Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №5(79) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №5 (79)

235 
 
 
 
Nəticə:  Verilənləri  yoxlayaraq  belə  bir  nəticəyə    gəlirik  ki,  seçilmiş    trend  model  yalnız  və 
yalnız real müşahidələr sırasına adekvat olduğu halda  ondan proqnoz qiymətləndirməni qurmaq 
üçün  istifadə  etmək  olar.  B.s.,  Fişer  kriteriyasının  qiyməti  cədvəl  qiymətindən  kiçik  olduqda 
reqressiya  tənliyinin  adekvat  olduğunu  söyləmək  olur.  Bu  zaman    alınmış  nəzəri  tənlik  ilkin 
verilənlər  çoxluğuna  uyğun  olacaq.  Korrelyasiyanın    meyl  etməsi  1-ə  yaxındırsa,  onda  parabolik 
asılılıq emprik verilənləri daha yaxşı approksimasiya edəcək. 
 
ƏDƏBİYYAT 
 
1.
 
Елисеева  И.И.,  Курашева  С.В.,  Гордеенко  Н.М.  Практикум  по  эконометрике:  Учеб. 
пособие / и др.; Под ред. Елисеевой. И.И.– М.: Финансы и статистика, 2011. – 192.: ил. 
2.
 
Елисеевой  И.И.  Эконометрика.  Учебник  для  вузов.;  Под  ред.  чл.  –  кор.  РАН–  М.: 
Финансы и статистика, 2012. – 344. 
3.  Ансофф  И.  Стратегическое  управление:  Пер.  с  англ.  /  Под  ред.  Евенко  Л.И.  М.: 
Экономика, 2009. 
 
4. Грабауров В.А. Информационные технологии для менеджеров: 2-е изд. М.: Финансы 
и статистика, 2005. 
 
6. Altman, E.I., Saunders, A. Credit risk measurements: Developments over the last 20 years 
// Journal of Banking and Finance. 2008. № 21, р. 1721-1742.  
7.
 
Порядина  О.В.  Эконометрическое  моделирование  линейных  уравнений  регрессии: 
Учебное пособие. - Йошкар-Ола: МарГТУ, 2005. - 92 с. 
 
 
ABSTRACT 
Gulara Rahimova 
   
 
 
 
Kamala Ibrahimova 
 
Econometric tasks and their mathematical decision 
 
In  any  sphere  the  successful  solution  of  a  number  of  mathematical  tasks  requires  use  of 
computer facilities. It allows to increase quality of calculations and much more to accelerate work 
process.  And  carrying  out  any  econometric  research  is  impossible  without  use  of  the  computer 
equipment.  Complexity  of  calculations  and  their  algorithms  is  the  reason  of  it.  It  is  obvious  that 
such  tasks  can't  be  quickly  and  are  correctly  solved  without  use  of  computer  tools.  The  tools  are 
understood as the software products made for the solution of the mathematical tasks arising when 
carrying out econometric research. Most often similar products aren't limited only to econometrics 
as economic tasks in most cases have complex character.  In when carrying out experiences, there 

---

236 
 
are always errors and to twice receive identical results very difficult. To consider such changes at 
further calculations, it is necessary to use statistical methods. Methods which are used in our work 
allow to find the effective technological decision and provide reliability and reliability of results of 
research.  Knowledge  of  the  statistical  analysis  of  experiment  has  been  fixed  in  work:  stay 
arithmetic-mean  selections,  mean  square  deviation,  dispersion,  correlation  coefficient.  Having 
analysed  results  by  statistical  methods,  have  received  a  reliable  assessment  of  data.  In  view  of 
everything told above, in our article we wanted to consider in details by this method. 
 
