Elmi ƏSƏRLƏR, 2018, №1 (90) nakhchivan state university. Scientific works, 2018, №1 (90)
Yüklə 3,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
- 110 - Məclisinin Sədri tərəfindən Bəhruz Kəngərli Muzeyinə hədiyyə olunub. Hal –hazırda muzeyin ekspozisiyasında nümayiş olunur. Kəngərlinin əsərlərində xətlər və cizgilər deyil, sərbəst və cəsarətlə birbaşa vurulmuş rəng yaxıları həlledici rol oynayır. Formanın plastikliyi, xətti və hava perspektivi, fəza dərinliyi, kölgə- işıq və rəng keçidləri, incə rəng nüansları kimi realist boyakarlığın əsasını təşkil edən ifadə vasitələri Azərbaycan incəsənətinə ilk dəfə Bəhruz Kəngərli tərəfindən gətirilmişdir. Məhz buna görədir ki, Bəhruz Kəngərlinin yaradıcılığı Azərbaycan incəsənəti tarixində yeni bir hadisə, rəssamın özü isə əsl novator rəssam kimi qiymətləndirilir. Bəhruz Kəngərli öz bilik və bacarığını Naxçıvanın başqa gənclərinə öyrətməyə çalışır və Naxçıvan əhalisində incəsənətə hörmət və həvəs oyatmaq üçün hər vasitədən istifadə etməyə çalışırdı. 1920-ci ildə Kəngərli Naxçıvan şəhər məktəbi yanında rəsm dərnəyi təşkil etmişdi. Bu dərnəyə, məktəbin rəsm məşğələlərinə həvəsi olan tələbələri cəlb etmişdi. [ 9 ] Bəhruz Kəngərlinin 2000-ə yaxın mövzu və janr etibarilə müxtəlif və rəngarəng əsərlərindən ibarət bədii irsi geniş ictimaiyyətin nəzər-diqqətini cəlb etmiş, ardıcıl olaraq toplanıb sərgi və muzey ekspozisiyalarının bəzəyinə çevrilmişdir. Bu orijinal əsərlərin yalnız 450 –si günümüzə qədər gəlib çıxmışdır. Onun əsərlərinin bir hissəsi Azərbaycan Milli İncəsənət Muzeyində, Bəhruz Kəngərli Muzeyində və şəxsi kolleksiyalarda saxlanılır. Bəhruz Kəngərli bu əsərlərində demək olar ki, bütün mövzulara müraciət edib. Onun tarixi abidələr, animalist, mənzərə janrında çəkdiyi əsərlər bu gündə öz rəng seçimi və profisionallıq baxımından çox dəyərlidir. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisinin Sədri Bəhruz Kəngərli yaradıcılığını yüksək dəyərləndirərək demişdir : “Tiflisdə xüsusi rəssamlıq təhsili alan Bəhruz Kəngərlinin yaradıcılığı rus boyakarlıq məktəbinin ənənələrini davam etdirən mühitdə formalaşsa da, o, tamamilə milli ruhda və üslubda yaratmış, milli rəssamlığın inkişafında özünəməxsus rol oynamışdır. Xəlqilik və insanpərvərlik, realizm və Vətənə sonsuz məhəbbət Kəngərli yaradıcılığının əsasını təşkil edir”. Bəhruz Kəngərli sərbəst yaradıcılıq fəaliyyəti gərgin ictimai-siyasi təzadlı illərə, xüsusilə ermənilərin Azərbaycan xalqına qarşı törətdiyi təcavüz və terror əməliyyatlarının baş verdiyi dövrə təsadüf etmişdir. Rəssamın həmin mövzulara həsr etdiyi rəsmləri kəskin sənədli ittihamnamə vüsətinə malikdir. Xüsusilə, "Qaçqınlar" rəsm silsiləsi zamanın ictimai ziddiyyətlərini əks etdirən realist ümumiləşdirmə qüvvəsi ilə səciyyələnir. Azərbaycan rəssamlığı XX əsrin əvvəllərində Bəhruz bəy Kəngərlinin çəkdiyi “Qaçqınlar” adlı silsilə əsərləri ilə erməni təcavüzünün silinməz izlərini özündə yaşadan ifşaedici sənət nümunələri yaratmağa nail oldu. [ 10 ] Bu əsərləri sifariş edən də, satın alanda olmamışdır. Amma gənc rəssamımız böyük vətənpərvərlik nümunəsi göstərərək başımıza gələnlərin salnaməsini yaratmışdır. Rəssamın müxtəlif kəndlərdən olan qaçqınların