Əsaslari iLƏ Azərbaycan RespublikasıTəhsil

(“солонец»)   kimi   torpaq   adları   dünyanın   bütün

torpaqşunasları  tərəfindən  beynəlxalq  termin  kimi qəbul

edilmiş və işlədilir. 

Şəkil 1.1. Torpaqəmələgətirən amillər.

V.V.Dokuçayev qısa ömrü müddətində (1846-1903)

225 elmi əsər nəşr etdirmişdir. Onun təşəbbüsü ilə 1899-

cu ildə “Torpaqşunaslıq” jurnalı buraxılmış və indi də nəşri

davam edir.

Rusiyada torpaqşunaslıq elminin inkişafına əsaslı

təsir   edən   alimlərdən   biri   də   Dokuçayevlə   bir   dövrdə

yaşamış   məhşur   rus   alimi  P.A.Kostıçev  (1845-1895)

Pavel Andreyeviç

Kostıçev

9

---

olmuşdur. Onun elmi fəaliyyəti torpaq

biokimyası  ,fizikası,  mikrobiologiyası,

gübrələnməsi

 

ottarlalı

əkinçilik,torpagın   münbitlik   xassəsi,

quraqlıq   və   eroziya   ilə   mübarizə   və

s   .   sahədəki   elmi   işlərlə   baglı

olmuşdur.Kostıçevin   verdiyi   tərifə

görə     torpaq   bitki   köklərinin   əsas

kütləsi çata bilən dərinliyə qədər olan

yerin üst təbəqəsidir.

  Torpagın   təsnifatı,   torpaq

xəritəsinin   tərtibi   qaydaları   və   torpaq

tədqiqatı   üsularının   hazırlanmasında

V.V.Dokuçayevin ən   yaxın şagirdi və

silahdaşı

 N.M.Sibirtsevin 

(1860-

1900)   böyük   xidmətləri   olmuşdur.

Cəmi   40   il   yaşamasına   baxmayaraq

o,quraqlıga qarşı mübarizə, toraqların

müqaisəli   qiymətləndirilməsi,   təsnifatı

və   zonallıq   prinsipi   və   s.   haqqında

təlim

işləmişdir.1894-cü

ildə   Novo-Aleksandrovsk   KTİ-da   ilk

Torpaqşunaslıq   kafedrasına   rəhbərlik

etmiş, 1899-cu ildə     “Torpaqşunaslıq”

dərsliyini yazmışdır.

K.D.Qlinka

 

(1867-1927)

Torpaqşunaslıq   elmi   sahəsində   ilk

akademikdir.   “Dag   süxurlarının

aşıması,   torpaqların   mənşəi   və

təsnifatı haqda monoqrafiyası”,1908-ci

ildə   “Torpaqşünaslıq”   adlı   kitabı

çapdan çıxmış və 5 dəfə təkrar nəşr

edilmişdir. Aleksandrovsk,   Voronej  və

Nikolay Mixayloviç

Sibirtsev

Konstantin

Dimitriyeviç Qlinka

10

---

Peterburq   KTİ-larında   torpaqşünaslıq   kafedralarına

rəhbərlik

 

etmişdir.Torpaq-cografiyası

 

üzrə

ekspedisiyaların   təşkilatçısı   və   rəhbəri   olmuş,   pedoqoji

işdə fəal çalışmışdır. 

        P.S.Kossoviç (1862-1915) torpaqların fiziki, kimyəvi

və   aqronomik   xassələrini   genetik   torpaqşunaslıq

prinsipləri əsasında öyrənən görkəmli alimdir.

                    V.R.Vilyams   (1863-1939)

dünyada torpagı həm təbii cisim, həm

də   istehsal   vasitəsi

kimi   birlikdə  öyrənən  ilk  görkəmli  alim,

akademik,   torpaqşunas   aqronomdur.

Torpaqəmələgəlməyə bioloji proses kimi

baxaraq   V.R.Vilyams   ottarlı   əkinçilik

sistemi nəzəriyyəsini işləyib hazırlamış,

torpaq   münbitliyinin   əsas   şərti   olan

torpagın   strukturası,   suyadavamlı

aqreqatları   yaxşılaşdırmaq   üsularına

dair məsələləri tədqiq

etmişdir.

Torpaq   haqqında   elmin

inkşafında,

 

xüsusilə

 

torpagın

kimyəvi,fiziki-kimyəvi

 

xassələrinin

analizi, torpaq koloidləri və onun udma

qabiliyyəti.torpagın

 

şorakətlik

xassəsi   ,kimyəvi   meliorasiyası   və   s.

məsələlərin   öyrənilməsində   akad.

K.K.Hedroysın   (1872-1932)   böyük

xidmətləri olmuşdur. 

S.S.Neustruey   (1875-1928) 

torpaqşunaslıq

elminin   yarandıgı   tarixdən   ilk   dəfə   olaraq   “torpaq

cografiyasının elementləri”   problemini öyrənərək hər bir

elementin   torpaqəmələgəlmə   prosesinə   təsir   dərəcəsini

Pyotr Samsonoviç

Kossoviç

Vasili Robertoviç

Vilyams

11

---

müəyyən   etmiş,   ”Torpaq   cografiyası”   üzrə   ilk   vəsait

yazmışdır.

L.İ.Prasolov(1875-1954) 

torpagın   regional

cografiyası,   mənşəi   kartoqrafiyası,torpaq   fondunun

qiymətləndirilməsi   üzrə   görkəmli   alim   olmuşdur.O,

Volqaboyu,   Zabaykalye   və   s,   regionların   torpaq

cografiyasını tədqiq etmiş və dünyanın torpaq xəritəsini

hazırlamışdır.

Akad.

 İ.V.Tyurinin(1892-1962) 

genetik

torpaqşünaslıgın, torpaq cografiyası və torpaq kimyasının

elmi inkşafında böyük       xidməti olmuşdur. O, torpagın

müasir analiz üsullarını işləyib  hazırlamış, ”Torpagın üzvi

birləşmələri”   haqda   yazdıgı   monoqrafiyası   ilə   humus

probleminin həllində mühüm rol oynamışdır. 

Biosfer və noosfer haqqında

təlimin   yaradıcısı  V.İ.Vernadski

(1863-1945)  biosferin   strukturunda

yeddi   növ   maddə   ayırırdı:   canlı,

biogen   (canlıdan   yaranıb   digər

formaya   keçən),   kos   (canlı

aləmləmlə heç bir      əlaqəsi   

olmayan),         biokos           (torpağı

canlı       və       cansız           aləmin

birləşməsindən  

 

  yaranan),

radioaktiv

 

 

parçalanma

mərhələsində   olan   maddələr,

səpələnmiş atomlar, kosmik mənşəlı maddələr. Akademik

Vernadski torpağı  biokos maddə adlandırırdı

 (şəkil 1.2

).

 

Görüşləri   Dokuçayevinkinə   uygun   olan

torpaqşnaslardan   biri   də   məhşur  Amerika   torpaqşunası

E.V.Hilqardır  ki,  o  öz tədqiqatlarında  aşınma  prosesinin

ən   güclü   amili   iqlimə   üstünlük   vermişdir.   Genetik

torpaqşünaslıgın  və  torpaq  cografiyasının  inkşafında  və

qonur meşə torpaqlarının müəyyən edilib öyrənilməsində

Vladimir İvanoviç

Vernadski

12

---