Ə.Ş. Abdinov, R. F. Mehdiyev, T. X. HÜseynov
Yüklə 0,99 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şəkil 4.2.
- Qaçan dalğa lampaları.
90 Maqnetron. İYT diapazonunda generasiya üçün tətbiq edilən elektron cihazlarından biri də maqnetronlardır. Radio‐ lokasiya stansiyalarının ötürücülərində, yüklü zərrəciklərin sürətləndiricilərində, yüksək tezlikli qızdırıcılarda və digər hallarda maqnetronlar geniş tətbiq edilir. Maqnetronlarda elektrik və maqnit sahələrinin birgə təsiri nəticəsində elektron dəstəsində yüksək tezlikli rəqslərin generasiyası baş verir. Müasir dövrdə geniş tətbiq edilən çoxrezonatorlu maqnet‐ ronların yaradılması ideyası M.A.Bonç‐Bruyeviçə məxsusdur. Cihazın ilk nümunəsini N.F.Alekseyev və D.E.Malyarov ya‐ ratmış və yoxlamadan keçirmişlər. Maqnetron anoddan və böyük sahəyə malik oksid katod‐ dan ibarət olan həcmli dioddur. Anod qalın qatlardan ibarət olan mis lövhələrdən hazırlanır. Anodla katod arasındakı vakuum fəzası qarşılıqlı təsir fəzası adlanır. Qalın qatlı anodda cüt sayda (məsələn 8 ədəd) silindrik oyuq şəkilli rezonatorlar yerləşir. Silindrik oyuqlarla qarşılıqlı fəza arasın‐ da əlaqə yaratmaq məqsədi ilə silindrin yan divarı kəsik şəkilli olur. Silindrdəki kəsik kondensator rolunu oynayır. Kəsiyin yuxarı səthində dəyişən elek‐ trik yükləri, aralıqda isə elektrik sa‐ həsi təsir göstərir. Bir rezonatorun də‐ yişən maqnit qüvvə xətləri digər rezo‐ natorun maqnit qüvvə xətlərini örtür. Ona görə də maqnetronun rezona‐ torlarının hamısı bir‐biri ilə sıx bağlı olur (şəkil 4.2). Rezonatorların N sayı, B maqnit in‐ duksiyası və generasiya olunan rəqsin f tezliyi arasında f NB
= , (4.1) Şəkil 4.2. Qonşu rezona‐ torlararası maqnit əlaqə‐ ləri
kimi əlaqə yaranır. Burada a – konstruksiyadan asılı olan əm‐ saldır. Maqnit induksiyası isə anod gərginliyinin kvadrat kökü ilə düz mütənasibdir: a U b B =
(4.2) Burada
b – sabit kəmiyyətdir. (4.1) və (4.2) ifadələrindən görünür ki, daha yüksək tez‐ liklər almaq üçün rezonatorların sayını, yaxud da maqnit induksiyasını və anod gərginliyini artırmaq lazımdır. Adətən maqnit induksiyası 0,1 ÷ 0,5 Tl arasında dəyişir. De‐ simetrlik diapazonda impuls rejimində işləyən maqnetronlar on min kilovat gücündə, santimetrlik diapazonda işləyən maqnetronlar isə – min kilovat gücündə hazırlanır. Ən güclü maqnetronların anodlarının impuls gərginliyi on kilovolt, anod cərəyanı isə – yüz amper tərtibindədir. Desimetrlik dalğalarda fasiləsiz rejimdə işləyən rezonatorlarda güc on kilovat, santimetrlik dalğalar rejimində isə – bir kilovat tər‐ tibində olur. Güclü maqnetronlarda məcburi olaraq hava və ya su soyuducuları tətbiq edilir. Onlarda FİƏ 70% və hətta desimetrlik və santimetrlik dalğalar rejimində 30‐60%‐a çatır. Son dövrlərdə maqnetronların yeni növü tətbiq edilir. Niqotron adlanan bu maqnetronu rus akademiki P.L.Kapitsa irəli sürmüşdür. Niqotron silindr şəkilli həcmi rezonator olub simmetriya oxu istiqamətində sabit maqnit sahəsi təsir göstərir. Bu rezonatorun daxilində koaksial seqment sistem‐ ləri formasında katod və anod yerləşir. Əsas rezonatorun yüksək keyfiyyətli olması rəqsin stabil tezliyə malik olmasını təmin edir. Desimetrlik dalğalarda fasiləsiz iş rejimində niqot‐ ronun giriş gücü 100 kVt və FİƏ 50%‐ə çatır.
