Əsərlər Ana dilinin tədrisi metodikası
Ağarəhim Əsərlər
Yüklə 3,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ağarəhim Əsərlər
Ağarəhim Əsərlər
432 ran, fikrin ekspressiv təsir gücünü qüvvətləndirən qızıl payız, bol məhsul, barlı-bəhərli bağlar, əməkçi insanlar, atlas dona bü- rünmüş ağaclar, şən nəğmələr oxuyan quşlar, üzlərində sevinc (təbəssüm) görünən kolxozçular, günəşin parlaq şüaları, hara isə tələsən buludlar, parça-parça dağılan buludlar və s. kimi ifa- dələr işləndi. Hər bir şagird şəklin məzmununu, mahiyyətini başa düşdüyü kimi verməyə çalışdı. Ən böyük inşalar 120-130, kiçiklər isə 60-70 sözlə ifadə olundu. İbtidai siniflərdə müqayisəyə imkan verən süjetli şəkillər əsa- sında şifahi inşaların qurdurulmasına da yer verilməlidir. Bu məq- sədlə I-II siniflərdə sadə, III-IV siniflərdə isə bir qədər mürəkkəb şəkillər götürülməlidir. Belə şəkillər şagirdlərin dilini açmaqla on- ların idrakına güclü təsir göstərir. S.Əliyevin ―Kəndlilər keçmişdə və indi‖ süjetli şəkli üzrə müşahidə olunan iki məktəbin dörd III sinfində 146 şagirdlə aparılmış təcrübi təlim bunu sübut etdi. Müqayisəyə, tutuşdurmaya imkan verən cəhətləri, hissələri də- qiq və ətraflı açmaq üçün suallar verildi: Sağ tərəfdəki epizodda nə təsvir olunub? Kəndlilər necə işləyirlər? Onlar nə ilə işləyirlər? On- lar nə üçün əziyyət çəkirlər? Onların geyimləri, üst-başları necədir? Kəndlilər yeri necə şumlayırlar? Sahibkarın geyimi necədir? Kənd- lilərin evləri necədir? Bəs sol tərəfdəki epizodda nə təsvir olunub? Kəndlilərin geyimləri necədir? İndi onlar necə işləyirlər? Necə ev- lərdə yaşayırlar? Tarlada bütün işlər nə ilə görülür? Taxılı necə əkirlər? Keçmişdə və indi kəndin, tarlanın və adamların görünüşü necədi? və s. Sonra şagirdlərdən şəklin məzmununu danışmaq tələb olundu. Bu zaman onlar obyekti fikrən hissələrə bölür, ayrı-ayrı hissələr arasındakı qarşılıqlı əlaqələri aşkara çıxarmağa çalışırlar. Müəllimin sinfə verdiyi suallar epizodları tutuşdurmağa təhrik etdiyindən şagirdlərin qurduqları hekayələrdə keçmiş-indi, təzə-
cümlələr işləndi. Dilin bu ifadə vasitələri inşaların həcminə, ideya və məzmununa əsaslı şəkildə təsir göstərdi. Məlumdur ki, kiçik yaşlı məktəblilərin təbiəti dinamikanı çox Ağarəhim Əsərlər
433 sevir. I-II sinif şagirdləri bu və ya digər hadisənin, hərəkətin əks olunduğu şəkillər əsasında daha yaxşı danışırlar. Uşaqların oyunla- rına, əyləncələrinə, məktəb həyatına, tədris əməyinə, yaşlıların əməyinə həsr olunmuş şəkillər ən zəif şagirdləri dilləndirir. Lakin təcrübə göstərir ki, III-IV siniflərdə şagirdləri bunlarla yanaşı bəzən yalnız təsvirdən ibarət şəkillər üzərində də işlətmək lazımdır. Bu məqsədlə S.Bəhlulzadənin ―Xəzərin axşamı‖, ―Qudyalçay‖, ―Qız Bənövşəyə gedən yol‖, İlkinin ―Covdar‖, ―Palıd meşəsi‖, M.Abdul- layevin ―Azərbaycan çölləri‖, ―Sevinc‖, V.Səmədovanm ―Əməkçi qadın‖, Ə.Məmmədovun ―Çoban Q.Bağırovun portreti‖, Alxaso- vun ―Dənizdə tufan‖, İ.Levitanm ―Qızıl payız‖ və s. tablolarını təq- dim etmək olar. Müşahidə olunan məktəblərdən birində IV sinif şagirdlərinə S.Məmmədovun ―Çoban Q.Bağırovun portreti‖ tablosu təqdim olundu. Şagirdlər iki-üç dəqiqə şəkli sərbəst müşahidə etdikdən sonra onlardan aşağıdakı suallara cavablar alındı. Tabloda hansı fəsil və hara təsvir olunmuşdu? Sol tərəfdə nə görürsünüz? Göyün üzü, çöl, çəmən necə verilmişdir? Çoban Bağı- rovu kimlər dövrəyə almışdır? Onun görünüşü necə təsvir olunur? Şəkil xoşunuza gəlirmi? Nə üçün? və s. Sonra şəklin məzmunu təsvir olundu. Ən yaxşı inşalardan birinə diqqət yetirək.
