Əlizadə Əsgərli
Yüklə 5,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Obrazlı, aforizmli
127
P.Qəlbinur assosiasiyadan fikrə, düşüncəyə yol götürən – belə poetik məqama üstünlük verən şairdir: Qızıl payız. Ömür yarı Əl uzanır sənə sarı, Yol uzanır sənə sarı... Gözlərimin kökü sarı.
Sarı – ömür qürubu, yetən payız deməkdir. Poetik paralellərlə, oxşatmalarla assosiasiya yaratmışdır sənətkar. Fikrin məqamı bircə sətirdə “gözlərimin kökü sarı” – şəklində sərrast ifadə olunmuşdur. Şairin obrazlarını həmişə sadə, aydın, konkret də təsəvvür etmək olmur. Paşanın elə təsvirləri var ki, onlarda obrazlar birikir, hətta, – kontekstdən alınır. Məsələn, metonimiya-metafora hibridi:
Qışı qova-qova yazı gətirdin. “Qışı gətirmək” metonimiya, “qışı qovmaq” metaforadır. Yaxud metafora-təşbeh hibridi:
Min il mürgü döyən dağlar kimiydim. “Dağların mürgüləməsi” metafora, lirik “Mən”in “dağa” oxşadılması təşbehdir. P.Qəlbinurun bədii üslubunda obrazlar qeyri- adi, qulağımız, gözümüz öyrəşmədiyi müncərlərlə bağlı şəkildədir. Eyni zamanda bunlar emosiya və
128 fikirlə o qədər yüklənir ki, misra daxilində söz- sözə, ifadə ifadəyə bənd edilməklə ekspressivliyi gücləndirir. Məsələn, litota şəklində:
Gülün ləçəyində yeriyə billəm Şamın budağında əriyə billəm. Yaxud:
İynənin gözündən əriyək keçək.
P.Qəlbinur mükəmməl obrazlılığın rəngin nümunələrindən yarınmışdır. Məsələn, bir poetik şeirində onun istifadə etdiyi obrazların müxtəlifliyinə bir diqqət edin:
Elmin yollarında qayalar sərt-sərt, Dişim-dırnağımla qopartdım sizi.
Elmin yollarında ağır döyüşlər O sənin özünlə mübarizəndir.
Allahım, sən mənə şirin əzablar... Substansiya: Əlçatmaz, ünyetməz ucalar verdin. Epitetlər: Şəhid saatlarım, şəhid anlarım.
Paşanın şeiri elmə ibadətlə yazılmış, Allah fəzilətlərinin, mütləq
zəkanın nuru
kimi ideyalaşdırılmışdır. Əyarlı, qiyaslı şeir P.Qəlbinur poeziyasında bir poetik siqlətdir, çəkidir! Obrazlı, aforizmli, 129
hikmətli misralar şeiri ucalı, məramlı, “minarəli” edir, onu Tanrıya yaxınlaşdırır. İdeya, dəyər də həmin hökmlərdə sonuclanır:
Dünya insan sevgisindən Milyon dəfə kiçikdir. İnsan dünyadan böyük! Sən, balaca Ayanım hamıdan böyük, sevgisiz ömür – dünya boyda yük!..
P.Qəlbinur sanki “tətiyi” ayağa çəkir, zaman eyniyyətində müxtəlifliyin birliyindən istifadə edərək, daha ciddi mətləbləri çözüb ideyanı hədəf götürür, bədii-fəlsəfi məntiqini hədəfə ötürür:
Pişiklərin insan səsləri Tarın təzə həvəslisi, Ozon dəliyi, Çirkləndirir gecəni...
