Elmi redaktor: Rəyçilər: Qurbanzadə A. A. coğrafiya elmləri doktoru, professor
Yüklə 3,16 Kb. Pdf görüntüsü
|
Lakin nəzərə alınmalıdır ki, rayonda əhalinin təbii artımının yüksək olduğu şəraitdə bu məsələ və sərbəst əmək ehtiyatlarının tamamilə istehsala cəlb edilməsi əməktutumlu sənaye sahələrinin və sosial obyektlərin sürətli inkişafı sayəsində həll edilə bilər. İqtisadi rayonda kənd təsərrüfatının ənənəvi sahələrinin inkişafına alternativ kimi sənayenin inkişafı çıxış edir. Bununla əlaqədar rayonun sənaye cəhətdən mənimsənilməsi prosesində yerli, yaxud da sahəvi yanaşmanın azacıq da olsa nəzərə alınması bir sıra hallarda burada bioresursların qiymətli və unikal növlərinə müəyyən zərər vura bilər. Əlavə olaraq qeyd etmək istərdik ki, ölkədə unikal təbiətə, sıx məskunlaşmaya, yararlı torpaq fondunun çatışmamazlığı hiss edilən Lənkəran iqtisadi rayonunda sənayenin az metal tutumlu, həm də əmək tutumlu sahələrinin inkişafı məqsədəuyğundur. Əmək tutumlu sənaye sahələrindən - elektron, cihazqayırma və dəqiq ma- şınlann istehsalının inkişafı, istehsal mədəniyyətinə müvafiq olaraq ahəngdar olacaqdır. Azərbaycanın regionlarının sosial-iqtisadi inkişafının iqtisadi- ekoloji problemlərinin iqtisadi-coğrafi tədqiqi göstərir ki, regionların məhsuldar qüvvələrinin ərazi təşkilinə təsir göstərən amillərin iqtisadi-coğrafi təhlilinin metodologiyasında kompleks yanaşmasının əhəmiyyəti tez-tez qeyd olunur. Kompleks yanaşma nəticəsində bir tərəfdən regionlarda məhsuldar qüvvələrin qarşılıqlı əlaqələrinin xüsusiyyətlərilə, digər tərəfdən istehsal sahələrinin ərazi təşkilinin ətraf mühitə təsirinin kompleks xarakteri ilə əlaqədar bəzi məsələləri təhlil edib ümumiləşdirərək nəzəri cəhətdən aşağıdakı iqtisadi-ekoloji problemləri deyə bilərik: - Regionların, rayonlar üzrə təbii şəraitində dərin müxtəliflik və təsərrüfatın inkişaf səviyyəsindəki fərqlər, ölkənin müxtəlif hissələrində iqtisadi-ekoloji proseslərin tiplərində böyük fərqlərə şərait yaratmışdır. - Ən böyük iqtisadi-ekoloji problemlər ərazi-istehsal və lokal komplekslərin yaranması və formalaşması ilə əlaqədardır. - Ölkə üzrə ayrılmış dörd makrotəbii regionun hər birində məh 328 suldar qüvvələrin inkişafı və yerləşməsi prosesində yaranmış iqtisadi - ekoloji problemlər mövcuddur. Onları şərti olaraq üç böyük qrupa bölmək olar-regionlararası, regiondaxili kompleks, lokal. Həmçinin tipik və spesifik, sahəvi və sahələrarası qrupları da ayırmaq mümkündür. - Ölkənin Böyük Qafqaz makrotəbii regionu üçün onun ərazisi^ nin yüksək səviyyədə mənimsənilməsi ətraf mühitə antropogen təsirin olduqca güclü olmasıdır. Regionun əsas iqtisadi - ekoloji problemlərinin həlli, korlanmış torpaqların rekultivasiyası, su təsərrüfatı məsələlərinin həlli ilə iri sənaye rayonlarında və qovşaqlarında istehsalın ekologiyalaşdıniması, su resurslarının keyfiyyətcə tükənməsinə qarşı mübarizə, mineral-xammal və meşə resurslarının istifadəsi