Əlizadə Əsgərli
Yüklə 5,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
121
122 Lirik “Mən” – “bu gecənin saat beşini”, bu gecənin metonimiyasını tək yaşasa da, onu həm də ümumiyə aid edir (“Bu gecənin saat beşi tək deyil”). Və ümumilikdəki fərdiliyi belə
ümumiləşdirir ki, “bu gecənin saat beşi” hər gün, hər gecə təkrar olunur, – deməli lirik “Mən”in sevgi, həsrət əzabı hər gün yaşanır:
Bu gecənin saat beşi tək deyil Neçə-neçə mininci, Sənsiz keçən gecəmdi.
P.Qəlbinur psixologizmləri canlandıranda daha həssas, daha incə, daha zərif olur və ən kiçik miniatürü belə seçib süsləyir, anın psixologizmi obyektiv, statik olaraq fotolaşdırılır, anın psixoloji şəklini çəkir. Təbiət lövhəsi, etüdünün doğurduğu psixologizmi sənətkar belə canlandırır:
Bu dağlarda görmüşəm Odla qarı qol-boyun Dan yeri qızaranda.
Bəzən anın psixologizmi şair tərəfindən mənalandırılır, subyektiv dəyər, meyar qazanır, – yenə də müəyyənlik təşbeh vasitəsilə olur:
Sükutu – ləngərli əruz vəznidi, Hiddəti – dağları titrədən ürək.
Epik ünsürlər də şair psixologizminə – psixoloji təşbehlərə təkan ola bilir: 123
Hardasa bir sərçə sınmış qıçını Sürüyür özüylə quru çöp kimi...
Təşbeh-assosiasiya şair psixologizminin ifadəsi üçün də əsas olur:
Lalənin “qan təzyiqi” Neçə yüzü keçibdir.
Şair psixologizmin ifadəsində ən kiçik “formatı”, qəlibi götürür, örtülü təşbehlər bir tərəfi ilə təsvir görümü, panoramı açır:
Qışda sərçələrdən çiçəklər çinar. “Mən səndən ayrıla bilsəm” şeirində obraz hicran, həsrət, intizardır. Onun məcazı təbiət dili ilə ifadə edilmişdir. Şair bu şeirdə təbiət-insan münasibətlərini, insan-təbiət oxşarlıqlarını poetikləşdirir:
Dəniz sənin kimi dəlisov gözəl Mavi gözlərinin eynidi bu gün. Gah enir harasa dərinliklərə, Gah da qılınc kimi sivrilir, gülüm Baş qoyub sahildə ayaqlarıma Qılıqlı-qılıqlı tulalar kimi O yana, bu yana çevrilir, gülüm.
Əslində Paşa Qəlbinurun bu tipli şeirləri postmodernist düşüncənin xüsusiyyətlərini canlandırır. Paşanın təkrirləri, əsasən, leksik təkrirlərdir. Bunlar bədii mətnin müxtəlif yerində gələ bilir, misraiçi və mətniçi görünür. Belə təkrirlərin anafora, epifora olan nümunələri vardır. Şairin daha çox istifadə etdiyi təkrirlər misra içi təkrirlərdir.
Əlvida demirəm, əlvida sənə Mən öz ürəyimi qoyub gedirəm. (“İşığın kölgəsi”) Gedirəm, gedirəm, gedirəm hələ.
* * * Quş olub, quş olub uça bilmərəm, Mən sənin əlindən. Sizin qanınızdan ölən olmayıb, Olmayıb, olmayıb, olmayıb, dünyam!
Yox! Mənim dərdimdən ölən olmayıb, Yalandı, yalandı, yalandı yalan.
P.Qəlbinurun anaforalarına tipik bir nümunə: Sənsiz
ürəyimdən daş asılıbdı, Sənsiz nəğmələrim yanır dilimdə Gecənin əlində qalmışam, gülüm, Gecənin əlində... Yoxuymuş insafı gecələrin də!..
Mənim ürəyimdə gecələr həsrət 125
Mənim gözlərimə tökülür telin Mənim gözlərimdə çalınan nəğmən Gecələr yatmağa qoymayır, gülüm, Gecələr... Gecənin əlində qalmışam, gülüm, Gecələr yandırır xatirələri, Gecələr işıqla bürünür həsrət Gecələr üstümə tökülür mənim Gecələr, gecələr... (“Gecələr”) Şairin epiforaları üçün də bir nümunə:
Quş olub, quş olub uça bilmərəm, Mən sənin əlindən qaça bilmərəm.
Assosiasiyalarla düşünmək P.Qəlbinurun üslubunda şeirində poetik genişlikdir. Onun assosiasiya metaforaları təsvirə həm də əlavə keyfiyyət gətirir, ekspressivliyi gücləndirir:
Üstü tozlu xatirələr Yarpaq-yarpaq yuyulur Yağış yağır...
Assosiasiya belədir ki, lirik “Mən”in ilk eşqinin olacaqları yağışlı gündə yağışın əliylə oyanır, yada gətirilir. Sonra obraz, assosiasiya belə davam etdirilir: “Torpaq üstdə xatirələr göbələyi – qabar-qabar”. Bu orijinal poetik nümunədə mükəmməl təşbeh yaradılmış (ada su içində
nədirsə – bir göbələyə oxşamaq
126
əyarındadır) və yaddaşda yaşayan xatirələrimizin ovqatını əyaniləşdirmişdir. Yağış yağdıqca, xatirələr oyandıqca – ürək də dil açır, kövrəlir, sinirlənir, “ürək də həmin xatirələrdən xəbər tutub sinədə at oynadır”:
Yağış yağır... Gecə yağır Yatmışları oyadır Ürəyim də xəbər tutub Sinəmdə at oynadır.
Yağışın yağmağı, xatiratların oyanışı şairin lirik “Mən”ində ürəyin ritmi, sürəkliliyidir. Ürəyin çırpıntıları, atın ritmik qaçışı, yürüşü deməkdir, – bu isə şairin həssas duyumudur. Assosiativ fikir P.Qəlbinurun poeziyasında ekspressivlik yaradan keyfiyyətdir. O səliqəli şairdir. Onun bədii formasını korlaya bilən “nə isə” tapmaq çox azdır. Hiss olunur ki, şairin yazı prosesi ağır keçir, yaradıcılıq laboratoriyasında rahatsızlıq olur.
Bu, Paşanın
görünür, zəhmətkeşliyi, söz məşəqqətli, söz işgəncəsi çəkməsi ilə bağlıdır. Bir nümunə (“Mircavad Mircavadovun hələ çəkəcəyi “ölüm” tablosu” şeirindən): Yanmış arzuların külü – rəng, unudulmuş ana dillərini – Dənizlərin çoxalan ölü balıqlarını, Qarnı göyə ağ-ağ çək – Göylərin qəzəbini – infarktını İldırıma bax çək.
Yüklə 5,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|