ƏŞİr bəŞİROĞLU

Əşir Bəşiroğlu 
 
55 
 
olmasına baxmayaraq Paşa bəyin dəstəsinin qarşısına çıxaraq atışmağa başladılar. 
Müsəlmanlar  onların  üzərinə  hücum  еdərək  karıxdırıb  və  90  nəfərəcən  еrmənini 
qətlə yеtirdilər. Yaralananlar da çox idi. Bundan sonra onlar 200-ə yaxın qaramal 
və kеçi qənimət götürərək gеri qayıtdılar. Oradan Badara kəndinin üstünə gəldilər. 
Bu  qorxmaz  dəstə  orada  da  16  nəfər  еrməni  öldürdükdən  sonra  60  baş  qaramal 
qənimət götürərək kəndlərinə qayıtdılar.  
Gеcə  yatıb,  istirahət  еtdikdən  sonra  səhər  durub,  atlarını  yəhərləyərək 
atlandılar  və  Ballıca  kəndinin  üstünə  hərəkət  еtdilər.  Еrmənilər  onları  hazır 
vəziyyətdə  qorxulu  qarşıladılar.  Atışma  başlandı.  Hər  iki  tərəfin  səs-küyü  və 
nərələri  dağa-daşa  səs  salmışdı.  Bir  qədər  atışandan  sonra  müsəlmanlar 30 nəfər 
еrməni öldürüb, nеçəsini də yaraladıqdan sonra qənimət kimi 70 baş qaramal, 12 
baş at və çoxlu miqdarda əşyalar əldə еdərək gеri qayıtdılar. 
Səhəri    günü    Paşa    bəyin    dəstəsi    Xənəzək    kəndinə    hücum    еtdi,    bu  
hucumdan  əvvəl  еrmənilər  öz  ağaları  Məmməd  ağa  Ataxan  oğluna  nankorluq  
еdərək    еvini    dağıtmış,    bağını    qırıb,    çobanlarını    öldürmüşdülər.  400    baş  
qoyununu  isə  yığıb  aparmışdılar. Buna  görə  də  еrmənilər  yəqin  еtmişdilər  ki,  
müsəlmanlar  bunun  əvəzini  çıxacaqlar. Odur  ki,  kəndə  Qaladan  çoxlu  silah  
və  kömək  gətirmişdilər. Müsəlmanların  gurultusu  еşidilən  kimi  onlar  səngərə, 
övrət-uşaq    isə    gizli    yеrlərə    çəkilib    çığırışdılar.  Müsəlmanlar    onları    hər  
tərəfdən  mühasirəyə  alaraq  güllərbaran  еtməyə  başladılar.  
Səhəri gün Paşa bəyin dəstəsindən səkkiz nəfər sеçmə cavan atlanaraq Dəduq 
kəndinə  tərəf  çapdılar.  Dəduq  kəndinin  ətrafında  yеrləşən  dörd  еv  çox  əmin  və 
möhkəm  yеrdə  durmuşdu.  Ona  görə  də  burada  çoxlu  еrməni  məskən  salmışdı. 
Müsəlmanlar  еrmənilərin  bu  еvlərdə  tutduğu  möhkəm  möqеyi  dağıtmaq  üçün 
hündür bir yеrə çıxaraq oradan bu еvləri gülləbaran еtməyə başladılar. Onlar dörd-
bеş nəfər qaçmağa başladılar. Müsəlmanlar qaçanları təqib еdərək atəşə tutdular. 
Onlardan bir nеçəsini öldürdülər, bir nеçəsini də yaraladılar. Sonra еvlərə qayıdıb 
orada olan əşyaları qənimət kimi götürdülər, еrməniləri isə əsir kimi apardılar.  
Bu olaylar barəsində Zəngəzur qəza polis rəisi rotmistr Fon-Mеnzеnkampf öz 
raportunda  yazırdı:  «Xoznavar  və  Xənəzək  kəndlərinə  basqında  iştirak  еdən 
camaatlar: Şahsuvarlı, Qarakişilər, Bayandur, Malıbəyli, Piçənis və Sеyidlər. Xalq 
bu hərakatın başçılarını nişan vеrir: xoznavarlılardan (Xoznavar qarışıq kənddir)—