zahiri görkəmini, gözlərindəki ümidsizliyi əbədiləşdirməklə sanki bizə bunları unutmamağı vəsiyyət etmişdir. Bəhruz Kəngərli əsasən qadınları və uşaqları xarabalıqların fonunda çəkməklə hadisələrin faciəvi miqyasını göstərmək istəyirdi. Əslində, 1918-1920-ci illərdə yaşanan acıların canlı salnaməsi olan bu portretlər danılmaz tarixi sənədə çevrilən, erməni təcavüzünə qarşı sənətkar ittihamı kimi səslənən və heç vaxt əhəmiyyətini itirməyəcək bir bədii irsdir. Bəhruz Kəngərli heç bir əsər yaratmasa belə “Qaçqınlar ” silsiləsi adı altında çəkdiyi əsərlərlə Azərbaycan rəssamlıq sənətində əbədi yaşayacaqdı. Bu əsərlərin sayı otuza yaxındır. Rəssam “Qaçqın qadın”, “Əyləşmiş qaçqın oğlan”, “Ayaqyalın qadın”, “Qaçqın İmran çanta ilə”, “Qaçqınlar arabada” və s. əsərlərində azərbaycanlıların başlarına gətirilmiş müsibətləri günümüzə qədər çatdıra bilmişdir. Rəssamın erməni vəhşiliyinin əks etdirdiyi əsərlərindən biri də “Minarəsi dağılmış məscid” əsəridir. Əsərdə minarəsi ermənilər tərəfindən dağıdılmış şəhər məscidi və minarə zədələndiyi üçün məscidin üstündən azan verən imam təsvir olunub. Düşmənlərimiz minarəni qarşı tərəfdə yerləşən kilsədən top atəşi ilə zədələyiblər. Nəticədə, minarə bərpa olunsada daşların rəngindəki fərqə görə bu gündə seçilir. Bununla da Bəhruz Kəngərli düşmənlərimizin dini-mədəni abidələrimizə qarşı vandal münasibətini tarixi fakt kimi öz əsərində əbədiləşdirib. Bəhruz Kəngərlinin Naxçıvandakı xarabalıqları –viranəlikləri əks etdirən “Tərk edilmiş ev”, “Naxçıvan viranəlikləri”, “Naxçıvanda xarabalıqlar”, Eylabat kəndində dağılmış darvaza” əsərləri - 111 - mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Belə ki, dağıntılar tikililərin zamanın sərt sınağından çıxmamasının yox, daşnak hərbi dəstələrinin vəhşiliklərinin izləridir. Demək olar ki, Bəhruz Kəngərlinin bütün əsərləri vətənpərvərlik duyğuları ilə bəslənib. Milli ruhlu rəssam hər əsərində doğma yurdunun gözəlliklərini vəsf etməyə, tarixini canlandırmağa çalışıb. Doğma vətənində məşəqqətli və ağır sınaq illərinin baş verməsinə baxmayaraq, Bəhruz Kəngərlinin yaradıcılıq fəallığı, əməksevərliyi daha da genişlənir, sənətkarlığı kamillik mərhələsinə çatır. O, yorulmadan bədii axtarışlar aparır, rəngkarlığın portret, mənzərə, natürmort janrlarında psixoloji cizgiləri, mənəvi hiss və duyğuları ilə aşılanmış, lirik əhval-ruhiyyəsi ilə seçilən rəsmlər, tablolar yaradır. Rəssam əsərlərində real mənzərələri əks etdirsə də yenə də özündən razı qalmayaraq deyirdi: Mən gördüyüm bu qəribə aləmi rənglərlə təsvir edirəm. Ancaq yenə də o çəkdiyim şeyin eyni ola bilmir. Mən çalışıram elə rəsm çəkim ki, o həmin şeyin eyni ola bilsin. Bəhruz Kəngərlinin özündə tarixiliyi yaşadan əsərləri sırasında Naxçıvanın dini abidələrinə, ziyarətkarlarına həsr etdiyi əsərlər xüsusi yer tutur. O, bu əsərlərini müxtəlif rakurslardan işləyərək fərqli və dəyərli əsərlər yarada bilmişdır. Bəhruz bəyin əsərlərinin Naxçıvanın iyirminci yüzilliyin əvvəllərində daşıdığı və bu gün mövcud olmayan görüntülərinin gələcək nəsillərə ötürülməsində mühüm rolu olmuşdur. Təkcə Nuhun məzarına rəssam beş əsər həsr etmişdir. Bundan başqa “Naxçıvanda məscid”, “Əshabi Kəhv dağı”, “Möminə Xatun