 
 
РЕЗЮМЕ 
Гюлара  Рагимова 
Камала Ибрагимова 
 
Эконометрические задачи и их  математические  рещение   
 
В  любой  сфере  для  успешного  решения  ряда  математических  задач  необходимо 
использование  вычислительной  техники.  Это  позволяет  повысить  качество  расчетов  и 
намного  ускорить  процесс  работы.  И  проведение  любого  эконометрического  исследования 
невозможно без использования компьютерной техники. Причиной этого является сложность 
расчетов  и  их  алгоритмов.  Очевидно,  что  такие  задачи  не  могут  быть  быстро  и  правильно 
решены  без  использования  компьютерного  инструментария.  Под  инструментарием 
понимаются  программные  продукты,  сделанные  для  решения  математических  задач, 
возникающих  при  проведении  эконометрического  исследования.  Чаще  всего  подобные 
продукты  не  ограничиваются  только  эконометрикой,  поскольку  экономические  задачи  в 
большинстве случаев носят комплексный характер.  
 В при проведении опытов, всегда возникают погрешности и дважды получить одинаковые 
результаты  очень  трудно.  Для  того,  чтобы  учесть  такие  изменения  при  дальнейших  расчетах, 
необходимо  использовать  статистические  методы.  Методы,  которые  используются  в  нашей 
работе, позволяют отыскать эффективное технологическое решение и обеспечивают достовер-
ность  и  надежность  результатов  исследования.  В  работе  были  закреплены  знания  о 
статистическом  анализе  эксперимента:  нахождение  среднеарифметического  выборки, 
среднеквадратического  отклонения,  дисперсии,  коэффициента  корреляции.  Проанализировав 
результаты  статистическими  методами,  получили  достоверную  оценку  данных.  Принимая  во 
внимание все сказанное выше, в нашей статье мы хотели детально рассмотреть этиx методов. 
 
 
      НДУ-нун  Елми  Шурасынын  31  oktyabr  2016-cı  ил  тарихли 
гярары иля чапа тювсийя олунмушдур (протокол № 02). 
      Məqaləni  çapa  təqdim  etdi: 
İqtisad  üzrə  elmlər  doktoru, 
professor A.Rüstəmov
 
 
 
 

---

237 
 
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ.  ELMİ ƏSƏRLƏR,  2016,  № 5(79) 
 
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY.  SCIENTIFIC WORKS,  2016,  № 5 (79) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТЕТ.  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2016,  № 5 (79) 
 
 
HÜSEYN BAĞIRSOYLU 
Naxçıvan Dövlət Universiteti 
UOT :332.1 
SƏRBƏST TİCARƏT ZONALARININ YARADILMASINDA REGİONAL  
İMKANLARIN MÖVCUDLUĞU VƏ ONLARIN QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ YOLLARI 
 
Açar  sözlər:  sərbəst  iqtisadi  zonalar,  sərbəst  ticarət  zonaları,  regional  imkanlar,  ticarət 
əməliyyatları, qiymətləndirmə fəaliyyəti 
Key  words:  special  economic  zones,  free  trade  zones,  region,  orqanizational-management 
issues, international practice. 
Ключевые  слова:  свободные  экономические  зоны,  свободные  торговые  зоны, 
региональные возможности, торговые операции, оценочная деятельность.  
 
