Elmi redaktor: Rəyçilər: Qurbanzadə A. A. coğrafiya elmləri doktoru, professor
Yüklə 3,16 Kb. Pdf görüntüsü
|
səmərəli təşkilinə, xalq təsərrüfatına çox mühüm maddi ziyan vurur. Özü də təbii tarazlığın pozulması, təbiətdə bərpa olunmayan proseslərin meydana gəlməsinə səbəb ola bilər. Əlavə olaraq qeyd etmək istərdik ki, təbii mühitə ən çox mənfi təsiri şəhər əhalisinin özü deyil əsasən şəhərin daxilində cəmləşən sənaye müəssisələri mühəndis-texniki və digər obyektlər göstərir. Özü də təbii mühitdə gərgin meylin maksimum səviyyəsi, əsasən iri şəhərlərdə və şəhər aqlomerasiyalannda özünü göstərir. Burada güclü antropogen təsirə şəhərin təbii mühitinin bütün əsas kom.po- nentləri, həmçinin ətraf ərazilərinin landşaftları məruz qalır. Şəhərlərin ən böyük təsir dərəcəsi ola bilsin ki urbanizasiyanın inkişaf etdiyi ərazi daxilində ən çox atmosfer hövzəsinə, yaxud da təbii su obyektlərinə, torpaq və bitki örtüyünə dəysin. Urbanizasiyanın təsiri nəticəsində su hövzələrinin mənbələrində ola bilən kəmiyyət və keyfiyyət dəyişikliklərinə iki istiqamətdə baxmaq olar: • Təsir nəticəsində şəhər daxilində və şəhər ətrafında suyun keyfiyyətində, hidroloji rejimində ümumiyyətlə su balansında baş verən dəyişiklik. • Şəhərlərin su balansına, rejiminə, su obyektlərinin keyfiyyətinə və ətraf ərazilərin qrunt sularına nüfuz etməsi. Böyük həcmdə suya tələbat və çoxlu miqdarda çirkab sulan, su resursları kifayət qədər davamlı xarakterə malik, istismar gərginliyinin artmasına gətirib çıxarır. Urbanizasiyanın ekoloji xüsusiyyətlərinin təhlili zamanı nəzərə almaq lazımdır ki, bu proses obyektiv olaraq, istehsalın təşkilatı formaları ilə ən başlıcası təmərküzləşməsi və kombinələşməsi ilə əlaqədardır. Bununla əlaqədar urbanizasiya proseslərinin cəmiyyət və ətraf mühitin qarşılıqlı təsirinin xarakterinə təsir etməsini nəzərə almaq lazımdır. Urbanizasiya müasir mərhələdə-aqlomerasiyalann geniş foıma- laşması dövründə-təbii mühitin intensiv bərpa olunan, arealları, təbii ki, müxtəlif neqativ hadisələrin özünün, hətta ekoloji xarakterli hadisələrin meydana çıxması təhlükəsi yaradır. Dünyanın inkişaf etmiş ölkələrində şəhər aqlomerasiyalarının 331 təcrübəsi göstərir ki, məskunlaşmış aqlomerasiya formalarının inkişaf prosesində təbiilik, ölçüsünə görə arası kəsilməyən başdan- başa çox mühüm urbanizasiya zonalarının yaranmasına gətirmişdir. Bütün bunlar, inkişaf etmiş ölkələrin böyük şəhərlərində xüsusilə ABŞ-ın şəhərlərində mühüm dərəcədə gərgin ekoloji situasiyanı dərinləşdirir. Qərbin tanınmış alimlərindən amerikalı coğrafiyaçı B.Berri yazırdı ki, müasir şəhərlər əhalinin və iqtisadiyyatın keçmiş proseslərinin təmərküzləşməsinin məhsuludur. Özünün mənəvi sıxlığı sərhədini çox ötüb keçmişdir və indiki vaxtda nəhəng müasir şəhər sistemləri ənənəvi real sərhədlərini çox geridə qoymuşdur, hətta meydana yeni urbanistik qüvvələr çıxmışdır [136]. Buna baxmayaraq çox böyük səhv olardı ki, fikirləşmədən artıq urbanizasiya prosesi özü özlüyündə ətraf təbii mühitin deqradasiyasına şərait yaradır. Lakin bu heç də belə deyildir. Bir sıra mütəxəssislər, 0 cümlədən rus alimlərindən L.Koqan və F.Listenqurt qeyd edirdilər ki, təbiəti yalnız urbanizasiya şəraitində saxlamaq olar [129]. Çünki, istehsalın