zamanı komplekslilik dərəcəsinin yüksəldilməsi və s. əlaqədardır. - Kiçik Qafqaz makrotəbii regionunun əsas ekoloji problemləri regionun mineral-xammal, su və meşə resurslarından istifadə edilməsindən, bütövlükdə ərazinin təsərrüfat cəhətdən mənimsənilməsi prosesində istehsal və ətraf mühit arasında dinamik tarazlığın saxlanılmasının zəruriliyindən irəli gəlir. - Kür-Araz makrotəbii regionu üçün su resurslanndan səmərəli istifadə edilməsinin, həmçinin kənd təsəıürfatma yararlı torpağın iqtisadi - ekoloji məsələlərinin həllinin, şoran torpaqlarda meliorativ tədbirlərin aparılmasının böyük əhəmiyyəti vardır. - Lənkəran-Tahş makrotəbii regionunun əsas iqtisadi-ekoloji problemləri torpaq fondunun azlığı ilə əlaqədar torpaq ehtiyatlarından kompleks və səmərəli istifadə edilməsi, həmçinin nadir və re- likt ağac növlərinin mühafizəsindən. Xəzər dənizinin səviyyəsinin qalxması nəticəsində təsərrüfat sahələrinə dəyən ziyanların aradan qaldınimasından ibarətdir. 329 VI FƏSIL ŞƏHƏRLƏRİN İNKİŞAFININ REGİONAL İQTİSADİ- EKOLOJİ PROBLEMLƏRİ 6.1. Şəhərlərin inkişafının ekoloji aspektləri y stehsalmın ərazi təşkili və yerləşməsinin ekoloji problemləri- nin həlli, məskunlaşmanın təşkili və şəhərlərin idarə edilməsi ilə əlaqədar məsələlərdən kənar ola bilməz. Məhsuldar qüvvələrin yerləşməsi, məskunlaşma və ətraf mühitin təşkili-üç ən mühüm amil- regionların sosial-iqtisadi inkişafının effektiv səviyyəsini və xarakterini müəyyənləşdirir. Elmi ədəbiyyatlarda bəzi müəlliflər, məsələn görkəmli alimlərdən E.B.Alayev və B.S.Xoryev insan-istehsal-təbiət kimi kateqo- riyalann vəhdəti və qarşılıqlı əlaqəsini qeyd edərək, məskunlaşma, istehsalın yerləşməsi-təbiətdən səmərəli istifadə kimi proseslərin vəhdəti və qarşılıqlı əlaqəsini göstərirdilər. Onlar qeyd edirdilər ki, bu vəhdət təkcə müəyyən edilmir, o, obyektiv reallıq kimi dərk edilir və qarşıya qoyulan məqsədə müvafiq lazım olan idarə etməni tələb edir [93]. Elmi-texniki tərəqqinin inkişafı ilə şəhərlərin inkişafı prosesi ictimai həyatın bütün tərəflərinə təsir edərək daha da universal olmuşdur. 1913-cü ildə respublikanın şəhərlərində əhalinin yalnız 23.8%-i, 1970-cı ildə 51.1%, 2000-ci ildə 50.5%, 2010-cu ildə isə 52% yaşayırdı. Hal-hazırda ölkədə şəhər əhalisinin sayı 4467.5 min nəfərə çatmışdır. Proqnozlara müvafiq 2025-2030-cu illərdə respublika əhalisinin 60-65 %-i şəhərlərdə yaşayacaqdır. Şəhərlərin inkişaf prosesi və onunla əlaqədar əhalinin artımı, gələcəkdə qeyri- kənd təsərrüfatı işlərinin təmərküzləşməsinin inkişafı və artması, şəhər məskənlərinin ərazicə böyüməsi, cəmiyyət və təbiət arasında böhranlı münasibət yaradır, şəhərləri daha da kəskin areala çevirir. Süni və təbii mühit arasında gərgin qarşılıqlı təsir xüsusi diqqət tələb edir [175]. Çünki təbii mühitin keyfiyyətinin pisləşməsi sonda əhalinin sağlamlığının pisləşməsinə, əməyin, məişət və istirahətin 330 Yüklə 3,16 Kb. Dostları ilə paylaş:
|