Entomofaqlari

 
41 
verir.  Böcəklər  ilk  vaxtlar  təzəcə  əmələ  gəlmiş  tumurcuqlarla,  sonra  isə 
cavan  zoğlarla,  təsadüfi  hallarda  isə  yarpaqlarla  da  qidalanırlar.  Mayın 
əvvəlində  yumurta  qoymağa  başlayırlar.  Əlverişli  şəraitdə  onlar  350-400-
dək yumurta qoya bilirlər [116, s. 237].  
Yumurtaqoyma  mərhələsində  150-200  meyvəni  zədələyirlər  ki,  bu 
da 20-30% məhsul itkisinə səbəb olur. Bizim müşahidələrimizə əsasən, bö-
cəklər  10-15  gün  yetişməmiş  (kal)  meyvələrlə  qidalanırlar,  bu  vaxt  mey-
vənin üzərində oyuq açaraq oraya tək-tək olmaqla hər meyvəyə 15-20 ədəd 
yumurta qoyurlar. Bu qayda ilə bir dişi fərd 25-35 gün ərzində 200-250-dək 
yumurta  qoya  bilir.  8-10  gündən  sonra  yumurtalardan  çıxan  sürfələr 
meyvənin  lətli  hissəsi  ilə qidalanırlar. Sürfə mərhələsi  20-30 gün  çəkir.  Bu 
müddətdən  sonra  sürfələr  zədələnmiş  meyvə  vasitəsilə  torpağa  düşür  və 
torpağın 3-5 sm dərinliyində puplaşırlar. Pup dövrü 16-18 gün çəkir. Pupdan 
çıxma payız aylarına (adətən noyabr) təsadüf edir. Böcəklər torpağin 5-8 sm 
dərinliyində qışlamanı keçirirlər.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Rhynchites bacchus- Kazarka  
Ordubad  və  Şahbuz  rayonlarında  böcəklərin  sürfə  mərhələsində 
ağacların  qabığı,  yerə  tökülmüş  xəzəllərin  altında  qışlamaları  da  müşahidə 
edilmişdir.  Bundan  başqa,  Şərur  rayonunda  almaya  və  armuda  da  zərər 
verdiyi  aşkar  edilmişir.  Naxçıvan  Muxtar  Respublikasında  ildə  iki  nəsil 
verir.  Ədəbiyyat  məlumatlarına  görə,  böcək  Azərbaycanın  Şəki-Zaqatala, 
Quba-Xaçmaz və Gəncə-Daşkəsən bölgələrində dağətəyi hissədə daha geniş 
yayılmışdır [116, s. 30-35].  
 
 
5.9. Neocoenorrhinus pauxillus (Germar, 1824) - Bukarka  
Növün  6  sinonimi-  Coenorhinus  pauxillus  (Germar);  Coenorrhinus 
livescens  Voss,  1929;  Neocoenorhinus  pauxillus  (Germar);  Rhinomacer 
caeruleus  Geoffroy,  1785;  Neocoenorrhinus  pauxillus  (Germar,  1824) 
(misspelling); Rhynchites pauxillus Germar, 1824 mövcuddur [171].  

---

 
42 
Meyvə  ağaclarının  yarpaqlarına,  xüsusilə  ərik  və  gavalı  ağaclarına 
(14-22%)  zərər  verir.  Böcək  imaqo  mərhələsində  torpaqda  qışlayır.  Mart-
aprel  aylarında  ağaclarda  tumurcuqlar  əmələ  gələndə  qışlama  yerlərindən 
çıxırlar və tumurcuqlarla qidalanırlar. Bu vaxt havanın orta sutkalıq tempe-
raturu  12-16°C  olur.  Müşahidələrimizə  əsasən,  növün  fərdləri  2-3  ay 
təbiətdə görünürlər.  
Zərərvericinin yumurta qoyması gavalının çiçəkləməsi ilə eyni vaxta 
düşür.  Yumurtalarını  yarpağın  alt  qatına,  yarpaq  damarlarının  bitişən  yer-
lərinə  qoyur.  Hər  dəfə  bir  ədəd  yumurta  qoyur.  Ümumiyyətlə,  bir  dişi  fərd 
100-120-ə  qədər  yumurta  qoya  bilir.  Yumurtaqoyma  25-30  gün  çəkir.  Yu-
murtanın inkişafı isə 8-10 gün çəkir. Yumurtalardan çıxan sürfələr yarpağın 
saplaq  və  damar  hissələri  ilə  qidalanırlar.  Qidalanma  nəticəsində  yarpaqlar 
quruyub sürfə ilə birlikdə yerə tökülürlər. Torpağın üstündə yarpaqlarla qi-
dalanan  sürfələr  30-35  gün  müddətində  inkişafını  başa  vurub  torpağın  alt 
hissəsinə, 5-6 sm dərinliyinə keçirlər. Sürfələr torpağın altında beşikçik dü-
zəldərək onun içində puplaşırlar. Puplaşma iyul ayının ikinci ongünlüyündə 
başlayır və avqustun əvvəllərində qurtarır.  
Barama içərisində formalaşan böcəklər beşikcikdə də qışlayırlar. Bu 
hallarda,  havanın  temperaturundan  (isti  olduqda)  asılı  olaraq  (sentyabr 
ayında) böcəklər torpaqdan çıxır, qidalanır və sonra havanın temperaturunun 
soyuması  ilə  əlaqədar  olaraq,  torpağın  üst  hissəsində  bitki  qalıqları  altında 
gizlənirlər.  
Təbiətdə  Neocoenorrhinus  pauxillus  növünün  uçuşu  iyun  ayından 
avqust ayınadək davam edir (şək. 5.1).  
 