Klistronlarda olan özünəməxsus 92 çatışmazlıqlar qaçan dalğa lampalarında (QDL) və əks dalğa lampalarında (ƏDL) müəyyən qədər aradan götürülür. QDL‐də gücləndirmə və FİƏ klistronlara nisbətən bir qədər böyükdür. Çünki, QDL‐də elektron dəstəsi yolun böyük hissəsində dəyişən elektrik sahəsi ilə qarşılıqlı təsirə girir və öz enerjisinin müəyyən hissəsini rəqslərin güclənməsinə sərf edir. QDL‐də elektron dəstəsi klistrondakına nisbətən zəifdir və ona görə küyün səviyyəsi də zəifdir. QDL‐də rəqs sistem‐ ləri olmadığından tezliyin buraxma zolağının eni böyük, örtmə əmsalı isə 2‐4‐ə bərabərdir. Zolağın eni lampa ilə deyil, lampanın xarici dövrə ilə əlaqəsinə xidmət edən əlavə qur‐ ğularla məhdudlanır. Min hers tezliklərdə lampanın buraxma zolağının eni yüz meqahersə bərabər olur. Odur ki, bu lampa‐ lardan radiolokasiyada və müasir dövrdə bütün radiorabitədə istifadə edilir. «O»‐ tipli qaçan dalğa lampalarının sxematik şəkli 4.3‐də göstərilir. Lampa uzun silindrik borudan ibarət olub, daxilində sol tərəfdə közərmə K katodlu elektron topu, fokuslayıcı FE elektrodu və A anodu yerləşir. Topdan çıxan elektron dəstəsi koaksial xətlərdən ibarət olan daxili naqilin yavaşıdıcı sistemindən (məsələn, məftil spiraldan) keçir. B‐ metal borusu xarici naqil rolunu oynayır. Spiral xüsusi izolyatora bərkidilir (sadəlik üçün onlar göstərilməmişdir). Sabit cərəyan mənbəyindən qidalanan fokuslayıcı sarğı (FS), elektronların bir‐biri ilə qarşılıqlı təsirindən dəstənin genişlənməməsi üçün bütün dəstə boyu onu sıxır. Fokuslayıcı sarğı əvəzinə bəzən sabit maqnitdən istifadə edilir. Maqnitli fokuslayıcı sistemin ölçüləri böyük olduğuna görə haz‐ hazırda QDL‐da elektron dəstəsi elektrostatik sahənin təsiri ilə fokuslanır.
Gücləndirilmiş rəqslər D 1 giriş dalğa ötürücüsünün köməyi ilə QDL‐ə daxil olur. Spiralın Ç 1 çıxışı D 1 , Ç
2 çıxışı isə rəqsləri yaradan D 2 dalğaötürücüsündə yerləşir. S 1 və S
2 sürgü qolları dalğaötürücünü spiral ilə uzlaşdırır, yəni spiral boyunca qaçan dalğaların yayılmasını təmin edir. Spiralı dəlib keçən elektron şüası elektrik dövrəsinə daxil edilən K / kollektoruna düşür. 4000 MHs tezliklərdə spiralın xarici dövrə ilə əlaqəsini, biləvasitə koaksial xətlər yaradır, çünki, böyük tezliklərdə dalğaötürücü də iri olur. Spiral elə hazırlanır ki, onun oxu istiqamətində dalğanın faza sürəti υ f ≈ 0,1⋅c=0,1⋅300000=30000 km/san, dolaqların sayı onlar və ya yüzlərlə; santimetrlik dalğalar üçün isə spiralın uzunluğu 10‐30 sm, diametri isə bir neçə millimetr olur. Çıxış gücünə görə QDL az küylü (QDL‐də dəstənin cərəyanı 100‐200 mkA, çıxış gücü 0,01 Vt), kiçik güclü (2Vt‐ə qədər) QDL‐də dəstənin cərəyanı bir və ya on milliamper, gücləndirmə əmsalı yüz min; orta QDL‐də gücləndirmə əmsalı mindən az, dəstənin cərəyanı 0,01 mA‐1A; ifrat güclü QDL‐də isə faydalı gücü 100kVt, FİƏ 40% tərtibində olur. QDL əksər hallarda impuls rejimində istifadə olunur və ФЕ
Ч 2
Ч 1
Б Д 2 К Ы С 2 С 1 ФС
Д 1
А К + – + – E
Yüklə 0,99 Mb. Dostları ilə paylaş:
|