ƏŞİr bəŞİROĞLU

C
əsur qardaşlar 
374 
 
Az
ərbaycan torpağı Borçalının türk oğlu türk Abbas Abdulla vətən üçün, türk 
dünyası üçün, Urum Kırım arası üçün yazıb yaradan, yanıb yaxılan “Vay halına” 
şeirində yazır: 
Türk
ə düşman olanların 
Vay halına, vay halına. 
Sonra peşman olanların 
Vay halına, vay halına 
M
əhəmməd  Peyğəmbər  (a.s.)  buyurmuşdur:  “Adi  adamlar  dirikən ölü 
kimidirl
ər, elmlilər isə öldükdən sonra da yaşayırlar”. Peyğəmbərimizin fikrindən 
çıxış edərək, Fikrət Sadıq və digər ziyalılarımızın, alimlərimizin göstərə biləcəkləri 
yollardan, fikirl
ərdən,  məsləhətlərdən istifadə  etməklə  Qarabağımızı, 
Z
əngəzurumuzu, Laçınımızı, Qubadlımızı və başqa torpaqlarımızı azad etməliyik. 
Bizim  torpaqlarımızı  ancaq  özümüz  azad  etməliyik, kənardan nəyi isə  axtarmaq 
ömründ
ə fayda verməyəcək. 
Bu arzumuza şərik çıxan Fətulla Fəcri “Od püskürərək” yazısında bunu çox 
göz
əl cavablandırır.  
Yandıqca Vətən qalxır ahım göylərə yerdən, 
Başım nə bəla çəkmədi kərtənkələlərdən?!  
 
Xaç ölk
ələri dal-dala vermiş kürəyində, 
Haylar qudurub, qüdr
ət alır kələlərdən?!  
 
Düşməndə kini, lövğalığı, hikkəni gör sən, 
At
əşkəsə atəşlər açan silsilələrdən!  
 
Üçlük oyununda n
ə oyun getməyir, Allah! 
Kim qurtaracaq bizl
əri sərsəmləmələrdən?! 
 
Xaç hiyl
əsidir, guya ki, dərman tapacaqlar, 
Canım boğaza gəldi gülünc vəlvələlərdən! 
Qubadlının  Saray  kəndindən olan Hacı  Nərimanoğlunun  bu  şeiri  gözəl 
s
ənətkarımız  Məhəbbət  Kazımovun  “Laçınım”  mahnısından  təsirlənərək  yazılıb, 

---

Əşir Bəşiroğlu 
 
375 
 
bu şeir bir çox kitablara salınıb, qəzetlərdə dərc olunub, özü də həzin bir nəğməyə 
çevrilib. 
Oxu, M
əhəbbət 
Şuşa hayqır, Laçın çağır, harayla, 
Bu yaranı qoyma qaysaq bağlaya 
B
əlkə səsin sinəmizi dağlaya 
Bar s
əsinlə titrət bizi, Məhəbbət, 
Oyat bizi, inl
ət bizi, Məhəbbət! 
 
*** 
Yurd, yuvamız yağılara qalıbdı 
Ağır ellər gözü yolda qalıbdı, 
Dağ, qayalar bu səbrə mat qalıbdı, 
Yağılara girov qalan qəbrimiz 
Bağışlamaz, oxu, daşsın səbrimiz. 
 
*** 
Gör n
ə vaxtdı qan ağlıyır Həkəri 
Perik düşdü bu ellərin ərləri, 
Yurd d
ərdindən yoxdu dərdin betəri 
İçimizə yanğı, ağrı, acı təp, 
Z
əngulə vur, yaramıza sən duz səp. 
 
*** 
Yollar biz
ə yol verərmi dönməyə, 
Ağuşunda yer verərmi ölməyə, 
Bir umuddu qoymur ömrü sönm
əyə, 
N
əfəsinlə titrət bizi, Məhəbbət 
S
əksət, oyat, inlət bizi Məhəbbət. 
 
*** 
Q
ərib yetim təki sızlayır vətən 
“Laçınım” de, o dağları çağır sən 
B
əlkə sənin haray çəkən səsindən 
Tüstül
əyən ocağımız od ala 
Mürgü döy
ən qeyrətimiz oyana. 