Müasir iqtisadi şərait cəmiyyətdə baş verən çoxsaylı və rəngarəng proseslərin mövcudluğu ilə, 
işgüzar fəaliyyətin idarəetmə, regional, tənzimləmə, inzibati və digər yön və xüsusiyyətlərinin təza-
hürü ilə səciyyələnir. İstər istehsaldan istehlaka doğru gedən  yolun ümumi qiymətləndirilməsində, 
istər sə də bu prosesin daha əhatəli, ayrı-ayrı maddələr, iştirakçı subyektlər, tərəflər üzrə həyata ke-
çirilməsində tələblərə müvafiq araşdırma proseslərinin təşkili və icrası mühüm əhəmiyyət kəsb edir. 
Nəzərə  alınmalıdır  ki,  bu  əməliyyatların  hər  biri  ümumi  məqsədin  (əhalinin  tələbatının  ödənilmə-
sinin)  həyata  keçirilməsinin  tərkib  hissəsi  hesab  olunur,  fərdi  xüsusiyyətlər  məcmusu  kimi  çıxış 
edir, müxtəlif situasiyalarda fərqli ifadə olunma parametrlərinə, kombinasiya və şəklinə malikdirlər. 
Regional imkanların qiymətləndirilməsində “istehsal – bölgü – mübadilə - istehlak” ardıcıllı-
ğının  hər  bir  mərhələsinin  özünəməxsus  cəhətləri  nəzərə  alınmalı,  fəaliyyətin  təşkilinin  ümumi 
mənzərəsində  onun  payı  müəyyənləşməlidir.  Digər  tərəfdən,  mərhələlərdə  təsərrüfat-təşkilati  pro-
seslərin formalaşması və inkişafı istiqamətləri də diqqətdən kənarda qalmamalıdır.  
Məqalədə əsas araşdırma elementi kimi sərbəst ticarət zonalarının sistemli öyrənilməsi, onla-
rın ümumi cəhətlərinin regional imkanlarla qarşılaşdırılması və bu əsasında spesifik quruluşa malik 
mübadilə məkanının müəyyənləşdirilməsi nəzərdə tutulur.  
Müvafiq zonaların tarixi inkişafı prosesi özünəməxsusluğu ilə fərqlənir. Belə ki, təməlini azad 
(sərbəst) zonalaradan götürən bu qrup bir tərəfdən sələfinin xarakter və xüsusiyyətlərini özündə da-
şımaqdadırsa, digər tərəfdən özünün xatis ticarət seqmentinə aid olması ilə spesifikasını sərgiləmiş 
olur. “Nəticə etibarı ilə, azad zonalar – ilk dəfə olaraq, xaricdən ölkəyə gələn malların boşaldılması, 
başqa  ölkələrə,  və  ya  ixrac  olunmuş  ölkəyə  təkrarən  qaytarılacağı,  gömrük  rəsmiləşdirilməsindən 
tam və ya qismən azad olunması mümkün olan liman mənasında işlədilmişdir. [4;11] 
Ardıcıl  iqtisadi  inkişaf  mərhələləri  üzrə  tədqiqatın  təşkili  sərbəst  iqtisadi  (işgüzarlıq)  zonalar 
haqqında ilk fikir və informasiyaların XV əsrə təsadüf etdiyini göstərir. Merkantilizm ideyalarının geniş 
vüsət aldığı həmin dövrdə sərbəst (müstəqil) şəhərlər və onlarla bağlı ticarət və nəqliyyat xidmətlərinin 
maneəsiz həyata keçirilə biləcəyi sərbəst məkanlar (adətən şəhərlərdənkənar, lakin çox uzaq olmayan) 
ifadəsi  ilə  rastlaşılır.  Zamanla  iqtisadi  sanksiya  xarakteri  daşıyan  alətlərin  (idxala  qarşı  qoyulan 
qadağalar və s. üzrə) istifadəsi bir çox istiqamətlərdə bərqərar olmuşdur ki, bunun nəticəsində də sərbəst 
(açıq) şəhərlərin işgüzar fəaliyyət imkanlarının səviyyəsi mütəmadi olaraq aşağı düşür, toplanacaq vergi 
və rüsumların həcmlərində geriləmələr müşahidə olunmaqda idi.  
Yaranan  vəziyyət  ilk  növbədə  ticarət  sahəsində  ixtisaslaşan  zonalara  özünün  mənfi  təsiri  ilə 
seçilirdi.  Bu  məqsədlə  artıq  XVI  əsrdən  başlayaraq  Ağdəniz  şəhərlərinin  (xüsusilə  də  Çekova  şəhə-
rində)  daha  mütərəqqi  sərbəst  fəaliyyət  mühitinə  transformasiyası  təmin  olunur.  Zamanla  istər  bu 
şəhərlərin sayı, istərsə də onların aid olduğu ölkələrin sayı artır. Müasir dövrdə artıq dünyanın bir çox 
ölkələrində  tanınmış  və  kifayət  qədər  ixtisaslaşma  səviyyələrinə  malik  sərbəst  zonalar  (Honq-Konq 

---