Əsgər Rəsulov
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Р Е З Ю М Е
- S U M M A R Y
111 baxımından bir bərabərlik yox idi”. Tamam başqa-başqa adamlar idilər. Buna görə də İrfan “belə bir məmləkətdə evlənməyin” mənasız olduğunu düşünürdü. Bir qədər qabağa qaçıb deyək ki, İrfan öz arzuladığı qızla – oxumuş, həyatdan yaxşı baş çıxaran Fərihə Davudla evlənərək öz dediyinə axıra qədər əməl edə bilmir. Bəs Fərihə Davud kimdir? Onun yaşadığı mühitə, içərisində boy atdığı cəmiyyətə, aralarında gəzib-dolaşdığı insanlara münasibəti necədir? Romanın ikinci əsas qəhrəmanı olan Fərihə Davud ata-anası tərəfindən yaxşıca təhsil verdirilmiş gənc, son dərəcə gözəl, qədd-qamətli bir türk qızıdır. Musiqi alətlərində əməlli-başlı çalmaq bilir. lakin o da başqa həmyaşıdları kimi dörd divar arasında çürüməyə məcburdur. Evdən başqa yerə getməyə, hətta yaşadıqları evin damına çıxmağa icazəsi yoxdur. “İdman dəlisidir”. Dünyanın müxtəlif görməli yerlərində gəzib-dolaşmağı arzulayır. Təyyarələrdə uçmaq (hətta bir neçə gün əvvəl şəhər üzərində qəzaya uğrayan təyyarədə olmadığına təəssüf edir), qəzetlərə məqalələr, “faydalı mövzularda” kitablar yazmaq istəyir. Bir sözlə həyatda arzuladığı kimi yaşamaq, istəyincə gün keçirmək niyyətində olduğuna baxmayaraq, hər şeydən məhrumdur. Evdə oturmaq, musiqi alətlərində çalmaq, kitab oxumaq, böyük qardaşının velosipedində həyətdə gizlicə hərlənmək, ağaclara dırmaşmaq belə onu təngə gətirmişdir. Onun arzuladıqları isə hamısı ayıb sayılır. O, çox doğru olaraq “bu məmləkətdə qızlar üçün ayıb olmayan nə var, əcəba?” - deyir. Fərihə, hətta qadın olmağına, qız doğulmağına belə peşmandır. Öz halını düşündükcə məyus olur, qanadı qırılmış quşu xatırladır və bütün bu hala səbəb olanlara nifrətlər yağdırır. O, İrfana yazdığı məktublarının birində bütün kişiləri, o cümlədən İrfanın özünü də qadınlara münasibətdə ittiham edir. Şəriət qanunlarının, feodal həyat tərzinin əsiri olmaqdan başqa, qadınları əsarətdə saxlamaqdan yana özləri çoxlu vasitələr kəşf edirlər. Bu da nəinki mənəviyyatca, eyni zamanda fizioloji cəhətdən də qadınların inkişafına mənfi təsir göstərir. Fərihənin məktubunda oxuyuruq: “Adətən bir kişinin dərəcəsində bilik və mərifət sahibi olmağa çalışıram. Evlərdə vaxt keçirmək üçün icad edilmiş qadın əyləncələri daxilimdəki sıxıntını tamamilə dəf etməyə artıq kifayət etmir. İdmançılığa, bizdə kişilərə məxsus bilinən əyləncələrə can atıram. Bir türk qadını üçün belə şeylərin icrası deyil, bəlkə hətta ağla gətirilməsi belə cürətdir. Fəqət nə edək, Bizi adət bir çox şeylərdən istisna və məhrum edir, amma təbiət etmir. Təbiət bizə də fəaliyyətə möhtac bir beyin, sinirlər, əzələlər vermişdir… Bunlar çalışdırılmalıdır… Bir vücudun ətalətə məhkum edilməsindən doğacaq fənalıqları saymağa hacət yoxdur…”. [9, s. 99] Göründüyü kimi istər İrfan bəy, istərsə də Fərihə xanım köhnə qanun-qaydalarla barışmaq, vaxtını keçirmiş adətlərlə hesablaşmaq istəmirlər. Lakin onların “fəaliyyəti” elə bununla da bitir. Onlar paslaşmış beyinlərdə, korşalmış şüurlarda heç bir dəyişiklik elə bilmirlər. Həyat yenə də öz əvvəlki axınını davam etdirir. Köhnə adətlərə qarşı mübarizə aparmaq istəyən bu iki gəncin heç bir fədakarlığı nəzərə çarpmır. İstər-istəməz onlar da başqaları kimi amansız adətlərin icraçısına çevrilirlər. Düzdür, romanda onların evlənməsindən sonrakı həyatı göstərilmir. Amma hadisələrin gedişindən məlum olur ki, onlar da mühitin başqa gənc ailə quranlarından çox az fərqlənəcəklər. Bunda nə İrfanın, nə Fərihənin, nə də roman müəllifinin günahı vardır. O yerdəki mühit amansızdır, cahil və nadanların meydanıdır, cəmiyyət mübarizəyə hazır deyil, müsbət qüvvələr qeyri- mütəşəkkildir, mütərəqqi ideyalar ayaq alıb yeriyə bilmir, o yerdə inqilabi çıxış etmək, köhnəliklərə, gerilik təmayüllərinə, mühafizəkar ənənələrə qarşı təkbaşına mübarizə aparmaq çox çətindir. Lakin Hüseyn Rəhminin romanlarında həyatın komik cəhətlərini görmək və göstərmək istedadı çox güclüdür. Həyatda mövcud olan nöqsanları, gülünc hadisələri gülüşün işığında aydınlaşdırmaq, subyektiv komik vasitələrlə əks etdirmək onun romanlarının məziyyətlərindəndir. Həyatda gülüş doğuran hadisələrin bədii idrak və inikası prosesində yazıçı həmin komik hadisələrə oxucuda nifrət oyada bilir. 