Ərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi Üzeyir Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyası

Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti 

51 

m

əsi (ya da ümumiyyətlə qolunun çanağa yaxşı oturulmaması) nəticəsində 

tar qolunun s

əviyyəsinin düzgün olmaması. Bu qüsur çox vaxt tarın “pərdə 

vurması” ilə nəticələnir. 

 

Çığırtma 

– zurnayab

ənzər qədim Azərbaycan üfləmə musiqi aləti. 

 

Çıncıq 

– 

qarğıdan  qayrılmış,  bir  neçə  müxtəlif uzunluqda neyin (ya tütəyin) bir-

birin

ə  bağlanması  yolu  ilə  əldə  edilən qədim Azərbaycan üfləmə  ağac 

musiqi al

əti. Olduqca güclü səsi olduğu məlumdur. 

 

Çırtıq 

–  dan.  -  xalq r

əqslərinin bəzilərində oyun zamanı barmaqları şıqqıldatmaq 

yolu il

ə əlləri səsləndirmə priyomu. 

 

Çırtma 

– 

əl ilə  vurularaq  (ağacsız)  səsləndirilən zərbli musiqi alətlərində  (nağara, 

d

əf və s.) xüsusi çalğı priyomu. 

 

Çoğor 

– 

beş simli qədim Azərbaycan musiqi aləti. 

 

Çoban-

bayatı 

– 

heyvandarlıq  sahəsində  çalışan  mütəxəssis 

çobanların  tütəkdə  çaldıqları  Bayatı.  Melodik 

m

əzmununda  bir  növ  çağırış  və  sual-cavab səda-

ları  eşidilir.  Çobanlar  otardıqları  mal-qara ya da 

qoyun sürüsünü çox vaxt Bayatı sədaları ilə otlağa 

aparır, otlaqdan yatağa qaytarırlar. 

 

Çupani 

(far., az

ərb. çobanı) 

– 1. XIX 

əsr Azərbaycan musiqisində muğam şöbələrindən biri; 

2. İran mus-də: Dəşti muğamının tərkibində olan bir guşə. 

Çoğor 

---

 

Az

ərbaycan musiqi terminləri 

52 

 

D 

Dad 

(far. haraya çağırmaq) 

– 

Mahur muğamının ilk guşələrindən biri. 

 

Dair

ə 

- z

ərbli musiqi aləti. Sağanağının diametri dəf (qaval) sağanağındakından bir 

q

ədər (təxminən 10-15 mm) böyük olur. Həm də  üzərinə  qavalda  olduğu 

kimi balıq dərisi deyil, keçi ya dana dərisi, bəzi hallarda isə qoyun qarnın-

dan üz ç

əkilir. 

 

Dağıstani 

– 

aşıq yaradıcılığındakı qədim musiqi formalarından biri. 

 

Dastan 

– 

aşıq yaradıcılığında öz həcmi etibarı ilə ən geniş olan musiqili epik əsər. 

M

əzmununa görə iki növə ayrılır:  

a) Q

əhrəmanlıq dastanları (epik dastan);  

b) M

əhəbbət dastanları (lirik dastan). 

 

Deyişmə 

- 

aşıqlar yarışının ən geniş intişar tapmış formalarından biri. Deyişmə adətən 

bir neç

ə  hissədən ibarət olur. Hər  bir  sonrakı  hissə  özündən  əvvəl gələn 

şöbəyə nisbətən daha gərgin və daha maraqlı səslənir. 

---

Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti 

53 

Dramaturgiya 

etibarı  ilə  deyişmənin  kulminasiyası  qıfılbənd hissəsidir ki, 

burada aşığın hər hansı bir sahədə nə qədər, nə dərəcədə dərin bilik və geniş 

m

əlumat sahibi olduğu aşkara çıxır. Deyişmələr musiqinin vəzni 2/4 ilə 6/8-

nın ardıcıl surətdə növbələnməsi ilə səciyyələnir. 

 

D

əf 

– bax: Qaval. 

 

D

əmanə 

(d

əman – çevik, qıvraq, güclü) 

– Mahur d

əstgahına mənsub şöbələrdən biri. 

 

D

əmkeş 

– 

zurnaçı ya da düdükçünün (usta) çaldığı hava-

nın əsas kök səsini uzadaraq müşayiət edən çalğıçı. 

 

D

əmsaz 

– 

çalınan hava kökünə (məqamına) münasib əsas səsin başqa çalğıçı tərəfin-

d

ən uzun müddət uzadılaraq davam etdirilməsi. 

 

D

əraməd 

– 

muğamın əvvəlində ifa olunan kiçik instrumental müqəddimə. 

 

D

əstan 

– 

ər. dartımlı simli musiqi alətlərinin qoluna bağlanan pərdələr. 

 

D

əstgah 

(

ər., far. dəst – komplekt + gah – mövqe, məqam, məkan) 

–  mü

əyyən  muğam  tərkibinə  daxil  olan  bütün  şaxələr,  şöbələr,  guşələr, 

r

ədiflər, rənglər və  təsniflərin  küll  halında,  məntiqi  inkişaf  qaydası  üzrə 

müt

əşəkkil məcmusu. 

Muğam dəstgahlar bunlardır: 

Rast 

Sümükl

ə işlənmiş dəf 

---

 

Az

ərbaycan musiqi terminləri 

54 

Mahur-Hindi 

Orta-Mahur 

Bayatı-Qacar 

Şur 

Segah 

Zabul-Segah 

Mirz

ə Hüseyn Segahı 

Şüştər 

Çahargah 

Bayatı-Şiraz 

Hümayun 

 

Dil

əngiz 

– kl. 

əd-da: muğam şöbəsi. 

 

Dil

ənvaz 

– kl. 

əd-da: muğam şöbəsi. 

 

Dilk

əş 

(far. cazib

əli, xoşagələn, valehedici) 

– 1. Az

ər. mus-də: 

a) 

Şahnaz muğamında əsil Şahnaz ilə Şədd-Şahnaz arasındakı şöbə; 

b) dinl

əyicidə dərin lirik təsir oyandırdığına görə xanəndələr çox vaxt Rast 

v

ə Mahur muğamında Vilayəti şöbəsini Dilkəş ilə əvəz edirlər;  

c) Mahur d

əstgahında Əşiran ilə Dügah arasındakı şöbə;  

2. 

İran mus-də: Mahur dəstgahında Xosrovani ilə Xavəran arasındakı şöbə. 

 

Dilq

əm 

– 

aşıq vokal musiqisində lirik məzmunlu mahnı forması. 

 

Dilrüba 

(far.  füsunkar, m

əftunedən) 

– Dügah d

əstgahında Şikəsteyi-fars ilə Əraq arasında yerləşən şöbə. 

 

---