---

C
əsur qardaşlar 
376 
 
BUNLARI BİLMƏK MARAQLIDIR 
Əziz  oxucu,  bugünkü  Ermənistanın  ərazisinin    82  faiz  Azərbaycan 
torpaqlarıdı.  Bu  torpaqları  ruslar  1828-ci  il  Türkmənçay  müqaviləsindən  sonra 
müxtəlif vaxtlarda, müxtəlif yollarla Azərbaycandan qoparıb ermənilərə vermişlər. 
Zəngəzur, Dərələyəz, İrəvan xanlığı, Şəmsəddin və Göyçə mahalları, Göyçə 
gölü bizim ata-
baba  yurdlarımızdı.  Bu  ərazidə  15-dən  çox  inzibati  rayonun,  10 
böyük şəhərin, 11 şəhər tipli qəsəbənin, yüzlərlə kəndin adlarını dəyişmişlər.  
İNZİBATİ RAYONLAR. 
Göyçə  mahalı  (Vardenis),  Basarkeçər  (Vardenis),  Qəmərli  (Artaşat), 
Cəlaloğlu (Stepanavan), Hacı Nəzər (Kamo), Molla Dursun (Şaumyan), Qurduqlu 
(Oktemberyan),  Karvansaray  (İncivan),  Ağababa  (Amasiya),  Atgül  (Ani),  Ellər 
(Abovyan),  Allahverdi  (Tumanyan),  Düzkənd  (Arxuryan),  Çəmbərək 
(Krasnoselsk), Üçkiləsə (Eçmiədzin), Uluxanlı (Masis) və s. 
BÖYÜK ŞƏHƏRLƏR. 
Ellər  (Abovyan),  Sərdarabad  (Oktemberyan),  Kəvər  (Kamo),  Qəmərli 
(Artaşat),  Gümrü  (Leninakan),  Qarakilsə  (Kirovakan),  Cəlaloğlu  (Stepanavan), 
Hamamlı (Spitak), Üçkiləsə (Eçmiədzin), Göyçə (Sevan) və s. 
QƏSƏBƏLƏR 
Uluxanlı (Masis), Alagöz (Araqas), Arpaçay (Axuryan), Ağababa (Amasiya), 
Vedi  (Ararat),  Ortakilsə  (Mnasyan),  Göyçə  (Maralik),  Əbilkənd  (Kalinino), 
Basarkeçər  (Bardenis),  Talıboğli  (Lusakert),  Tovuzqala  (Berd),  Allahverdi 
(Tumanyan) və s. (S.Eloğlu “Zəngəzur hadisələri”) 
Bu  qədim  torpaqlarımızda  xalqımızın  başına  açılmış  faciə  və  müsibətləri 
gələcəkdə  dünya  xalqlarına  çatdırmaq  üçün  mənə  köməklik  edəcək  oxuculara 
qabaqcadan minnətdarlığımı bildirirəm.  
 
ERMƏNİLƏR HAQDA DEYİLƏNLƏR. 
Bu xalq istər xasiyyətinə, istərsə də coğrafi vəziyyətinə görə qədimdən ikiüzlü 
və riyakardır. Bunlar daim romalılara nifrətdən, parfiyalılara isə həsəddən az qala 
partlayırlar. Tasit  
Ermənilərin  eyibi:  bədfel,  kundəbədən,  oğru,  gözügötürməyən  bir  ayağı 
q
açmaqda  olan,  əmrə  baxmayan,  yersiz  hay-küky  salan,  vəfasız,  riyakar,  söyüş 

---

Əşir Bəşiroğlu 
 
377 
 
söyən,  ürəyi  xıltlı,  ağasına  düşmənçilikdir.  Ümumiyyətlə,  onlar  başdan  ayağa 
müsbətdən çox, mənfiyə yaxındırlar.   Qobusnamə (XII əsr) 
Ermənilər ağ dərili qulların ən pisidir. Onların abırları yoxdur. Onlar yalnız 
dəyənək və qorxu altında yaxşı işləyirlər.   Adam Mets, İsveçrə şərqşunası. 
Ləzgilər  Şılda  kəndinə  basqın  edərkən  kəndin  başçısı  Dodayevin  evinə 
soxulurlar.  Bu  adamın  Yefrem  Sukyazov  adlı  bir  erməni  katibı  varmış.  Döyüşün 
şiddətli  yerində  o  xilas  olmaq  arzusu  ilə  özünü  ölülüyə  vurub  yerə  yıxılır. 
Ləzgilərdən biri ona ilişir və onun sol qolunu kəsir. Erməni qorxusundan cınqırını 
da çıxarmır. Ləzgi çolə çıxarkən səhvini başa düşür. Sol əli kəsdiyi üçün xəcalət 
çəkir.  Qayıdıb  erməninin  sağ  əlini  də  kəsir.    Aleksandr  Duma,  “Qafqaz  səfəri” 
əsərindən. 
Külrd  xaqanı  demişdir:  “Mən  əsir  düşmüş  ermənilərə  Birsütun  qayalarını 
çapdırıb əbədiqalar məskənlər saldırdım. Erməniləri taqətdən düşənə qədər işlədib 
sonra öldürmək lazımdır”. Birsütun rəvayətlərindən.  
 
XATİRƏLƏRDƏ YAŞAYAN İNSAN. 
Sultan b
əy xidmətçilərinə tapşırıbmış ki, yanına gələnləri çörək yedirtməyincə 
evd
ə  olub-olmadığını  deməsinlər. “Birdən uzaqdan gələnlərə  deyərsiniz ki, evdə 
yo
xdur, ac qayıdarlar. Dağ yeridir, yaxşı olmaz”.  
Ağanuz  ətrafındakı  vuruşda  Sultan  bəyin dəstəsi dörd yüzdən  artıq  erməni 
qadınını əsir alır. “Onlarla necə davranaq?” – deyə Tərxanlı Fərzalıbəy soruşduqda 
Sultan b
əy deyir: (S.Eloğlu “Zəngəzur hadisələri”) 
-
Buraxın getsinlər. Biz də qadın öldürsək, onda ermənilərdən nə fərqimiz?” 
*** 
Tat d
ərəsi ətrafındakı vuruşda Sultan bəy görür ki, yaxınlıqdakı topçulardan 
biri  xaç  çeviririb  topu  aşağı,  yuxarı  atır.  Arxadan  tullanıb  həmin tipçunu vurur. 
Özü  daşnakların  hücuma keçdiyi sahəni  nişan  alıb  düşməni geri oturtdurur. 
Sonradan m
əlum olur ki, həmin topçunun anası erməni imiş, daşnaklara casusluq 
edirmiş  
*** 
Sultan b
əy deyərmiş: “Ermənilər Qafqazlı deyillər. Onlar dünya ölkələrndən 
qovulark
ən bu yerlərdə özlərinə sığınacaq tapmışlar.  Onlar Qafqaza gələndən bəri 

---