112 Hüseyn Rəhmi bu romanda vermək istədiyi fikirlərini, satira atəşinə tutmaq istədiyi mənfilikləri bir kometanın yerə doğru uçması, yerlə kometanın toqquşması nəticəsində yer kürəsinin məhv ola biləcəyi qorxusu ilə əlaqələndirmişdir. Quyruqlu ulduzun – kometanın yerlə toqquşa biləcəyi ehtimalı Hüseyn Rəhminin əlində sadəcə olaraq bir vasitə olmuşdur. Həmin vasitədən istifadə etmək yolu ilə yazıçı müxtəlif insanların – bir tərəfdən namazından, dəstəmazından qalmayan, digər tərəfdən də söz gəzdirən, ona-buna qara yaxan, hətta yengəsi olduğu Fərihə xanımın ünvanına olmayan sözlər deyən Əməti xanımın, qızı görməyə gedib onun çox açıq-saçıq olduğunu görən, utanmadan bunlarla söhbət edən və onun kimi “çox bilmiş qızı” oğluna almaq istəməyən İrfan bəyin anasının, mühitin onları dörd divar arasında oturub çürüməyə məcbur etdiyi, söz-söhbətləri ancaq ərlərindən, aşiqlərindən olan Məbrurə kimi cəmiyyət üçün faydalı bir iş görmək haqqında heç düşünməyən qızların, qoyun əti adı ilə keçi ətini camaata sırıyan, yağa cürbəcür şeylər qatan qəssabın, südün yarısına su qatan südsatanın, aldıqları əşyaların haqqını aylarla, illərlə gecikdirən bəylərin, əfəndilərin, milli, irqi ədavəti quyruqlu ulduz qorxusu ilə bir tərəfə atıb bütün insanları qardaş hesab edən bəzi cılız şəxsiyyətlərin… daxili aləmini açıb ifşa edir. Deyilənlərdən belə qənaətə gəlmək olur ki, satirik türk romanı və hekayəsi zamanın tələbinə uyğun olaraq XIX əsrin ikinci yarısında tənzimat dövründə yaranıb və bugünkü səviyyəsinə gəlib çatmışdır. İlk satirik hekayə və romanlarda avropasayağı həyatın, ailə-məişət məsələlərindəki qüsurların milli mədəniyyətinə xor baxan cılızların tənqidi, qadın hüquqsuzluğu əleyhinə etiraz motivləri, yeniliklə köhnəliyin mübarizəsi, nadanlığın, cəhalətin ifşası, maarifin, mədəniyyətin, elmi biliklərin, humanist fikirlərin təbliği və s. mövzular əsas yer tutur. XX əsrin əvvəllərində yaranan satirik roman, povest, hekayə və novella janrları istər məzmunu, istərsə də, forması etibarı ilə özündən qabaq yazılanlardan xeyli dərəcədə artıq fərqlənir. Hüseyn Rəhmi, Ö.Seyfəddin kimi tanınmış satirik yazıçılar bu janrların inkişafında xüsusilə böyük rol oynayırlar. ƏDƏBİYYAT: 1. Cevdet Kudret. Türk edebiyatında hikaye ve roman. Cilt I. İstanbul, 1965. 2. Радий Фиш. Писатели-книги и судьбы. Москва, 1963. 3. Hüseyn Rahmi Gürpınar. Şık. İstanbul, 1964. 4. Hüseyin Rahmi Gürpınar. Şıpsevdi, Önsöz: Hikayemin hikayesi. İstanbul, 1946. 5. Agah Sırrı Levend. Hüseyn Rahmi Gürpınar. Ankara, 1964. 6. Hilmi Yücebaş. Bütün Cepheleriyle Hüseyin Rahmi. İstanbul, 1964. 7. Hüseyin Rahmi Gürpınar. Mürebbiye. İstanbul, 1960. 8. Hüseyin Rahmi Gürpınar. Bir müadele-i Sevda. İstanbul, 1946. 9. Hüseyn Rahmi Gürpınar. Kuyruklu yıldız altında bir izdivac, milli roman. İstanbul, 1958. Р Е З Ю М Е Гусейн Рахми Гюрпынар великий сатирический прозаик в Турецкой литературе. Его сатирические романы очень популярные. В статье проведена научный анализ некоторых работ автора. S U M M A R Y H.R.Gurpinar is known as famous satiric – writer in Turkish literature. His satiric novels are famous. In the article is writing about some of these novels. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|