Əli əleyhissəlamın xəlifələr dövründəki fəaliyyəti
Əli əleyhissəlamın xəlifələr dövründəki fəaliyyəti aşağıdakı sahələri əhatə edirdi.
1) Allah-taalaya ibadət
özü də Əli (əleyhissəlam) kimi bir şəxsiyyətə məxsus olan
ibadət! Gör Əli (əleyhissəlam) necə ibadət edirmiş ki
ibadətlə məşhur olan İmam
Səccad (əleyhissəlam) öz ibadətini Əli əleyhissəlamın ibadəti qarşısında heç hesab
edir.
2) Qur’anın təfsiri və bir çox ayələrdəki müşküllərin həlli və İslam aləminin böyük
təfsirçisi Abdullah ibn Abbas kimi tələbələr yetişdirmək;
3) Dünya alimlərinin
xüsusilə Peyğəmbərin (səlləllahu əleyhi və alih) vəfatından
sonra onun dini barədə maraqlanan və Mədinəyə gəlib müsəlmanlara suallar verən
yəhudi və məsihi alimlərinin suallarına cavab vermək; Bu suallara danışığında Tövrat
və İncildən xəbərdar olması başa düşülən Əli əleyhissəlamdan başqa cavab verən
tapılmırdı. Əgər bu suallara cavab verən tapılmasaydı
İslam aləmi rüsvay olardı. Elə
ki
Əli (əleyhissəlam) onların suallarına qəti və qaneedici şəkildə cavab verirdi,
Peyğəmbərin (səlləllahu əleyhi və alih) yerində oturmuş xəlifələrin üzü gülümsəyirdi.
4) İslamda o vaxtadək görünməyən yeni hadisələrin şər’i hökmlərini bəyan etmək;
Bə’zi vaxtlar mühakimə və qəzavət elə dolaşıq olurdu ki
qazılar onun həllində aciz
qalırdılar. Bu cür mühakimələrin həlli Əli əleyhissəlamın həyatının əsas
məsələlərindən biri idi. Əgər səhabələrin içində Peyğəmbərin (səlləllahu əleyhi və
alih) buyurduğuna görə, ümmətin ən biliklisi və qəzavət (mühakimə) işlərinə hamıdan
yaxşı xəbərdar olan Əli (əleyhissəlam) kimi bir şəxsiyyət olmasaydı, İslamın ilk
vaxtlarında bir çox məsələlər müəmmalı olaraq qalacaqdı.
Bu cür yeni məsələlərin irəli gəlməsi İslamın bütün məsələlərinə (istər kiçik olsun
istərsə də böyük) elmi olan Peyğəmbərin (səlləllahu əleyhi və alih) vəfatından sonra
elmli və hər şeydən xəbərdar olan öz geniş elmi ilə ümməti səhv yönəlmələrdən və
gümana
qiyasa əməl etməkdən qoruyan mə’sum bir İmamın peyğəmbərin yerində
olmasını tələb edirdi. Bu ləyaqət isə Peyğəmbərin (səlləllahu əleyhi və alih) bütün
səhabələrinin e’tirafına əsasən, Əli əleyhissəlamdan başqa heç kəsdə yox idi.
Əli əleyhissəlamın qəzavətləri və onun Qur’an ayələrindən çıxardığı gözəl
yeniliklər hədis və tarix kitablarında öz yerini tapıb. Bə’zi alimlər bunlar haqqında
ayrıca kitablar yazmışlar.
5) Ruhu təmiz
pak və seyri-süluk üçün hazır olan insanları tə’lim-tərbiyə etmək;
Bu yolla onlar İmamın mə’nəvi rəhbərliyi sayəsində mə’nəvi kamal qüllələrini fəth
edir və zahiri gözləri ilə görə bilmədiklərini batini və mə’nəvi gözlə görürdülər.
6) Bir çox kimsəsizlər və kasıbların dolanışığını tə’min etmək; Hətta İmam öz
zəhməti ilə bağlar salıb
quyular qazıb onları vəqf edirdi.
7) Xilafətdə olanlar siyasi məsələ və ya başqa işlərdə çətinliklə rastlaşıb çıxılmaz
vəziyyətə düşdükdə
e’timadlı məşvərətçi kimi yalnız Əli əleyhissəlamı görürdülər.
Əli (əleyhissəlam) özünəməxsus həqiqət görünüşü ilə müşkülatı həll edir və yolu
tə’yin edirdi. Bu məşvərətlərin bə’ziləri Nəhcül-bəlağədə və başqa tarix kitablarında
gəlmişdir.
Əlİ (əleyhİssəlam) və xəlİfələrİn elmİ və sİyasİ müşkülatının həllİ
Tarix şahiddir ki
Əbu Bəkr və Ömər öz xəlifəlik dövrlərində siyasi
maarif
əqaid
(əqidələr) Qur’anın təfsiri
İslami məsələlərin əsl və fər’lərində Əli əleyhissəlama
müraciət edirdilər və İmamın bu barədə verdiyi məşvərətlərdən
yol göstərmələrindən
bəhrələnirdilər. İndi bunların bir neçəsini oxucuların nəzərinə çatdırırıq.