intensivləşdirilməsi təbii mühitə insanların təsirini təkcə artırmır, həm də iri şəhərlərdə onun təbiətinin pisləşməsinin qarşısını almaq üçün lazımı zəminlər yaradır. Digər mütəxəssislər qeyd edirdilər ki, şəhərlərdə təbiət istismar olunub və məhv ola bilər, onu da qeyd edirlər ki, şəhərlər tikilən zaman şəhərlərdə təbii mühitin yenidən bərpası çox müsbət həll olunur və onun bir sıra “anadangəlmə defektləri” ləğv edilir və təbii mühit saflaşdırılır [169]. Elmi ədəbiyyatların təhlili göstərir ki şəhərlərin planlı təşkili heç bir vaxt şəhərlərin ətraf mühitə dağıdıcı təsirinə imkan vermir. Urbanizasiya prosesini elə tərzdə təşkil etmək olar ki, urbanizasiyanın təbiətə mənfi təsiri minimuma gəlib çatsın. Şəhərlər planlı təsərrüfat şəraitində bütün imkanlara malikdir. Bu imkanlardan ən başlıcası urbanizasiya prosesidir ki, bir vasitə kimi bütövlükdə sosial-iqtisadi inkişafın effektivliyinin yüksəldilməsinə, cəmiyyət və təbii mühitin qarşılıqlı təsirinin optimallaşdırılması məsələlərinin həllinə, şəhər məskənlərinin böyüməsinin neqativ nəticələrinin zəifləməsinə və gələcəkdə tamamilə ləğv edilməsinə şərait yara 332 dır. Şəhərlərdə ətraf mühitin yaxşılaşdırılmasının əsas yolu, məskunlaşmanın qrup sistemlərindən istifadə edilməsi, bütün ölkə miqyasında və onun ayrı-ayrı regionlarında məhsuldar qüvvələrin yerləşməsi sisteminə əsaslanan, yaşayış məntəqələri şəbəkələrinin uzun müddətli inkişaf proqramlarının reallaşdırılması ilə əlaqədardır. Azərbaycan Respublikası müstəqillik əldə etdikdən sonra, xüsusilə son illər, şəhər mühitinin keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması üçün yerli resursların səmərəli istifadə edilməsi üçün çox işlər görülmüşdür. Ölkənin şəhərlərində atmosfer hövzəsinin keyfi}^əti mühüm dərəcədə yaxşılaşmışdır. 1990-2010-cu illər ərzində Bakı, Sumqayıt şəhərlərində atmosferin toz və tüstü ilə çirklənməsi 3 dəfə, kükürd qazı 1,5 dəfə azalmışdır. Şirvan, Gəncə, Mingəçevir, Şəki, Lənkəran, Naxçıvan və digər şəhərlərində atmosferin çirklənməsi səviyyəsi çox azalmışdır. Quba, Xaçmaz, Şəki, Zaqatala, Qazax və s. kimi şəhərlərin su obyektlərinə təsirlər azalmışdır. 2004-2008-ci və 2009-2013-cu illərdə regionların sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramında ölkənin paytaxtı Bakı şəhərində mühitin keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması üzrə tədbirlərin görülməsi planlaşdırılmışdır. Belə ki, Bakı şəhərinin ərazisi üzrə ətraf mühitin sağlamlaşdırılması üçün müəyyən işlər görülmüşdür. Bakı şəhərində çirkab sularının təmizlənməsi səviyyəsi xeyli yaxşılaşdırılmışdır. 2010-cu ilin məlumatına görə burada 548,2 mln m^ kənara atılan çirkab suların 432,8 mln m^-i təmizlənərək Xəzər dənizinə axıdılır. Sumqayıt şəhərində uzun illər toplanmış 40 min tondan çox civə tərkibli tullantılar toplanmış, emal olunmuş və xüsusi poliqonda basdırılmışdır. Bakı şəhərində çoxlu sayda xırda qazanxanalar ləğv edilmişdir. Bundan başqa 2300 qaz təmizləyən və toz tutan qurğular tikilmişdir, həm də gücləndirilmişdir və çoxlu sayda su mühafizəsi qurğuları tikilmişdir. Sanitar-gigiyena cəhətdən 100- dən artıq zərərli müəssisələr rekonstruksiya edilib və ya şəhərdən kənara çıxanimışdır. 333 Yüklə 3,16 Kb. Dostları ilə paylaş:
|