P.Qəlbinur şeir yazanda diqqəti mövzunun obrazlılığına doğru yönəldir, təsvir və ifadə vasitələrilə misraları yükləyir, bənzərsizlik yaradır, onun bədii intonasiyaları, ritm, poetik mətnə təravət gətirir, lirik-analitik məzmun və təhkiyə, poetik dəyər və qiymət bədii bütövlüyün mündəricə keyfiyyətlərindən olur: Paşa həmişə qafiyə işlətməyə meyil etmir:
Şamı yazıq-yazıq... utandığından
130 Başı qoltuğunda gördüm o günü. (“Şam”) Paşa yazıqlığı, mütiliyi ifadə etmək üçün həssas müşahidə əsasında şamın yanmasını yaxşı mənalandırıb: Şamı yazıq-yazıq... utandığından Başı qoltuğunda gördüm o günü...
Yaxud harda gəldi “baş qırxmaq”, özü üçün mənfəət düşünməyən ifadəsi olaraq “Tanıdığım bir adam” şeirindən:
Əyni – “Azalın” təyyarələri kimi nimdaş – təhlükəli, Beyni – yarımkürə. Kodu – yemək. Vətənə məhəbbəti – dəllək, dəllək, dəllək.
P.Qəlbinur poeziyasında eyhamların söz altı, sətiraltı mənalarından da geniş istifadə edir. Məs: hun dili, alman dili, nar çubuğu şairin poetik təfəkküründə hansı mənanı doğurur? Alın yazıları ilə olan, alın yazılarında qalan P.Qəlbinur hərdən elə görünür ki, belə yazılara qarşı çıxır. Onda “alın yazısına dağ basmaq istəyir”. Bu alın yazıları nədirsə, hər halda şairin istəyi kimi hun dilində (vəhylər), hər halda türkün ilkinliyində qalmağında qərarlı olan deyildir. Alman dilində də eləcə – mədəniyyət dili kimi, yüksək bəşər dili kimi eləcə! Şair “tale yazılarını” Allahdan gələn kimi Allaha da ötürmək, qaytarmaq istəyindədir. 131
Şairə görə bu yazılar nədirsə, hər halda haqdan gələn kimi deyildir. Heç nədən – “ağdan” başlanğıc, heç nəyə – “ağa” qayıdış olmalıdır əslində. Şair bu səbəbdən:
Mən alın yazıma dağ basa bilsəm, Qədim hun dilində yazardım onu... Qələmim olmasa, nar çubuğuyla Ya alman dilində cızardım onu, Ya da ki yazısız ağ vərəq kimi Atardım göylərə Allaha doğru...
– deyir. Bu tipli şeirləri yüz yerə yozmaq olar. Paşanın şeirləri psixoloji-idraki olduğundan çoxqatlı fikir, düşüncə hökmünə malikdir. P.Qəlbinurun poeziyasında, əsasən, “təmiz” mövzu, bir yerdən, bir mənbədən başlanğıc götürən mövzu yoxdur, “əhatəsi” ilə, əlvan motivləriylə qaynaqda olan mövzu vardır:
Qum üstü səngərdi, Yerlə sürünən əsgərdi – Bakı bağlarında meynələr Üzü Qarabağa... Üzü Qarabağa qibləmiz... Qurbanların üzü Qarabağa... Qarabağdan doğur sabahımız Haydı Qarabağa. (“Qarabağ”) Yaxud:
132
Ömür faniliyi. Bu dünyada nəyim var ki?! Bir canım var: O da kirəlik...
Paşa müqayisələrdən // paralellərdən də çox istifadə edir (eynəkli əmi itlə, mən ürəyimlə):
Dəniz kənarında İt gəzdirən eynəkli əmi Sən it gəzdirirsən Mən ürəyimi.
“Ürəyimə yağış yağır” şeirində obyektiv olanı subyektiv müstəvidən – əyarlı təqdim etmə P.Qəlbinurda poeziya fərdiyyəti, mətn, kontekst müəyyənliyidir:
Ürəyimə yağış yağır Damla-damla, ağır-ağır. Ürəyimə həsrət damır, Səssiz-səssiz, fağır-fağır.
P.Qəlbinur azadələrlə (tək
misra ilə),
gözlənilməz sətirlərlə də hədəfi götürür, anlarla yol gedir:
Yol uzanır sənə sarı... Gözlərimin kökü sarı...
“Sual” şeirindən: Yüklə 5,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|