Romalılarla müharİbə
Yeni İslam hökumətinin əsas düşmənlərindən biri Roma imperiyası olmuşdur.
Roma daima İslamı Şimal tərəfdən hədələyirdi. Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih)
ömrünün son anlarınadək Roma imperiyasının təhlükəsindən qafil olmamışdı. Hətta
bir dəfə hicrətin səkkizinci ilində Cə’fəri-Təyyarın başçılığı ilə Şam istiqamətində bir
ordu da göndərmişdi.Ancaq İslam ordusu üç başçısını və bir çox əsgərini itirərək heç
bir nəticə almadan Mədinəyə qayıtmışdı. Sonradan bu məğlubiyyətin əvəzini çıxmaq
məqsədilə hicrətin doqquzuncu ili Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih) böyük bir
ordu ilə Təbuk məntəqəsinə tərəf getdi. Ancaq müsəlmanlar düşmənlə rastlaşmadan
Mədinəyə qayıtdılar. Bu səfərin bir sıra parlaq nəticələri oldu. Tarixdə bunların
hamısı qeyd olunmuşdur. Romalıların hücum təhlükəsi həmişə Peyğəmbərin
(səlləllahu əleyhi və alih) fikrini cəlb edirdi. Bu cəhətdən Peyğəmbər (səlləllahu
əleyhi və alih) ömrünün son anlarında xəstə olarkən müsəlmanlardan ibarət bir ordu
təşkil edib Şama tərəf göndərdi. Bu ordu bir sıra səbəblər üzündən Mədinədən
çıxmadı. Ordu Mədinənin bir neçə kilometrliyində olarkən Peyğəmbər (səlləllahu
əleyhi və alih) dünyasını dəyişdi.
Peyğəmbərin (səlləllahu əleyhi və alih) vəfatından sonra Mədinənin siyasi
vəziyyəti Əbu Bəkrin xəlifə seçilməsi ilə keçirdiyi böhrandan sonra sakitləşdi.
Xilafəti ələ keçirən Əbu Bəkr Peyğəmbərin (səlləllahu əleyhi və alih) fərmanını
(romalılarla döyüş fərmanını) yerinə yetirməkdə ikiürəkli idi. (Yə’ni
bilmirdi
romalılarla vuruşsun
yoxsa vuruşmasın.) Buna görə də, səhabələrin bir dəstəsini
toplayıb onlarla məsləhət etdi. Hərə bir təklif irəli sürdü. Ancaq bunların heç biri Əbu
Bəkri qane etmədi. Nəhayət Əbu Bəkr Əli əleyhissəlamla məsləhət etdi. Əli
(əleyhissəlam) onu Peyğəmbərin (səlləllahu əleyhi və alih) fərmanını yerinə yetirmək
üçün ürəkləndirdi və buyurdu ki
əgər vuruşsan
qalib gələcəksən. Xəlifə (Əbu Bəkr)
İmamın onu ürəkləndirməsindən sevinib dedi: “Yaxşılığa yozdun və xeyirliyə müjdə
verdin.
1
”
Əlİ (əleyhİssəlam) və İkİncİ xəlİfənİn onunla sİyasİ məsləhətlərİ
Əli (əleyhissəlam) ikinci xəlifənin dövründə də siyasi
elmi
ictimai bir məsləhətçi
idi. İndi ikinci xəlifənin Əli əleyhissəlamla siyasi məsləhətlərindən bir nümunəni sizin
nəzərinizə çatdırırıq:
Hicrətin on dördüncü ili müsəlmanlarla Sasani imperiyası (iranlılar) arasında
Qadisiyyə adlı məntəqədə çox çətin bir döyüş baş verdi. Gərgin gedən bu döyüşdə
müsəlmanlar qalib gəldilər. Bu döyüşdə Sasanilərin ordu başçısı Rüstəm Fərruxzad
çoxlu sayda döyüşçüsü ilə qətlə yetirildi. Bu qələbə nəticəsində İraq bütünlüklə
İslamın nəzarəti altına keçdi və Sasani imperiyasının paytaxtı Mədain şəhəri
müsəlmanların əlinə düşdü. İran döyüşçüləri canlarını qurtarmaq üçün ölkənin
içərisinə tərəf geri çəkildilər. Sasanilər qorxurdular ki
İslam ordusu yavaş-yavaş
irəliləyib bütün ölkəni ələ keçirə bilərlər. Bu təhlükənin qarşısını almaq məqsədilə
Sasani imperatoru Yəzdigərd, Firuzanın başçılığı altında yüz əlli minlik bir ordu təşkil
etdi. Firuzana tapşırdı ki
müsəlmanların ehtimal verilən hücumunun qarşısını alsın və
vəziyyət yaxşı olarsa
hücuma da əl atsın.
Müsəlmanların ordu başçısı Sə’d ibn Vəqqas (bir ehtimala görə isə Kufə hökmdarı
Əmmar Yasir) xəlifə Ömərə məktub yazaraq onu düşmənin hərəkətindən xəbərdar
edib bildirdi ki
Kufə ordusu (o vaxtlar İslamın əsas nizami bazası Kufə şəhərində
1
Tarixi-Yə’qubi, c.3
səh.39.