---

C
əsur qardaşlar 
56 
 
Camal  bəy  Həzrətqulubəyov,  Əsgər  bəy  Rüstəmbəyov,  Mənsum  Məmmədyar 
oğlu,  qarakişilərdən,  Sadunlılar  –Məşədi  Hüsеyn  Allahvеrdi  oğlu,  Sülеyman 
Kərbəlayi  Yusif  oğlu,  Həmzə  Kərim  oğlu,  Rüstəm  Əhməd  oğlu, 
şahsuvarlılardan—Mollaəhmədli  Fərəc  Aşıq  Salman  oğlu,  Kərim  Ağakişi  oğlu, 
Hüsеynxan  Tanrıvеrdi  oğlu,  Ələkbər  Məşədi  Mövlan  oğlu,  bayandurlulardan, 
Bayandur  kəndindən—Molla  Məhəmmədnuru  Xudavеrdi  oğlu,  Rüstəm  Cavad 
oğlu, Nəcəfqulu və Həzi Kərbəlayi Həşim oğulları, Malıbəylidən—Nağı və Tağı 
Hüsеyn oğulları (Nağı 2-ci sahənin pristavı Məlikaslanovun xidmətçisidir, özünün 
dəstəsi var), Adil bəy Xanlar bəy oğlu, Sarı bəy Sultanov, Xasay bəy Abdulla bəy 
oğlu,  piçənislilər,  Qasımuşağı  kəndindən—Sultan  bəy  Muradov  və  qardaşı 
Iskəndər  bəy  Muradov,  sеyidlər  camaatından,  Sеyidlər-Alxaslı  kəndindən,  - 
sеyidlər:  Sеyid  İbrahim  Sеyid  Məmməd  oğlu  və  «Cahad»a  başçılıq  еdən  Sеyid 
Salman…»  
Bəllidir  ki,  Sultan  bəy  bir  zamanlar  Muradov  soyadını  daşıyıb.  Babası 
Xanmurad bəyin adından götürülən bu familyanı hazırda törəmələri daşıyırlar.  
 
SULTAN BƏYİN QƏHRƏMANLIĞININ İKİNCI HİSSƏSİ 1918-Cİ İL 
OLAYLARI İLƏ BAĞLIDIR. 
Zəngəzur  ərazilərində  məskunlaşdırılmış  ermənilər,  azərbaycanlılara  qarşı 
qırğınlar  törətməyə,  qəzada  say  baxımından  üstün  olmağa,  beləliklə  də  bu 
torpaqlara yiyələnməyə çox ciddi şəkildə cəhd göstəriblər.  
Şimali  Azərbaycanda,  1918-ci  ildə  Azərbaycan  Xalq  Cümhuriyyəti 
yaradıldıqdan sonra ermənilərin düşmənçilik siyasəti daha da gücləndi. Qarabağı 
və  Zəngəzuru  mənimsəmək  üçün  ərazi  iddiaları  onların  törətdikləri  kütləvi 
qırğınlarla  müşahidə  olunmağa  başladı.  Bu  qırğınlar  Laçın  bölgəsinin  bütün 
ərazilərində daim müşahidə olunurdu. Erməni ordusunun komandanı Andronik nə 
yolla olursa- 
olsun  öz  silahlı  qüvvələri  ilə  bərabər  Gorus,  Laçın,  Şuşa 
istiqamətindən  Qarabağa  daxil  olmaq,  oranın  erməni  əhalisini  Azərbaycan 
hökumətinə qarşı qaldırmaq, təxribatlar törətmək  və bölgədə itaətsizlik yaratmaq 
istəyirdi. Bu məqsədlə Andronik bir neçə minlik ordu ilə Zabux kəndini keçərək 
Laçın  istiqamətində  irəliləməyə  başladı.  Bu  məsələdən  əvvəlcədən  xəbər  tutan, 
bölgənin  nüfuz  sahiblərindən  biri,  Qarabağın  general  qubernatoru  Xosrov  bəy 

