Əsgər Rəsulov

 
 
40 
Azərbaycan  dili  ilə  müqayisədə  bir  sıra  fars  sözlərində  səsartımı  hadisəsi 
müşahidə olunur: beyhuş (bihuş), beyçarə (biçarə), bədbəxxt (bədbəxt). 
Fars  mənşəli  sözlərdə  səs  fərqləşmələri:  qölzar  (gülzar),  davət  (dəvət),  dendar 
(dindar), döşmən (düşmən) və s. 
nq  qovuşuq  səsin  söz  sonunda  işlənməsi  çox  müşahidə  olunur:  töfənq  (tüfəng), 
zənq (zəng), cənq (cəng, savaş, müharibə) palanq (pələng), fişənq (fişəng, patron) və s. 
Bu  dialekt  Xorasan  türkcəsinə  yaxındır.  Fonetik  cəhətdən  sözlərin  tələffüz  və 
yazılışında  incələşmə  müşahidə  olunur.  Məs.:  ərux  (arıq),  qərqə  (qarğa),  qərə  (qara), 
xəlq  (xalq), qiz (qız) və s.  Bəzən əksinə  sait qalınlaşması  özünü  göstərir:  dada  (dədə), 
gəlax (gələk). 
 Bəzən  ətraf  dillərin  təsiri  nəticəsində  o  şəkilçisi  müraciçət  halını 
formalaşdırmışdır: lavo! (oğul!), həvalo! (yoldaş!), bavo! (ata!) və s. 
Şəxs  adları  ilə  müraciət:  Əliyö,  Biviye,  Əvdləli,  Fatməe,  Nurməməd,  Şəms, 
Yaxşimurad, Niyazmamad. 
Peşələrin  adları:  nalbənd,  aşvan  (dəyirmançı),  nədəvan  (çoban),  şovan  (çoban), 
xərat (xarrat), nəşar (dəmirçi), topçi (topçu) və s. 
Türk sözləri: aram-aram, tez-tez, dəstə-dəstə və s. 
Farslarla  qaynayıb  qarışma  nəticəsində  sunqurların  danışığında  xeyli  sayda  kürd 
sözləri  işlənir:  dər  (qapı),  mizan  (payız-payiz),  novət  (növbə),  həd  (sərhəd),  piadə 
(piyada),  pak  (yaxşı),  xani  (ev),  lnq  (ayaq),  dərənq  (gec),  şəve,  şəv  (gecə),  joreda 
(yuxarı),  xzanti  (uşaqlıq),  behodə  (bihudə-havayı),  zu  (tez),  sva  (səhər),  döh  (ö) 
(axşam), töro (üzüm). 
Mücərrəd  isim  yaradan  şəkilçilər:  i,  ti:  batri  (qəhrəmanlıq),  dinşi  (sakitlik), 
koçəri\köçər (köçəri), brati (qardaşlıq) və s. 
Söz birləşmələri: kəvçye çaye (çay qaşığı), kəvçyene xarane (yemək qaşığı). 
Qurlara,  sunqurlara  həsr  edilmiş  bu  məqalə  ilkin  təəssüratların  nəticəsində 
yazılmışdır.  Burada  dəqiqləşdirməyə,  genişləndirməyə  ehtiyacı  olan  məsələər  hələ 
çoxdur. Qurlardan sunqurlara gedən tarixi inkişaf prosesi günümüzdə izlənəcək, maraq 
doğuran faktlar üzə çıxarılacaqdır. 
 

---

 
 
41 
ƏDƏBİYYAT 
 
1.
 
Doerfer  Gerhard.  İrandaki  Türk  Dilleri  Üzerine  Göttingende  Yapılan 
Araştırmalar  Üzerine.  Türk  Dili,  Sayı  489,  Eylül  Ankara,  1992;  Doerfer 
Gerhard. İrandakı Türk Dilleri. TDAY-Belleten, Ankara, 1969  
2.
 
Əzizov  E.Azərbaycan  dilinin  tarixi  dialektologiyası.  Bakı,  Bakı  Universiteti 
nəşriyyatı, 1999 
3.
 
Kitabi-Dədə Qorqud. Bakı, «Gənclik», 1978 
4.
 
İslam Sadıq. Şumer və türk folklorunda günəş kultu.-Türkologiya, 2012, № 2 
5.
 
Rəsullu  Böyük.  Cənubi  Azərbaycanda  türk  ləhcələri.  «Ədəbiyyat»  qəzeti, 
22.06.1997-ci  il;  Böyük  Rəsullu.  Güney  Azərbaycanda  türk  ləhcələri  (ümumi 
baxış). 1995 
6.
 
