Əsaslari iLƏ Azərbaycan RespublikasıTəhsil

meşələrin tərkibi müxtəlifdir. Məsələn, Acariyada qırmızı

torpaqlar, tərkibində palıd, vələs,     fıstıq     və     şabalıd

ağacları üstünlük təşkil edən  Kolxida   meşələri   altında

inkişaf   edirlər.   Meşəyə   bitişik   sahələrdə   həmişəyaşıl

bitkilər   bitir.   Subtropik   meşələrin   biokütləsi   400s/h-dan

çoxdur. Töküntülərin miqdarı -210 s/h–a yaxındır.

Rütubətli   subtropiklərin   ən

səciyyəvi   torpaq   tipi

 qırmızı

torpaqlardır ki, öz rənginə  görə   adını

almışdır

 (şəkil   19.2).   Bu,

torpaqəmələgətirən   süxurların   tərkibi

ilə əlaqədardır.   Qırmızı     torpaqaların

üzərində  

 

  inkişaf  

 

  etdiyi

torpaqəmələgətirən   süxurlar   spesifik

kərpici – qırmızı   və  narıncı   rəngdə

gətirilib       çökdürülmüş   aşınma

məhsullarından   ibarətdir.  Bu   qat bir

halda  əsas  (sal) süxurlar,  digər  halda

eroziyaya     uğramış     qədim   ellüvial

aşınma   qabığı   üzərində   yerləşmişdir.

Qatın rəngi  gil hissəciklərinin üzərində

möhkəm əlaqələndiyi dəmir hidroksidin

iştirakından   asılıdır. Bu əlaqə o qədər

möhkəmdir ki, hətta  qatın uzun  müddət turş torpaq suları

ilə yuyulması da onu dağıda bilmir.

Acariyanın   qırmızı   torpaqlarının     profili   aşağıdakı

quruluşa malikdir:

A   qatı  –   boz   qəhvəyi   rəngdə,     köklər   çoxdur,

strukturu tonavaridir. Qalınlığı  15-20 sm-dir, səthində  çox

    Şəkil 19.2.

139

---

vaxt   bir neçə   santimetr qalınlığında meşə döşənəcəyi

yerləşir. 

B qatı – keçid illüvial qat, ilk süxurdan  asılı olaraq

qonur-qırmızı     və   ya   sarı-qonur     rəngdədir,   bərkdir.

Qalınlığı   50-60sm, qırmızı torpaqlarda   bol dəmirli   və

manqanlı  konkresiyalara  rast gəlinir.

C qatı – müxtəlif rənglidir, çox vaxt zolaqlı  ellüvial

aşınma       qabığından   və   onun   qırmızı   rəngli   çöküntü

materiallarından     ibarətdir.   Yuxarı   hissəsində     narın

dispersli     mineralların   pərdəsi     və   süzüntüsü   nəzərə

çarpır.

Genetik qatların kimyəvi     tərkibinə   görə, profilin

yuxarı   hissəsində   silisium   oksidinin   yüksək   miqdarı

diqqəti   cəlb   edir,   onun   miqdarı   keçid   –   allüvial   qatda

azalır.

Narındispersli     hissəciklər     B   qatında     zəif

toplanırlar. Mikroskop  altındakı  şilliflərdə su ilə gətirilmiş

gilli   mineralların   törəmələri   yaxşı   görünür.    Bütün   profil

boyu   torpağın   reaksiyası   turşdur.   A   qatında   humusun

miqdarı xeyli yüksəkdir - 6-8%. Profil boyu aşağı getdikcə

humusun miqdarı kəskin azalır.

Humusun       tərkibində       huminlərə       nisbətən

fulvoturşular üstünlük təşkil edirlər.     Həddindən     artıq

rütubətlənmə   və yuyan su rejimi qırmızı torpaqların turş

torpaq   məhlulları   ilə     yuyulmasına       səbəb     olur.

Nəticədə qırmızı torpaqlar podzol torpaqlarla bəzi ümumi

xüsusiyyətlər kəsb edir.

Topraq       profilinin     üst       hissəsindən         su   ilə

aparılan   kimyəvi   elementlərin   bir   hissəsi   parçalanmış

töküntülərdən daxil olan kül elementləri ilə kompensasiya

140

---

edilir.     Torpaqəmələgətirən       süxurların   kalsiumla

zənginliyi torpaqdan kimyəvi elementlərin       yuyulmasını

çətinləşdirir.  Buna       görə         əsas       süxurların   aşınma

məhsulları    üzərindəki torpaqlar, turş süxurların aşınma

məhsulları   üzərindəki   süxurlara   nisbətən   daha   az

yuyulmuşlar.

Tərkibində     alminium   hidrooksidlərinin,   əsasən

hidrargillitlərin   olması   –   Acarıstan   qırmızı   torpaqlarının

xüsusiyyətidir.   Bu   yerli     süxurların       (orta   və   qələvi

effuzivlərin   və   onların   torpaqlarının)   aşınması   ilə

əlaqədardır   ki,   bu   halda   landşaftın       bütün

komponentlərinin   səthi   və   sularının,   bitkilərin     və

torpaqların   alüminiumla   zənginləşməsi   baş   verir.

Acarıstan   torpaqları   kaolinit   qalınlığının   aşınma

mineralları ilə zəngindir, bunun nəticəsi olaraq onlar zəif

udma tutumuna   malikdirlər və tərkibindəki narındispersli

minerallara görə keçmiş sovet məkanında yayılmış başqa

torpaqlardan fərqlənirlər. 

Sarı torpaqlar  pis su keçirmə qabiliyyətinə malik

olan gilli şistlər və gillər üzərində     əmələ gəlir, nəticədə

bu     torpaqların     profilinin   yuxarı   hissəsində   çox   vaxt

qleyləşmə     prosesləri    inkişaf edir. Dəmir - üç    oksidi

konkresiyalarının  əmələ    gəlməsini  (Romaşkeviç,   1975)

bununla   əlaqələndirirlər.   Sarı   torpaqların   profilində   çox

vaxt lessivaj prosesi nəzərə çarpır (şəkil 19.3).

141

---

    

    Şəkil 19.3. Sarı torpaqların bəzi yarımtipləri

Zaqafqaziyanın   rütubətli   subtropik   landşaftlarında

orijinal torpaqlara rast gəlirik, onların   profilində   dəmirli

yenitörəmələrlə   intensiv     zənginləşmiş qat vardır. Bəzi

torpaqşünaslar   belə   güman   edirlər   ki,   bu   torpaqların

əmələ   gəlməsi   gilli   hissəciklərin   yüksək   enerji   ilə

yuyulması və su keçirən   illüvial qatın əmələ gəlməsi ilə

əlaqədardır.   Belə   qatın   meydana     çıxması   torpağın

səthdən   mövsümü   olaraq     su     ilə         zənginləşməsinə,

dəmirin   mütəhərrik   vəziyyətə keçməsinə və sonradan

çoxlu   miqdarda   dəmir   -   üç   oksidin   toplantılarını   əmələ

gətirməklə   onun   yüksək   enerji   ilə   miqrasiyasına   səbəb

olur.   Çox     güman   ki,   bu   dəmirli   yağıntılar   qədim

törəmələrinqalıqlarıdır   və   müasir   torpaqlara   irsən

keçmişdir. Rütubətli  subtropik   meşələrin    torpaqlarında

azotun,  eləcə də   bəzi kül elementlərinin miqdarı azdır.

Onların       münbitliyini     artırmaq   üçün   üzvi   və   mineral

142

---