türbəsi”, “Yusif ibn Küseyr Türbəsi ”, “İmamzadə türbəsi” və s. əsərləri onun dini və tarixi abidələr janrında işlədiyi ən dəyərli əsərləri sırasındadır. Təbiəti sevən Bəhruz özünü animalist janrda da təsdiqləyir. Onun kətan üzərində yağlı boya ilə çəkdiyi “ Ov itləri ” əsəri rəssamın yaradıcılığında yeni bir səhifədir. Bu kompazisiyanın ümumi quruluşundakı peşəkar tərtib üslubu yüksək bacarığa və istedada sübutdur. Animalist janrda rəssamın əsərləri az olsa da o bu əsərlərini də çox böyük ustalıqla işləyib. Bəhruz Kəngərli Naxçıvanda teatr sənətinin inkişafı ilə əlaqədar tədbirlərin həyata keçirilməsində də yaxından iştirak etmişdir. Məlumdur ki, 1883-cü ildən 1912-ci ilə kimi Naxçıvan Teatrında peşəkar rəssam olmadığına görə səhnə tərtibatı həvəskar aktyorlar tərəfindən hazırlanırdı. Ona görə də bu tərtibatlar çox sadə və primitiv xarakter daşıyırdı. Bəhruz Kəngərli 1912-ci ildə Naxçıvan teatrında Üzeyir Hacıbəyovun "O olmasın, bu olsun" musiqili komediyasının bədii tərtibatını verərək, ilk dəfə teatr rəssamı kimi fəaliyyətə başlayır və burada böyük xidmət göstərərək, tamaşaların ruhunu əks etdirən, forma və məzmun vəhdəti ilə seçilən dekorasiyalar hazırlamışdır. Bələliklə, Bəhruz Kəngərli Naxçıvan teatrının ilk professional rəssamı oldu. Bəhruz Kəngərli 1912-ci ildən 1918-ci ilədək Naxçıvan teatrının səhnəsində Nəcəf bəy Vəzirovun "Pəhləvanani-zəmanə", "Hacı Qəmbər", "Müsibəti-Fəxrəddin", Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin "Ac həriflər" - ümumilikdə 40-dan çox tamaşaya irihəcmli pannolar çəkmiş, səhnə tərtibatı və geyim eskizləri vermişdir. Rəssam milli xalq geyimlərinin misilsiz bilicisi idi. O, bədii tərtibat verdiyi əsərlərin personajlarını səciyyələndirən, tarixi dürüstlüyü, milli koloriti, zəngin boyaları, naxışları, bəzəkləri ilə nəzəri cəlb edən çoxlu əlbisə eskizləri yaratmışdır. 1917-ci ildə Bəhruz Kəngərli Naxçıvan "Xeyriyyə" məktəbinin nəzdindəki "El güzgüsü" adlı teatr cəmiyyəti tərəfindən tamaşaya qoyulmuş Cəlil Məmmədquluzadənin "Ölülər" komediyasının səhnə tərtibatını, dekor və geyim eskizlərini icra etmişdi. O, həmçinin 1918-ci ildə tamaşaya qoyulmuş "Pəri Cadu", "Hacı Qara" kimi əsərlərin səhnə tərtibatım vermiş, bundan əlavə teatrın arxa səhnəsi üçün dağ mənzərəsini təsvir edən irihəcmli panno çəkmişdir ki, ondan müxtəlif tamaşalarda istifadə olunurdu. Azərbaycan təsviri sənət tarixində yeni cığır açmış Bəhruz Kəngərli ilk təhsilli rəssamlarımızdan olaraq rəsm sənətində bir çox yeniliklərə imza atmışdır. Realist dəzgah boyakar- lığının təşəkkülü, mənzərə janrının müstəqil janra çevrilməsi, ilk avtoportret janrında çəkilmiş əsər, ilk sərginin açılması Bəhruz Kəngərlinin adı ilə bağlıdır. Bəhruz Kəngərli başqalarına örnək ola biləcək həyat hekayəsi və yaradıcılıq dövrünün məhsuldarlığı ilə zirvədə yaşamağa layiqdir. Bəhruz Kəngərli 1922-ci il 7 fevralda cəmi 30 yaşında gözlərini əbədi yumdu. Bu qısa ömrünə bir neçə insan ömrü sığışdırılmış gənc rəssam öz mənalı həyatı ilə əbədiyaşarlıq qazandı. Rəssamın məzarı Naxçıvan şəhərində yerləşir. Məzarüstü abidəsi xalq rəssamı Hüseynqulu Əvliyev tərəfindən hazırlanmışdır. Yüklə 3,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|