ƏSƏD ƏLİyev
Yüklə 0,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- XIX-XX əsrin əvvəllərində Gürcüstan azərbaycanlılarının ailə məişəti
- Əsəd Əliyev
XIX-XX əsrin əvvəllərində Gürcüstan azərbaycanlılarının ailə məişəti 85 huşunu itirərək özündən gedərdi. Bu zaman elə düşünülərdi ki, “Hal anası” gəlinin ürək və ciyərini söküb suda yumağa, sonra is ə balalarına yedirtməyə aparır. Gəlini bu bədxah qüvvənin əlindən qurtarmaq üçün mis qab-qacağı bir-birinə vurub cingild ədər, dolu su qablarını boşaldar, atəş açar və axar su üstə gedib suyu x əncərlə doğrayardılar. Səs-küyə özünə gələn gəlin guya bu üsulla hal anasından xilas olurdu. Halbuki “ potoloji prosesl ə bağlı olan bu məsələnin tibbi mahiyyəti əski çağlarda, t əbii olaraq, dərk edilmədiyi üçün doğan qadının çoxlu qan itirm əklə halsızlaşmasına, huşunu itirməsinə, Albastının bu işə müdaxil əsi kimi baxılmış və mis qabları bir-birinə vurub səs salmaqla b ədxah qüvvənin qovula biləcəyini düşünmüşlər” (2, 78). Araşdırıcılar doğuş zamanı hal anasını qovmaq üçün metal al ətlərdən istifadə edilməsini metalın qüdrətinə sığınmağın və ona ehtiramın nəticəsi sayırdılar (32,134). Ümumiyy ətlə dəmirin, suyun gücünə, kəsərinə və qoruyucu xass əyə malik olmasına inam bütün türkdilli xalqların m əişətində mühüm yer tutmuşdur (65,14-15; 35,60). Əsatiri varlıq olan “Hal anası” və ya “Hal arvadı” tədqiq etdiyimiz bölg ələrin əhalisinin təsəvvüründə ağ paltarlı, uzun dırnaqlı, uca boylu, iri döşləri kürəyinə atılmış və sarı saçları pırpız-dolaşıq bir məxluq kimi canlanardı. Onların inamına görə bu b ədheybət varlıq samanlıqda, qamışlıqda, çay və göl k ənarlarında və s. yaşayırdı. İstər Azərbaycanda, istərsə də Gürcüstan azərbaycanlıları arasında “Hal arvadı”, “Hal anası”, “Al arvadı” kimi məlum Əsəd Əliyev 86 olan bu əsatiri varlığa türklər “Alqarısı”, tubalılar “Albıs”, altaylılar “Almıs”, yakutlar “Albas”, qırğızlar, tatarlar (Kazan, Krım), komanlar “Albastı” (70,78), kərküklülər “Al Nənəsi” (65,15) dey ərdilər. Halarvadı-Alarvadı-Halanası təkcə türkdilli xalqlara yox, dig ər millətlərə də bəlli idi. Bu əsatiri obrazı “ əfqanlar Madəri al, Mad əri yal, Madəri hal, Madəri ol, taciklər Almasti, gürcülər Ali, talışlar Ala jen, bir sıra slavyan dilli xalqlar Ala, ləzgilər Alpab, inquş və çeçenlər Almazı, monqol dilli xalqlar Almas, tatlar Ol v ə s.” (2,73) adlandırırdı. Doğuşdan sonra əvəçi qadın uşağın köbəyini kəsib bağlayar və onu ilıq duzlu su ilə çimizdirərdi. Bu, böyüdükdə uşağın dərisindən xoşagəlməz qoxu gəlməməsi və sümüyünün b ərkiməsi üçün edilərdi. Digər tərəfdən, duzlu su “ doğuş zamanı uşağın bədəninə düşmüş murdar şeyləri (mikrobları) t əmizləyirdi” (49,140). Osmanlı türkləri, qırğızlar (110,29) və özb əklərdə (137,192) isə doğuşdan sonra çağanın bədəninə duz s əpərdilər. Çağa çimizdirildikdən sonra ona “çillə köynəyi” və “çillə papağı” geyindirib bələyərdilər. Çillə papağı və çillə köynəyi vaxtaşırı dəyişdirilməklə qırx gün (çilləsi çıxana kimi ) uşağın əynində qalardı. Altı quru olsun deyə onun bələyi tez-tez t əzələnirdi. Özü də uşağın ovcuna yığılan “bələk tozu”nu t əmizləməzdilər. İnama görə bu, çağanın “yuxuluğu” sayılırdı. Etnoqrafik materiallar göst ərir ki, çağanın bələyi bir- birind ən fərqli ölçülü 5-6 ədəd pambıq parçadan ibarət idi. XIX-XX əsrin əvvəllərində Gürcüstan azərbaycanlılarının ailə məişəti 87 B ələyin hazırlanması üçün əvvəlcə böyük, sonra isə kiçik ölçülü parçalar üçkünc formada bir-birinin üstün ə salınardı. Uşaq h əmin parça dəstinin ortasına uzadılar və qıçlarından başlayaraq boğazının altına kimi (əl-qolu da olmaqla) bükülərdi-bələnərdi. Bunun ardınca bələk qırmızı lentlə (bələk ipi ilə) yuxarıdan aşağıya doğru çalkeçir edilərək bağlanırdı. Bələyə xalq arasında “qundaq” da deyil ərdi. Uşaq 5-7 gün anasının yanında yatdıqdan sonra onu beşiyə qoyardılar. Beşik ağac materialından hazırlanaraq ortası deşikli olurdu. XX əsrin 50-60-cı illərindən etibarən bəzi ailələr d əmir beşikdən də istifadə etməyə başladı. Yeri gəlmişkən onu da qeyd ed ək ki, bir adət olaraq ilk uşağı dünyaya gələn ail ələrdə çağanın bələyindən tutmuş yataq ləvazimatlarına ( yorğan, döşək, yastıq, beşik və s.) kimi uşağın ana nənəsi hazırlayardı. Belə bir adət Azərbaycanın Lənkəran bölgəsində d ə mövcud idi (91,21 ). Doğuşdan sonra zəifləmiş zahıya quymaq, südlü sıyıq və ya x əşil çalıb verərdilər. Xalqın təcrübəsinə görə, bu kimi yem əklər qanı normaya salaraq baş gicəllənməsinin qarşısını alır və qarın nahiyəsindəki ağrıları götürürdü. Özü də çilləli olduğu müddətdə zahı qadın “natəmiz” sayıldığından, ona xəmir yoğurmaq, çörək və xörək bişirmək yasaq edilərdi. Xalq arasından əldə etdiyimiz bilgiyə görə, ananın ilk südü (ağız südü) acı tam verdiyindən, doğuşun birinci günü körp əsini əmizdirməzdi. O, döşünü sıxıb südünü gediş-gəliş olmayan bir yer ə tökərdi. Çünki, ana südü müqəddəs olduğu Yüklə 0,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|