Cevad Heyet. Sungur Türkleri\\Türkler. Ankara, 2002, s. 675-678; Cavad Heyət. 
Türk dilləri və ləhcələrinin tarixi. I kitab, Bakı, 2011 
7.
 
Musayev M.M.Türkoloji dilçilik. Bakı: Mütərcim, 2012 
8.
 
Языки мира: Тюркские языки. Изд-во Дом «Кыргызыстан», Бишкек, 1997; 
Tekin  Ölmez,  Mehmet.  Türk  dilleri.  Giriş.  Yıldız.  Dil  ve  Edebiyat  2,  İstanbul, 
2003 
9.
 
Бунятов З.М.Государство Атабеков Азербайджана. Баку, 1978 
10.
 
Голтьман М. Иорический очерк города Гянджи. Ч.1, Баку, 1949 
11.
 
Mirmahmudova  Sitarə.  Ermənistan  ərazisində  Azərbaycan  mənşəli  oykonimlər 
və  onların  erməniləşdirilməsi  siyasəti.  (Rus  dilindən  tərcümə).  Bakı:  TEAS 
PRESS Nəşriyyat evi, 2015 
12.
 
Kazımov  Q.  -sa,-sə  şəkilçisi,  onun  praforma  və  derifatlarının,  qrammatik  və 
üslubi xüsusiyyətlərinin tədqiqi.- Dil, tarix və poeziya. Bakı, 2001 
13.
 
Əhmədov  T.Azərbaycan  toponimiksının  əsasları.  Bakı,  Bakı  Universiteti 
nəşriyyatı, 1991 
14.
 
Ширалиев  М.Ш.  Кыпжакские  элементы  в  азербайджанском  языке  (на 
материале  диалектов  и  говоров).-  Исследования  по  грамматике  тюркских 
языков. Ташкент: Наука, 1965 
15.
 
Гукасян В.Л. Об одной древнетюркской письменности.- СТ, 1981, № 5 
16.
 
Древнетюркский словарь. Л., Наука, 1969 
17.
 
Dr. Riza Nur. Türk tarihi (Birinci cild). İstanbul: Kutluğ yayınları, 1972 
18.
 
Гараев Т. Историко-лингвистический анализ древнетюркского лексическо-
го  пласта  в  азербайджанских  говорах  Грузинской  ССР.  Автореф.  канд. 
филол.наук., Баку, 1981 
19.
 
Номинханов Т. Исследования по тюркским и монгольским языкам. Алма-
Ата, 1966 
20.
 
Abdullayev  Ə.Z.  Azərbaycan  dili  məsələləri.  Bakı,  Bakı  Univesiteti  nəşriyyatı, 
1992 
21.
 
Kazımov İ.B. Müasir türk dillərinin müqayisəli leksikası. II cild, Bakı, «Təknur» 
nəşriyyatı, 2010 
22.
 
Соколова В.С. Очерки по фонетике иранских языков, ч. 1, М., Л., 1953 
 

---

 
 
42 
İ.B.Kazımov 
Sunqur turks 
Keywords: sunqurs, Kermanshah province,  
Sunqur dialect, Persian, Kurdish language. 
 
In  article  was  researching  in  wide  plan  for  the  first  time  the  history,  culture, 
traditions,  folklore  and  in  some  language  features  of  Sunqur  Turks  living  in  Iran.  It is 
known  that  the  sunqurs/sonqors  are  remain  of  “qur”  tribes.  They  were  settled  in  the 
northern  territory  and  later  in  the  southern  territory  of  Azerbaijan  in  Kermanshah 
province.  More  than  40  thousand  people  speaks  in  this  language  in  Sunqur  city.  The 
language was affected by other languages (Persian, Kurdish, etc.) and were assimilated 
the most of the words. 
 В  статье  впервые  в  широком  плане  была  рассмотрена  история,  культура, 
традиции, фольклор и некоторые языковыe особенности сунгуров, проживающих 
в  Иране.  Известно,  что  сунгуры  /  сонгоры  остатки  племен  "Гур".  Они  были 
поселены  в  северной  территории,  а  затем  в  южном  Азербайджане  в  провинции 
Керманшаха.  Более  40  тысяч  человек  говорит  на  этом  языке  в  городе  Сунгур. 
Язык  был  под  влиянием  другие  языки  (персидский,  курдском,  и  т.д.)  и 
большинство слов были ассимилированы. 
 

---