ƏSƏD ƏLİyev
Yüklə 0,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- XIX-XX əsrin əvvəllərində Gürcüstan azərbaycanlılarının ailə məişəti
- Əsəd Əliyev
XIX-XX əsrin əvvəllərində Gürcüstan azərbaycanlılarının ailə məişəti 77 münasib ət göstərilirdi. Bu haqda həm xalq arasında, həm də yazılı ədəbiyyatda istənilən sayda bilgilər mövcuddur. Təkcə “Kitabi-D ədə Qorqud” dastanında təsvir olunan ziyafətdə Bayındır xanın bir yerdə ağ, bir yerdə qızıl, bir yerdə qara otaq qurduraraq “oğlu olanı ağ otağa, qızı olanı qızıl otağa qondurın. Oğlu-qızı olmıyanı allah-təala qarğayıbdır, biz dəxi qarğarız, b əllü, bilsün”- deməsindən (40,34) övladsızlığın nə dərəcədə m ənfi təsir bağışladığı aydınca görsənir. Etnoqrafik materiallar göst ərir ki, uşaqsız ailələrə “işıqsız ev”, “susuz d əyirman”, “bacasından gün düşməyən”, “barsız ağac” və s. kimi ifadələrin “calaq” edilməsi, hər bir ailəni düşünməyə, bundan nəticə çıxarmağa vadar edirdi. İstər qızın, ist ərsə də oğlanın valideynləri, qohum-əqrəbası belə “gözü qıpıqlıqdan” ötüşmək üçün tezliklə gəlinin uşağa qalmasına, doğub-törəməsinə çalışardı. Bunun üçün onlar müxtəlif çarə və üsullara əl atardılar. T ədqiqatçılara görə, “övladı olmayan qadına həqarətlə b axılması, əri, yaxud qaynanası tərəfindən “barsız ağac” adlandırılması, qaxınca, töhmətə məruz qalması yalnız dini zehniyy ətlə deyil, ümumən mədəni-intellektual səviyyənin k əmliyi ilə əlaqədar” (31,43) idi. Övladsızlığın dözülməz bir bəla, çəkilməsi mümkün olma- yan ağır dərd olduğu Təhləli Novruzun bir şeirində də aydın görünür: Əsəd Əliyev 78 Qadir allah, budur s əndən diləyim Ver m ənə, qarşımda bala yerisin. Oğul olsa-yurda sahib, xan olar, Qız olsa-bürünüb şala yerisin. Sonsuz n ə lazımdı dünyada insan, Ölünc ə, qoy olsun mülkü də viran. Köm ək ol hər kəsə qadiri-sübhan, Qoyma ki, namuraz qala, yerisin. Heç kims ə düşməsin dərdə, azara, Getm əsin bivaris, sonsuz məzara. Kim satar uşağın qoyub bazara? Satan yox, Novruz da ala, yerisin. (77,130). Yaşlı qadınların dediyinə görə, toydan sonra gəlini 1-2 ay gözl əyərdilər. Əgər bu müddət ərzində uşağa qalmazdısa, onda onun çill əyə düşdüyü güman edilərdi. Çilləyə düşməsinə səbəb is ə doğuşdan sonra uşağı əlində qalmayan və ya gözü nəzərli, boynu muncuqlu qadının gəlinin üstünə gəlməsi hesab olunardı. Bundan əlavə, gəlinin vəfat etmiş adamın və ya heyvanın çill əsinə düşə biləcəyi də güman edilərdi (71,233). Gəlini çill ədən çıxarmaq məqsədilə müxtəlif ayinlər icra edilər, onu sınanılmış ocağa, pirə aparıb şam yandırar, qurban kəsər, müq əddəs sayılan ağaclara rəngbərəng əski parçaları bağlayar v ə yetim-yesirə nəzir paylayardılar (17,94). XIX-XX əsrin əvvəllərində Gürcüstan azərbaycanlılarının ailə məişəti 79 İstər Azərbaycanda, istərsə də Gürcüstan azərbaycanlıları arasında sözügedən məsələ ilə bağlı görülən tədbirlər içərisində “çill ə kəsmək” ayini diqqəti cəlb edir. Belə ki, çilləsi kəsilən g əlinin