Tabloda dağın yamyaşıl yamacı təsvir olunmuşdu. Sol tərəfdə buludların təsiri altında elə bil otlar saralmışdı. Burada təsvir olu- nan alaçıqlar çobanların sadə həyatını canlandırır. Başqa bir çoban isə çadırın küncünü bərkidir. Sağ tərəfdə rəngbərəng çöl çiçəkləri, qıpqırmızı lalələr, yamyaşıl otlar dağ yamacını al-əlvan xalı kimi bəzəyir, göz oxşayır. Ağ buludlar yüksək dağların zirvəsinə örpək çəkmişdi. Lay-lay buludların arasında göyün bir hissəsi mavi rəng- də görünür. Günəşin parlaq şüaları bulud laylarının arasından süzü- lərək yaşıl çəmənliyə yayılmış sürünün üstünə düşür, çoban Bağı- Ağarəhim Əsərlər
434 rovun üzünə gülümsəyir. Çoban Bağırovu öz yoldaşları dövrəyə al- mışdı. Dəri papaq və qara yapıncı geymiş Bağırovun möhkəm bə- dəni, inamlı duruşu məğrur görkəminə çox yaraşır. Sərin və təmiz dağ havası onun sağlam vücudunu daha da möhkəmləndirir. Üzün- dəki sərt ifadə, qara gözlərindəki iti baxışı, enli kürəyi, qürurlu başı Bağırovun iradəli, qüvvətli və cəsurluğunu göstərir. Əlində tutduğu uca toppuz çomağı və durumu onu nağıllarda təsvir olunan əzəmət- li və soyuqqanlı qəhrəmanlara oxşadır. Bu qəhrəmanın nəzəri uzaq- lara dikilir. Yəqin ki, sürünü necə çoxaltmaq haqqında düşünür. Bakı şəhərindəki 132 saylı məktəbin IV sinfində Azərbaycan xalqının görkəmli rəssamı S.Bəhlulzadənin ―Xəzərin axşamı‖ tab- losunun təsvir üzrə işə bir qədər də yaradıcı xarakter verildi. Tabloda sakit Xəzər, dənizin içərisində neft buruqları təsvir olu- nub. Suyun üzündə ağ qağayılar uçuşur. Sağ tərəfdə qəsəbənin işıq- ları yanır. Tablonun kompozisiyasının bir qədər mürəkkəbliyini nəzərə alaraq müəllim tərəfındən qoyulan sualların hər biri şagirdlərin diq- qətini təbiət lövhələrinin açılmasına yönəltdi: məsələn, Tabloda gü- nəş, onun şüaları neeə verilmişdi? Onlar dənizin sularında necə gö- rünürdü? Dəniz necə görünürdü? Həzin küləyin əsməsini nədən bil- mək olar? Qağayılar nə etmək istəyirlər? Neft buruqları necə veri- lir? Qəhrəman neftçilərin əməyi haqqında nə deyə bilərsiniz? Ya- xınlaşan axşam qaranlığı Xəzərin görkəmini necə dəyişir? Qəsəbə- nin görünüşü haqqında nə deyə bilərsiniz? Rəssam hansı rənglərdən istifadə etmişdi? Nə üçün? Suallara cavablar alındıqdan sonra şagirdlər tablonu təsvir etdi- lər. Onlardan birinə nəzər salaq.
Xalqımızın böyük rəssamı S.Bəhlulzadə ―Xəzərin axşamı‖ tab- losunda dəniz neftçilərinin əmək qəhrəmanlığını təsvir etmişdir. Göyün üzü açıqdır. Günəşin sonuncu ilıq şüaları dənizin mavi sula- rında əks olunur. Günəşin dairəsi isə dumduru sularda parlayırdı.
Yüklə 3,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|