Əsaslari iLƏ Azərbaycan RespublikasıTəhsil
Yüklə 2,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl 23.1. Azərbaycanın torpaq sərvətlərinin ümumi balansı və istifadə istiqaməti
Respublikasının ərazisində Arazboyu düzənlikdə, xüsusilə Şərur düzündə İbadulla və Diədin kəndləri ərazisində təsadüf edilir. Özünün inkişafı prosesində şorakət torpaqların profili morfoloji cəhətdən humuslu elüvial A 1 qatı, illüvial şorakət B 1 qatı, şorakətaltı B 2 qatı
və torpaqəmələgətirən C qatına malikdir. Bu torpaqlarda şorakət qatı özünün xeyli tünd- rəngi ilə fərqlənir. Əksər hallarda bu qat tünd qonur yaxud qəhvəyi çalarlıqla qonur, rəngi, sütunvari, bəzən isə prizma şəkilli, kəltənli strukturası ilə nəzəri cəlb edir. Şorakət illüvial B qatı morfoloji cəhətdən quru halda çox bərk (kipləşmiş), yaş halda isə sivaşqan (yapışqanlı) olması ilə fərqlənir. Şorakət torpaqların genezisi haqqında K.K.Hedroys, K.A.Qlinka, V.R.Vilyams, V.A.Kovda, İ.P.Antipov-Karatayev, M.R.Abduyev və başqa alimlər fikirlər söyləmişlər. Lakin əksər tədqiqatçılar şorakət torpaqların şoran torpaqların deqradasiyası nəticəsində əmələ gəldiyini təsdiq edirlər. Azərbaycanda bu torpaqların şorakətliliyə görə qradasiyası İ.P.Antipov- Karatayev (1940) və R.H.Məmmədov (1970) tərəfindən verilmişdir. Özünün morfoloji-genetik xüsusiyyətləri və fiziki- kimyəvi xassələri ilə fərqlənən şorakət torpaqlar uducu kompleksində udulmuş Na-un xeyli yüksək (udma tutumundan 15-20%) olması üzündən şiddətli qələvi reaksiyaya (pH-9,0-9,5) malikdirlər. Udulmuş Na kationunun yüksək olması bu torpağın mineral və üzvi hissəsində dispersliyi artırır, kolloidlərin suya qarşı 260
davamlılığını aşağı salır və mühit reaksiyasını daha da qələviləşdirir. Şorakət torpaqların kənd təsərrüfatında istifadə edilməsinin perspektiv imkanları vardır. Lakin bu torpaqlardan istifadə etmək üçün orada köklü tədbirlər həyata keçirmək və həmin torpaqların təbii münbitliyini yüksəltmək lazımdır. Bu torpaqların yaxşılaşdırılması üçün ən effektiv tədbir kimyəvi meliorasiya işləri tətbiq etmək və gipsləmədən istifadə edilməsidir. Şorakət torpaqlara verilən gips meliorantı bu torpaqların su-fiziki və kimyəvi xassələrinin yaxşılaşmasına, normal hala düşməsinə xeyli şərait yaradır. Şoran torpaqları yararlı hala salmaq üçün geniş meliorasiya işləri görülür. Bu məqsədlə şoranlaşmış torpaqlarda dərin kanallar çəkilir, torpaqdakı artıq duzlar yuyularaq həmin kanallar vasitəsilə axıdılır. Torpaq ehtiyatları və onların sahələrinin əsas təsərrüfat istiqamətlərinə görə ümumi balansı aşağıdakı cədvəl 23.1-də və şəkil 23.6-da verilmişdir.
S № Torpaqların adı Sahə
Əsas istifadəsi Min h-
la % 1 2 3 4 5 1 Dağ-çəmən (torflu, çimli, qaramtıl torpaqlar) 876,7 10,5
Yay otlaq fondu torpaqları 2 Dağ qara torpaqları 221,2 2,56
Kartof, dənli bitkilər 3 Qonur dağ-meşə torpaqları 634,3
7,34 Meşə fondu torpaqları 261
4 Çürüntülü-karbonatlı dağ-meşə torpaqları 46,8
0,54 “--------” 5 Qəhvəyi dağ-meşə torpaqları 815,4
9,44 “--------” 6 Çəmən-qəhvəyi torpaqlar 65,8
0,76 Bağçılıq, üzümçülük,dənli bitkilər (qismən narçılıq) 7 Dağ boz-qəhvəyi torpaqlar 81,8
0,93 “--------” 8 Açıq qəhvəyi arid seyrək meşəli torpaqlar 62,8 0,73
Qoruq ərazi torpaqları 9 Sarı torpaqlar 85,1 0,93
Çay, subtropik meyvəçilik, tərəvəz 10 Podzollu sarı torpaqlar 16,9
0,20 “--------” 11 Podzollu-qleyli sarı torpaqlar 15,0
0,17 “--------” 12 Şabalıdı torpaqlar 1598,6 18,50
Dənli bitkilər,üzümçülük, qismən pambıqçılıq 13 Çəmən-şabalıdı torpaqlar 222,4
2,57 “--------” 14 Boz torpaqlar 703,2 8,16
Pambıqçılıq, taxılçılıq, bağça- tərəvəz,qış otlaqları 15 Çəmən-boz torpaqlar 334,7 3,87
“--------” 16 Boz-çəmən torpaqlar 1200,1 13,89
“--------” 17 Çəmən-meşə (tuqay) torpaqlar 1040,4
12,02 Meşə fondu torpaqları, qismən tərəvəz-bostan bitkiləri 18 Çəmən, çəmən- bataqlı və bataqlı torpaqlar 279,6 3,24
Çəltik, qismən otlaqlar
19 Şoran, şorakət və 119,3 1,39
Meliorativ torpaq 262
Yüklə 2,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|