Şək. 5.1. Naxçıvan Muxtar Respublikasında Neocoenorrhinus 
pauxillus növünün uçuş dinamikası 

---

 
43 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Neocoenorrhinus pauxillus– Bukarka  
 
5.10.  Involvulus  (Involvulus)  cupreus  (Linnaeus,  1758)-Gavalı 
uzunburunu  
Növ  2  sinonimlə  -  Curculio  cupreus  Linnaeus,  1758;  Rhynchites 
cupreus (Linnaeus, 1758) də tanınır [172].  
Naxçıvan  Muxtar  Respublikası  faunası  üçün  ilk  dəfə  qeyd 
edilmişdir.  Gavalı  uzunburununun  bədəni  yaşıl  rəngdə  olub,  bir  qədər 
qırmızıya çalır. Böcəyin bədəni tükcüklərlə örtülüdür. Xortumu (baş borusu) 
bozumtul  qara  rəngdədir.  Erkəyin  xortumu  əyri,  dişininki  isə  düzdür. 
Erkəklərin döş qalxancığının yanlarında ucu irəliyə doğru yönəlmiş iki ədəd 
biz şəkilli çıxıntı vardır. Böcəyin bədəninin uzunluğu 5,6-9 mm olur.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Involvulus cupreus- Gavalı uzunburunu  
Sürfələr tutqun ağ rəngdə, ayaqsız və əyri olur. Sürfənin qara rəngli 
bağırsağı xaricdən görünür. Pup sarımtıl-kürən rəngdə və 6,5-7,5 mm uzun-
luqda olur. Böcək pup və sürfə halında torpaq içərisində xüsusi koğuşlarda 
qışlayır.  

---

 
44 
Yazda, tumurcuqlar şişməyə başladıqda, qışlayan böcəklər torpaqdan 
çıxaraq gavalı ağacının üstünə daraşıb qidalanmağa başlayırlar (şək. 5.2).  
 
Şək. 5.2. Qışlamadan çıxan Involvulus cupreus  
növünün uçuş dinamikası 
 
Qışlayan  sürfələr  isə  bir  müddət  keçdikdən  sonra  pup  mərhələsinə 
keçir  (cədvəl  5.2).  Böcəklər  ilk  vaxtdan  açılmağa  başlamış  yaşıl 
tumurcuqlarla, sonralar isə  yarpaqlar və  çiçəklərlə qidalanmağa başlayırlar. 
Gavalı  ağaclarında  çiçəklərdə  meyvə  başlanğıcı  əmələ  gəldikdə,  böcəklər 
bunların  üzərinə  keçir,  orada  oval  deşiklər  açır  və  çox  zaman  onları 
tamamilə yeyir. Çox zədələnmiş meyvə başlanğıcları öz normal görünüşünü 
itirir və çox zaman inkişaf edə bilməyərək tələf olurlar.  
Çiçək  və  yarpaqlar  tökülməyə  bir  az  qalmış  dişi  böcəklər  yumurta 
qoymağa  başlayırlar.  Onlar  meyvələrin  çəyirdəyi  bərkiyən  vaxta  qədər 
yumurta qoyur. Dişi böcək yumurta qoymaq üçün meyvənin yan tərəfindən 
çəyirdəyə  qədər  deşik  açır  və  yumurta-hücrə  adlanan  bir  çuxur  əmələ 
gətirdikdən  sonra  oraya  bir  yumurta  qoyur.  Bundan  sonra  meyvənin  lətli 
hissəsindən  qopardığı  qırıntılarla  yumurta  hücrəsinin  deşiyini  örtür. 
Təbiətdə 8 növ entomofaq tərəfindən yoluxur (cədvəl 6.1).  
Növün fenologiyası izlənilmişdir (Cədvəl 5.2). 
 
 
 

---