Əsaslari iLƏ Azərbaycan RespublikasıTəhsil
Yüklə 2,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İkinci mərhələdə
- Üçüncü mərhələ
- XXIV.2. Torpaq bonitirovkasının əhəmiyyəti və qiymət
görə torpağın aqroistehsalat qruplaşması (V.R.Volobuyev, Ş.G.Həsənov, R.H.Məmmədov) və bəzi metodiki xarakter daşıyan mövzulardan ibarət olmuşdur. Lakin torpağın aqroekologiyası və bonitirovkasına dair geniş həcmli tədqiqat işləri demək olar ki, bu mərhələdə aparılmamışdır. İkinci mərhələdə torpağın aqroekologiyası və bonitirovkası sahəsində aparılan işlərin miqyası və həcmi xeyli genişlənmişdir. Respublikanın ayrı-ayrı torpaq vilayətlərində, xüsusilə Cənub-Qərbi Azərbaycanın Araz boyu rayonlarında, Kür-Araz ovalığının suvarılan torpaqlarında, Lənkəran-Astara zonasında, Gəncə-Qazax massivində və Böyük Qafqazın bir sıra rayonlarında torpağın bonitirovkası sahəsində aparılan tədqiqat işləri xeyli əhatəli olub böyük əhəmiyyət kəsb edir. Təqdirəlayiq haldır ki, torpağın bonitirovkası üzrə işlər təkcə Respublika miqyasında deyil, ayrı-ayrı regionlar, inzibati rayonlar, hətta təsərrüfatlar səviyyəsində müxtəlif kənd təsərrüfat bitkiləri altında olan torpaqlarda, həmin bitkilərin tələbatı nəzərə alınaraq aparılmışdır. Belə tədqiqatlara Y.İ.Kostyuçenkonun (1966) dənli bitkilər altı torpaqlarda, R.Ə.Əliyevanın (1971) Salyan rayonunda pambıqaltı torpaqlarda, Q.Ş.Yaqubovun (1975), Q.Ş.Məmmədovun (1977) və F.D.Ayvazovun qış otlaqları torpaqlarında, Ş.A.Bədəlovun (1981) üzümaltı torpaqlarda bonitirovka sahəsində aparılan elmi- tədqiqatları misal göstərmək olar. Torpağın aqroekologiyası və bonitirovkası üzrə aparılan fundomental tədqiqatlardan biri də 271
Ş.G.Həsənovun (1972, 1966, 1978) uzun illər Azərbaycanın Çənub-Qərb bölgəsində apardığı işlərdir. O, bu ərazidə təkcə torpağın əmləgəlmə şəraiti, təsnifatı, morfoloji-genetik xüsusiyyətləri deyil, eyni zamanda aqroistehsal xüsusiyyətlərini, bonitirovkasını da aparmış, torpağın münbitlik amilləri ilə kənd təsərrüfat bitkilərinin (taxıl və pambığın) nisbi məhsuldarlığı arasındakı qanunauyğun əlaqəni də müəyyən etmişdir. Bu qanunların yekun nəticəsi olaraq Cənub-Qərbi Azərbaycanın səkkiz inzibati rayonunun torpaqları üçün seriya xəritələr, o cümlədən torpaq boniteti kartoqramı tərtib edilmişdir ki, bu kartoqramda rayonların sərhədləri göstərilməklə bütün torpaq konturları ballar və bonitet sinifləri şəklində istehsal üçün çox vacib olan yeni bal qiymətləri almışdır.