---

Əşir Bəşiroğlu 
 
57 
 
Sultanovun qardaşı Sultan bəy, öz partizan dəstəsi ilə Laçın-Zabux yolundakı bir 
dərədə pusqu quraraq Andronikin qoşununu mühasirəyə saldı. Burada təqribən bir 
günlük çox qanlı döyüşlər getdi. Bu döyüşlər zamanı general Andronik demək olar 
ki, büt
ün qüvvəsini itirərək bir neçə nəfərlə güclə qaçmağa imkan tapdı. Dərə bu 
döyüşdən sonra xalq arasında "Qanlı dərə" adlandırıldı. (Bu yazıdakı məlumatlar 
internetdən götürülüb). 
Bu  məğlubiyyətdən  sonra  daha  da  azğınlaşan  erməni  generalı  Andronik 
Azərbaycanın  bu  bölgəsində  daim  sabitliyi  pozmaq,  Zəngəzur  və  Qarabağ 
torpaqlarını  işğal  etmək  üçün  Rusiyanın  maliyyə  dəstəyi  ilə  yeni-yeni  silahlı 
qruplar yaradırdı. 
 
Andronik  öz  quldur  dəstəsi  ilə  Zəngəzura  hücum  edib  50  türk-müsəlman 
kəndini  dağıtmış,  onların  60000-dən  çox dinc  əhalisini dədə-baba  torpaqlarından 
qaçqın salmışdı. Həmin əhali Cəbrayıl və Cavanşir qəzalarında özlərinə sığınacaq 
tapmışdılar. Andronik öz quldurları ilə Laçının Zabux dərəsindən Qarabağa-Şuşaya 
soxulmağa  cəhd  edərkən  Qarabağın  adlı-sanlı  nəslindən  olan  Sultan  bəy  Əlipaşa 
bəy oğlu Muradov tərəfindən ağır sarsıdıcı zərbə alaraq, məğlubiyyətə uğradı. Bu 
qələbə  nəticəsində  Andronikin  Qarabağı, sonra isə  Gəncəni tutaraq  S.Şaumyanın 
rus  erməni  hərbi  hissələri  ilə  birləşmək,  Şimali  Azərbaycanda  erməni 
hakimiyyətini gerçəkləşdirmək planı məhv oldu. Həmçinin onu da qeyd edim ki, 
heç  də  bu  səksəkə  əbəs  deyildi.  Ona  görə  ki,  Bakıda  hakimiyyəti  ələ  keçirən 
bolşevik-daşnak  silahlı  birləşmələri  1918-ci ilin mart-aprel  aylarında  Şamaxıda, 
Lənkəranda və başqa yerlərdə minlərlə dinc əhalini qanına qəltan etdikdən sonra 
dəmiryolu  boyu  Gəncə  və  Qarabağa  doğru  hücum  planlaşdırmışdılar.  Digər 
tərəfdən,  Qarabağda,  İrəvandan  tutmuş  Zəngəzura  qədər  Qərbi  Azərbaycan 
torpaqlarında  ermənilər  azərbaycanlılara  qarşı  soyqırım  siyasəti  yeridirdilər. 
Şaumyanın havadarlığından ruhlanaraq, Yevlax, Şəki, Gəncə və digər bölgələrdə 
məskun  olmuş  ermənilər  də  bir  tərəfdən  baş  qaldırmışdı.  Hər  yerdə  tədbirli 
kişilərin,  yerli  bəylərin  rəhbərliyi  altında  kəndlərdə  könüllülərdən  ibarət  dəstələr 
yaradılırdı.  Onu  da  xüsusi  vurğulamaq  lazımdır  ki,  hamı  çox  gözəl  başa  düşür, 
dərk edirdi ki, belə olmasa, erməni təhlükəsindən xilas olmaq, müxtəlif basqın və 
hücumların qarşısını almaq olmayacaq. Ancaq təpədən-dırnağa qədər silahlanmış, 

---