasən
leksik, semantik səviyyədədir. Bunlar yeni olub psixoloji- mənəvi və sosial gerçəkliyin ifadəsinə xidmət edir.
1 Adi l M irseyi d. İşı q m etaforası / Alt ay M əmm ədov. Q əlbi nur poezi yası XXI əsri n astanası nda. Bakı: “G ənclik ”, 1999, s. 202
120 Bu gün sənsizliyi qələbə kimi Doldurub birbaşa başıma çəkdim.
* * * Bağrıma dedim ki, bu gecəni çək.
* * * Qurtarınca içəcəyəm sənsizliyi. * * * Toxlar oxumasınlar səni, Aclar üçün də deyil bu şeirlər. Ac-yalavaclar, Tək-tənhalar və çox yox, az – toxlar üçündür Bu şeirlər, Vaqif bəy...
“Mən ağ işığam”, “Bağrıma dedim ki, bu gecəni çək”, “Qurtarınca içəcəyəm sənsizliyi”, “Toxlar oxumasınlar səni...” şeirlərindən nümunə gətirdiyimiz substantivləşdirilmiş “sənsizlik”, “oxumasınlar”, “toxlar”, “gecələr” kimi leksik vahidlər mətn içərisində semantik mənadan asılı olaraq metonimiya kimi işlənmişdir. “Bu gecənin saat beşi” şeirində şair həsrətdə işıq-ruh görsə də, göz yaşı da görür, lakin bu “göz yaşını” olduğu kimi yox, əyarı, örtülü təşbeh və eyhamla birlikdə “Həsrətin işığı suludu, nəmdi” şəklində ifadə edir:
Bu gecənin saat beşi domdolu Həsrətin işığı suludu, nəmdi... Bu gecənin saat beşi tək deyil, Neçə-neçə mininci, Sənsiz keçən gecəmdi. Yüklə 5,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|