iqtisadi qiymətləndirilməsi cəhətdən müasir mərhələ olub, Azərbaycanın ayrı-ayrı bölgələrində aparılmış yeni tədqiqat materiallarını özündə birləşdirir. Bu dövr üçün səciyyəvi cəhət kimi bir sıra metodiki təlimat və göstərişlərin hazırlanması, yeni istiqamət olaraq ayrı-ayrı rayonlarda müxtəlif bitkilər altında olan torpaqlar üçün münbitlik modelinin işlənməsi (S.Məmmədova, M.Əsgərova, A.Cəfərov və b.) olmuşdur. Torpağın bonitet balları tapılarkən torpaq-ekoloji indeks və digər riyazi düsturlardan istifadə olunması, ən vacibi isə torpaq örtüyünün ekoloji cəhətdən qiymətləndirməklə bonitirovka aparmaq daha düzgün hesab oluna bilər. 272
Məlum olduğu kimi, hal-hazırda müstəqil Respublikamızda torpaq islahatı və torpaqların özəlləşdirilməsi aparılır. Bütün bunlar torpaq örtüyünün komleks öyrənilməsini dövlət, bələdiyyə və xüsusi mülkiyyətdə olan kənd təsərrüfatı təyinatlı torpaqların münbitliyi, eləcə də kadastr qiymət rayonlarında olan fermer təsərrüfatlarında torpaqların bonitirovkasını və iqtisadi qiymətləndirilməsini düzgün aparmağı tələb edir. Son zamanlarda Q.Ş.Məmmədovun çapdan çıxmış “Azərbaycan torpaqlarının aqroekoloji xüsusiyyətləri və bonitirovkası” (1990) və “Azərbaycan torpaqlarının ekoloji qiymətləndirilməsi” (1998) adlı iki böyük monoqrafik əsəri bu cəhətdən əhəmiyyətlidir. Torpaqların keyfiyyətcə qiymətləndirilməsi və özəlləşdirilmədə kömək barədə görülən qiymətli işlərdən biri və ən başlıcası Azərbaycan Dövlət Yerquruluşu layihə institutu ilə Azərbaycan Respublikası Elmlər Akademiyası Torpaqşünaslıq və aqrokimya institutu əməkdaşlarının birgə işləyib 1:600 min miqyasda tərtib etdikləri “Azərbaycanın Torpaq – Kadastr rayonlaşma xəritəsi”dir. Qeyd etmək lazımdır ki, hal-hazırda respublikamızın kənd təsərrüfatında baş verən dəyişikliklər bazis göstəricilərinin dinamikası və yeni ixtisaslaşma sahələrinin (çuğundurçuluq, çəltikçilik və s.) yaranması, torpaq islahatı və özəlləşdirmə ilə əlaqədar digər dəyişikliklər təbii-kənd təsərrüfatı əsasda torpaq kadastr rayonlaşdırma xəritəsinin gələcəkdə təkmilləşdirilməsinə bir daha ehtiyac yaradacaqdır. Bu cəhətdən əvvəlki illərin tədqiqat materiallarının müqayisəli təhlili və yeni torpaq bonitirovka işlərinin mövcud olması 273
torpaq-kadastr rayonlaşdırmasında əsaslı dəyişikliklər aparmağa köməklik etmişdir. Hal-hazırda Respublika ərazisində beş təbii torpaq vilayəti daxilində 28 kadastr böyük vahidi (25 torpaq rayonu və 3 torpaq kadastr yarımrayonu) müəyyən edilmişdir. Bu kadastr vahidlərindən 22-si əkinçilik rayonu və yarımrayonu, 6-sı yay və qış otlaq rayonlarından ibarətdir. Torpaq - kadastr rayonlarının sərhədləri keçirilərkən ərazinin relyef şəraiti, iqlimi, geomorfoloji, torpaq landşaft xüsusiyyətləri ilə yanaşı, onun kənd təsərrüfat ixtisaslaşması, iqtisadi göstəriciləri və b. amillər də nəzərə alınmalıdır. Beləliklə, aparılmış dəqiqləşdirmələr nəticəsində respublika ərazisində aşağıdakı rayon və yarımrayonlar ayrılmış və xəritələşdirilmişdir: 1. Abşeron – Qobustan; 2. Dəvəçi – Xaçmaz; 3. Qanıx – Türyançay; 4. Acınohur; 5. Şəki – Zaqatala; 6. Qusar – Qonaqkənd (Xınalıq – Xaltan y.r.); 7. Dağlıq – Şirvan (daxilində Mərəzə-Hilmilli y.r.); 8. Babadağ – Qutan; 9. Gəncə - Qazax; 10. Mil – Qarabağ; 11. Arazboyu; 12. Ceyrançöl; 13. Daşkəsən – Gədəbəy; 14. Laçın – Qubadlı; 15. Dağlıq - Qarabağ; 16. Dəlidağ – Şahdağ; 17. Muğan - Salyan; 18. Aran – Şirvan; 19. Lənkəran – Astara; 20. Cəlilabad (Üçtəpə - Təzəkənd y.r.); 21. Lerik – Yardımlı; 22. Peştəsər – Burovar; 23. Şərur – Ordubad; 24. Şahbuz – Parağaçay; 25. Biçənək – Qapıcıq.
XXIV.2. Torpaq bonitirovkasının əhəmiyyəti və qiymət 274
Yüklə 2,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|