əl və ayaqlarının baş barmaqları ağ iplə üç dəfə sarınırdı. Çill əni kəsən şəxs ovsun nəğməsi oxuya-oxuya ipi qayçı ilə k əsirdi. Bu proses üç dəfə təkrar olunurdu. Bundan sonra iplər çill əsi kəsilən şəxsin başı üzərində tutulub üstündən “qırxaçar camı” vasitəsilə su axıdılırdı. İcra edilən bu ayindən sonra tezlikl ə gəlinin uşağa qalacağına əmin olurdular (2,67-68). Qeyd ed ək ki, çillə kəsilərkən su və qayçıdan istifadə edilm əsi qədim inanclarla bağlı idi. Tədqiqat obyekti kimi seçdiyimiz bölg ələrin əhalisi suya ağrı-acını, dərd-bəlanı yuyub aparan, d əmirə, dəmirdən düzəldilmiş nəsnələrə isə şər qüvv ələri qovan, qorxudan sehirli qüvvə kimi baxırdı. G əlinin uşağa qalması üçün onu üç dəfə həyətdəki barlı ağacın ətrafına dolandıraraq “Ey yerin-göyün yiyəsi, bu ağacı barsız qoymadığın kimi bu gəlini də barsız qoyma”, yaxud Novruz bayramı günlərində gəlinin başı üzərində səməni tutaraq “Ey tanrı, səməni kimi bu gəlini də göyərt” (17,107), yaxud da axır çərşənbə axşamında uşaqlı qadının köynəyini ona geyindirib “Ey ətəyindən tutduğum allah, ey ayın, ilin əziz gec əsi, tezliklə bu köynəyi bu gəlinin əyninə dar elə, gələn il bu zaman “dan” oturub əhd süfrəsi açacağam”-deyərək niyyət ed ərdilər. Naxçıvanda isə uşaq istəyən qadın Novruz bayramına bir gün qalmış yeddi dəfə kirkirənin üstən tullanardı (53,37). Əsəd Əliyev 80 G əlin uşağa qaldıqdan sonra ona xüsusi qayğı göstərilər, h əyət-baca işlərində çalışması yasaq edilərdi. Ona yalnız bacarığı müqabilində evin daxili səliqə-səhmanı ilə məşğul olmağa icazə verilərdi. Gəlini yüngül işlərdə çalışdırmaqda, h ərəkət etdirməkdə məqsəd onun və bətnindəki körpənin sağlamlığının, həm də doğuşunun asan keçməsinin qeydinə qalmaq idi. Əks təqdirdə gəlin getdikcə halsızlaşaraq gücdən düşərdi. Bu isə doğuş zamanı xoşagəlməz hallarla nəticələnə bil ərdi. Hamil əlik dövründə (yeri gəlmişkən, hamilə/boylu qadınlara xalq arasında “ağzı pis”, “ayağı ağır” da deyərdilər) g əlinin yeməyinə də xüsusi diqqət yetirilirdi. Çalışardılar ki, o, kalorili yem əklərlə, meyvə-tərəvəzlərlə qidalansın. Çünki körp ənin sağlam inkişafı ana olacaq gəlinin qəbul etdiyi qida m əhsullarının keyfiyyətindən asılı idi. Özü də çalışardılar ki, hamil ənin ürəyi hansı yeməyi istəyirsə onu da bişirsinlər. Deyil ənə görə, “ayağı ağır” (hamilə) gəlin istədiyindən yem əzdisə, onda o umsunar və döşləri şişərdi. Bu isə bətndəki körp ənin bədənində ləkə əmələ gəlməsinə səbəb olardı. Belə bir inanc Dağıstan azərbaycanlıları-türkləri arasında da mövcud idi (106,179.). Qarakeçili türkm ənlərdə isə hamilə qadın ist ədiyindən yeməzdisə, doğulacaq körpənin bədən üzvlərindən biri olm ayacağına inanardılar (34,372). Xatırladaq ki, Azərbaycanda olduğu kimi (48,272), tədqiq etdiyimiz bölg ələrdə hamilə gəlinə mal dalağı yemək məsləhət görülmürdü. İnama görə, mal dalağı yeyən hamilə gəlin əlini Yüklə 0,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|